Το Σπήλαιο του Στανού στη Χαλκιδική

Με ενέργειες της δημοτικού συμβούλου του Δήμου Αριστοτέλη κ. Ελένη Παγώνη εξερευνήθηκε από ομάδα ειδικών ένα από τα ομορφότερα αλλά άγνωστα σπήλαια της Χαλκιδικής. Ελπίζουμε οι αρμόδιοι φορείς να το προστατέψουν, να το κάνουν προσβάσιμο και να το αξιοποιήσουν στο μέλλον οικοτουριστικά. Αξίζει να το επισκεφθείτε!

Διαβάστε πιο κάτω την Προκαταρκτική Γεωλογική Έκθεση της ομάδας των επιστημόνων:

Το Σπήλαιο στον Στανό, Χαλκιδική
Προκαταρκτική Γεωλογική Έκθεση
Ιστορικό
Το σπήλαιο του Στανού βρίσκεται κοντά στο χωριό. Η πρόσβαση γίνεται με αυτοκίνητο και στη συνέχεια με τα πόδια για μερικά λεπτά. Γενικά μπορεί να θεωρηθεί εύκολα προσβάσιμο. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2016 κατόπιν προσκλήσεως από την κ. Ελένη Παγώνη, δημοτικό σύμβουλο στο Δήμο Αριστοτέλη. Η ομάδα εξερεύνησης σπηλαίων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποτελούνταν από τον γράφοντα και τους Ηρακλή Καλογερόπουλο, Σάκη Νταβλή και Βασίλη Σιδηρόπουλο.

Γενικά στοιχεία
Το μονοπάτι που οδηγεί στο σπήλαιο διέρχεται από μία στέρνα με το νερό πηγής και ακολουθεί παράλληλα την κοίτη ενός ρυακιού. Παρατηρείται κατά μήκος της κοίτης αυτής αφενός η απόθεση τραβερτίνη ή αλλιώς πωρόλιθου λόγω νερού πλούσιου σε άλατα και αφετέρου η αύξηση της παροχής του όσο πλησιάζει προς το σπήλαιο (μετρήσεις και πιο λεπτομερής παρατηρήσεις απαιτούνται για την τεκμηρίωση αυτής της παρατήρησης) που σημαίνει την πιθανή παρουσία πηγής μέσα στην κοίτη.

Εν όψει : Αλλού δεν περιορίζονται στην ανεύρεση και εξερεύνηση σπηλαίων, αλλά ασχολούνται και με τη διακόσμησή τους...Ιταλία, Paulette 

Στην περιοχή που αναπτύσσεται το σπήλαιο η κοίτη με το πλούσια σε άλατα νερό συμβάλλει με μία ξηρή κοιλάδα. Εκεί έχει δημιουργηθεί μία τραβερτινική αναβαθμίδα εν μέρει καλυμμένη με έδαφος και φερτά υλικά. Εξαιτίας αυτής της αναβαθμίδας και της υψομετρικής διαφοράς που δημιουργεί σχηματίζεται καταρράκτης που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη σπηλαίου σε αυτά τα πετρώματα.

Εικόνα από το ρυάκι επάνω στην τραβερτινική αναβαθμίδα.

Ο καταρράκτης επάνω από το σπήλαιο.

Εργασίες
Κατά την επίσκεψή της ομάδας έγινε διερεύνηση της γεωλογικής δομής στη γύρω από το σπήλαιο περιοχή, εξερεύνηση και χαρτογράφηση του σπηλαίου, φωτογραφική τεκμηρίωση, τεκμηρίωση οστεολογικού υλικού που βρέθηκε μέσα στο σπήλαιο, καταγραφή βίντεο του μεγαλύτερου μέρους της δραστηριότητας, δειγματοληψία πετρωμάτων και ορυκτών σχετικών με τη δημιουργία και εξέλιξη του σπηλαίου.

Το σπήλαιο
Το σπήλαιο εμφανίζει απλή ανάπτυξη και μορφολογία που οφείλεται στον τρόπο που έχει δημιουργηθεί. Συγκεκριμένα είναι ένα πρωτογενές σπήλαιο σε τραβερτίνη και η ανάπτυξή του οφείλεται στην απόθεση του πετρώματος. Αυτή η περίπτωση γενικά σπανίζει εφόσον τα σπήλαια είναι κυρίως μορφές διάλυσης των ασβεστολιθικών πετρωμάτων. Παρακάτω δίνονται κάποια στοιχεία για τον τρόπο ανάπτυξης τέτοιων σπηλαίων. Γενικά, οι διαστάσεις του σπηλαίου είναι σημαντικές σε σύγκριση με άλλα σπήλαια της κατηγορίας του. Στο βαθύτερο μέρος του υπήρχε λιμνάζον νερό με χαμηλή στάθμη. Το ύψος του νερού στο παρελθόν ή εποχιακά ήταν πολύ ψηλότερα (έως και ένα μέτρο ψηλότερα). Στη θέση αυτή βρέθηκε και αρτίγονο οστεολογικό υλικό μερικώς περιασβεστωμένο. Ο διάκοσμος περιλαμβάνει κυρίως σταλακτίτες, ενώ οι σταλαγμίτες είναι συγκριτικά λιγότεροι υποδεικνύοντας πιθανόν πλημμυρισμένο δάπεδο στο παρελθόν. Σήμερα το δάπεδο καλύπτεται από ιζήματα και κρούστες ασβεστιτικές. Σε κάποιες περιοχές παρατηρούνται ρωγμώσεις με μικρό έως σημαντικό εύρος στο πέτρωμα του σπηλαίου. Το τοπογραφικό διάγραμμα του σπηλαίου που σχεδιάστηκε δίνεται στο παρακάτω σχήμα (Σχ. 1).

Κάτοψη του σπηλαίου στον Στανό Χαλκιδικής.

Εικόνες από το εσωτερικό του σπηλαίου

Εισαγωγή στα τραβερτινικά σπήλαια
Απόσπασμα από:
ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ, Γ., 2004: Μελέτη των σπηλαιομορφών της λεκάνης του Κρουσοβίτη ποταμού (Ν. Σερρών). Διπλωματική Εργασία-Τμήμα Γεωλογίας Α.Π.Θ. 62σελ., Θεσνίκη.

Kaτηγορίες σπηλαίων  Τα σπήλαια ανάλογα με τον τρόπο γένεσης τους και κατ’ επέκταση του πετρώματος στο οποίο βρίσκονται ομαδοποιούνται σε δύο κατηγόριες τα πρωτογενή και τα δευτερογενή.
Ο όρος «πρωτογενές σπήλαιο» αναφέρεται στα σπήλαια με ηλικία όμοια με αυτήν των πετρωμάτων στα οποία δημιουργούνται και σχημα­τίζονται σε τραβερτινικές αποθέσεις με τη λεγόμενη ανάπτυξη κατά θετικό τρόπο όταν ένας καταρράκτης που εναποθέτει τραβερτινικό υλικό σχηματίζει έγκοιλα που αποκλείονται όταν ενωθούν τα γένια του καταρράκτη με το μαξιλάρι καθώς το μέτωπό του προχωρά προς τα εμπρός, σε λάβες που οφείλουν τη δημιουργία τους στο ότι καθώς ρέει η λάβα, το εξωτερικό της τμήμα ψύχεται ταχύτερα και όταν μεταβληθεί η θέση του εσωτερικού μέρους της λάβας έχουμε σχηματισμό εγκοίλων και σε κοραλλιογενείς υφά­λους παράλληλα με την ανάπτυξη των κοραλλιών.
Ο όρος «δευτερογενές σπήλαιο» αφορά τα σπήλαια που δημιουργούνται ως αποτέλεσμα διαβρωτικών διαδικασιών σε μάρμαρα, ασβεστόλιθους, δολομίτες, γύψους, ψαμμίτες, ορυκτό άλας και πυριγενή πλουτωνικά πετρώματα όπως γρανίτες. Στην περίπτωση αυτή το περιβάλλον πέτρωμα προϋπήρχε του εγκοίλου. Υπάρχουν τα καρστικά σπήλαια από τον γεωμορφολογικό όρο «καρστ» ο οποίος χαρακτηρίζει τα εσωτερικά μορφολογικά στοιχεία τα οποία δημιουργούνται στα ασβεστολιθικά πετρώματα εξαιτίας της διαλυτικής δράσεως του νερού. Έτσι καρστικοποίηση είναι η διαδικασία δημιουργίας σπηλαίων, δολινών, πολγών κ.α. Τέλος για τις περιπτώσεις που παρουσιάζονται μορφές όμοιες με αυτές του καρστ σε μη ανθρακικά πετρώματα (αναφέρονται παραπάνω) όπως σε γύψο με ακανόνιστο σχήμα και συχνές κατα­πτώ­σεις των υπερ­κείμενων τμημάτων τους, σε μάργες και ψαμμίτες με διαφορετικά από τα συνήθη σχήματα και μικρό μέγεθος έχουν δοθεί οι ταυτόσημοι όροι «ψευδοκάρστ» και «κρυπτοκάρστ». Υπάρχουν επίσης τα «υπογενή σπήλαια» (υδροθερμικά) που δημιουργούνται σε ανθρακικά πετρώματα από ανερχόμενα θερμά διαλύματα που τα διαβρώνουν πλούσια συνήθως σε θειικά οξέα και διοξείδιο του άνθρακα.
Πρωτογενή σπήλαια σε τραβερτίνη
Tα πρωτογενή σπήλαια σε τραβερτινικές αποθέσεις δημιουργούνται ταυτόχρονα με την απόθεση του τραβερτίνη. Οι τραβερτίνες αποτίθενται από υδάτινα ρεύματα, ποτάμια – ρυάκια με σημαντική περιεκτικότητα διαλυμένων αλάτων Ca, Mg κ.λπ.. Τα νερά αυτά προέρχονται είτε από μια πηγή καρστική, είτε μια θερμή πηγή ή αποτελούν ένα ποταμό που δέχεται μεγάλη ποσότητα νερών με την παραπάνω προέλευση.

Η απόθεση είναι συνδεδεμένη με αλλαγή των φυσικοχημικών συνθηκών που προκαλεί τη διαφυγή του CO2 και την καθίζηση του CaCO3 και των άλλων αλάτων σε οργανικά και ανόργανα υλικά. Η αλλαγή των φυσικοχημικών συνθηκών μπορεί να οφείλεται σε διάφορα αίτια (αλλαγή θερμοκρασίας, πίεσης, κ.λπ.), όμως στη περίπτωση δημιουργίας πρωτογενών σπηλαίων ενδιαφέρον έχει η ανατάραξη του νερού σε θέσεις καταρρακτών.

Μοντέλο ανάπτυξης πρωτογενών σπηλαίων σε τραβερτίνη (ΒΑΒΛΙΑΚΗΣ 1998)

Προτάσεις Με βάση τις παρατηρήσεις μας και τα στοιχεία που συλλέξαμε κατά την επίσκεψή μας στο σπήλαιο διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα περίπτωση σπηλαίου που αναπτύσσεται σε μία περιοχή ιδιαίτερου κάλλους λόγω της έντονης παρουσίας του υδάτινου στοιχείου, του πωρόλιθου, του σπηλαίου, του γενικότερου αναγλύφου και του δάσους. Για το λόγο αυτό προτείνονται οι παρακάτω τρόποι αξιοποίησης του χώρου και του σπηλαίου στα οποία μπορεί και προτίθεται η ομάδα μας να συνδράμει.
1. Ολοκλήρωση της έρευνας, εξαγωγή συμπερασμάτων για την εξέλιξη του σπηλαίου και του αναγλύφου της περιοχής και προβολή της τοποθεσίας και της Φυσική Ιστορίας σε ειδικά κατασκευασμένη ιστοσελίδα.
2. Τρόποι ήπιας παρέμβασης με δημιουργία μονοπατιού και γεωτουριστικής διαδρομής.

Ο συντάξας την έκθεση

Δρ. Γ. Λαζαρίδης, Γεωλόγος
Εργ. Διδακτικό προσωπικό
Τμήμα Γεωλογίας ΑΠΘ