ΚΩΣΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ: O ΓΛΥΠΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΦΟΡΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

της  Λιάνας Σακελλίου

Η παρουσίαση αυτή επικεντρώνεται στη γραφή του Κωστή Τριανταφύλλου καθώς και στα ποιητικά και κριτικά ζητήματα που είναι σημαντικά γιαυτόν. Μια αίσθηση αυθεντικότητας, μια έντονη και γνήσια προσήλωση σε διαφορετικά πεδία γλωσσικών και αισθητικών θεμάτων σχηματίζουν την κοινωνική και διανοητική μήτρα για την ανάπτυξη της λογοτεχνικής παραγωγής του Τριανταφύλλου. Ξεκινά ως  ποιητής  και δημιουργός περιοδικού λόγου και τέχνης μέσα στη δεκαετία του ’70. Παράλληλα γίνεται οργανωτής φεστιβάλ ποίησης και εικαστικός. Έτσι συμβάλλει σημαντικά στη ρήξη των περιορισμών και στην έκρηξη των δυνατοτήτων που δύσκολα τώρα μπορούμε να θυμηθούμε και να φανταστούμε.

Πρώτο ποίημα του Κωστή δημοσιεύεται με το ψευδώνυμο Κ. Φωτεινός, στην πρώτη αντιστασιακή ανθολογία ποίησης με τίτλο Κραυγές (Εκδόσεις Έξοδος, Παρίσι, 1971—κυκλοφορεί παράνομα στην Ελλάδα). Αφιερώνεται στις φυλακισμένες γυναίκες. Σε γράμματά τους ο Μάρκος Αυγέρης εξαίρει την εκφραστική δεινότητα και την μορφή αυτού του ποιήματος (12/1/1971) και ο Γιάννης Ρίτσος επισημαίνει το ‘έντονο και απερίφραστο στοιχείο, το γυμνό αίσθημα, τη ζωντάνια, το πάθος  που διακατέχει το δημιουργό του’ (4/10/1971). Άλλα ποιήματά του δημοσιεύονται στον παράνομο τύπο.

Η πρώτη ποιητική συλλογή του Κωστή εκδίδεται στον Λουκά Γιοβάνη (Φεβρουάριος 1974) με τίτλο αποσπάσματα του Κωστή (1967-1973). Αποτελείται από αποσπάσματα πέντε ανέκδοτων βιβλίων του, όπου συναντάμε ποιήματα που αμφισβητούν και αξιολογούν εκ νέου κοινωνικές, πολιτικές και φιλοσοφικές αξίες. Ο ποιητής προβάλλεται ως επαναστάτης, με μια εκζήτηση σε δυνατούς τόνους. Η συνοχή των αποσπασμάτων είναι φαινομενικά ασυνάρτητη, ο αναγνώστης ψάχνει διαρκώς να ανακαλύψει το βασικό νόημα στην ατομική εμπειρία υποθέτοντας ότι καμία λειτουργία δεν είναι οριστική παρά μόνο αυτή που εκλαμβάνεται από το εγώ. Ο τρόπος παρουσίασης της συλλογής προτείνει μιαν αυτόνομη εξέλιξη της γραφής του που εμπεριέχει την ανάγνωσή της.

Ο ποιητής προτάσσει ένα φέιγ βολάν του δημάρχου της Κέρκυρας που μοιράστηκε μετά το πέρας της πρώτης καρατόμησης στην Ελλάδα και ανακοινώνει την επόμενη καρατόμηση στο Βόλο. Παραθέτει μια νεανική του έκθεση την οποία η φιλόλογος χαρακτήρισε «ατυχεστάτη καθ’ όλα», ενώ την ίδια εποχή ο Γρηγόρης Ξενόπουλος του δημοσιεύει το ποίημα «Ο τόπος μου» στη Διάπλαση των Παίδων (1964).

Ας θυμίσουμε ότι το βιβλίο κυκλοφορεί και αφορά σε μια  περίοδο έντονης διαφήμισης στην Ελλάδα  από το ραδιόφωνο, τις εφημερίδες και τα περιοδικά. Το έντονο χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός αποκαλύπτονται σ’ όλο το κείμενο.

 Ξεκινώντας με τη γλώσσα της διαφήμισης, ο Τριανταφύλλου συνεχίζει με τη γλώσσα της προκήρυξης, περνά σ’ ένα νέο ορισμό των μύθων, συνεχίζει σε μια γλωσσοκεντρική συγκρότηση και φτάνει στην καταστροφή της συντακτικής συμπεριφοράς. Ανοιχτές και κλειστές φόρμες, λογοπαίγνια, αλληγορίες, μεταφορές, λυρική κραυγή, σαρκασμός, προφητικό ξόρκι, πεζός λόγος. Το σπίτι της ποίησης έχει πολλά ανόμοια δωμάτια και εδώ η σημαντική έλξη του είναι η διαφορετικότητα.

Ποιήματα της συλλογής δημοσιεύονται σε διαφορετικά περιοδικά επί πολλές δεκαετίες τελευταία δημοσίευση  στα Δέκατα. Το πρώτο τμήμα ενός βιβλίου είναι «Ο Άγιος», όπου δημοσιεύει το αυτοτελές κεφάλαιο και το αποκαλεί διαφημιστικό. Ο Άγιος ιστορείται ως κεντρικό πρόσωπο με φανταστικά και ρεαλιστικά στοιχεία. Ακολουθούν τα «Ποιήματα-προκηρύξεις» κοινωνικής κριτικής και αμφισβήτησης που σφύζουν και αναφέρονται με σαρκασμό στα επαναστατικά κόμματα, στις λογοτεχνικές βραβεύσεις, στον αστικό τρόπο ζωής στη μεγαλούπολη, όπου ο άγιος μεταβάλλεται σε άγριο με την προσθήκη του ρ και «ξανανιώνει». Ποιήματα από την ίδια συλλογή δημοσιεύονται στον παράνομο τύπο καθώς και μερικά αυτοτελή αποσπάσματα από το «Πρόσωπο ζητεί πρόσωπο» με τίτλο «Η καθημερινή Ηλέκτρα» και το «Καινούριο επεισόδιο του αρχαίου μονολόγου». Το ποίημα «Η καθημερινή Ηλέκτρα» μελοποιείται από τον Δημήτρη Ζαφειρέλη, τραγουδιέται από την Έλλη Πασπαλά σε παραγωγή του Μάνου Χατζιδάκι. Ακολουθεί ένα ποίημα-χορός πάνω στο δρόμο του μύθου με τίτλο «Κατεδαφιστής», εδώ ο ένας στίχος  συνδιαλέγεται με τον επόμενο. Το προτελευταίο κείμενο αναφέρεται σε λέξεις-έξεις όπου αναφερόμενος σε διάφορους πετυχημένους συγγραφείς, ο Κωστής ορίζει το τέλος μιας ετερόνομης γραφής, δηλαδή μιας γραφής που καθορίζεται από μόδες και κυρίαρχες απόψεις.

 

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με δύο σημειώματα για το αν χρειάζεται να εκδώσει κανείς ένα βιβλίο καθώς και μια πρόταση ανάγνωσής του. Το βιβλίο προξενεί έντονες αντιδράσεις επειδή καταφέρεται ενάντια σε μια ψυχρή, λογική ανάγνωση, αναρωτιέται και αμφισβητεί κατά πόσον η ποίηση που παράγεται  επιτυγχάνει την επικοινωνία. Ο Κωστής παραθέτει κείμενα γραμμένα με το δικό του γραφικό χαρακτήρα που αφορούν σε στιγμές καθημερινότητας, σχέδια με σινική και ένα κείμενο για το λόγο ύπαρξης ενός βιβλίου.

Ο τρόπος παρουσίασης αυτού του βιβλίου αποφασίστηκε σαν μια συνολική πρόταση αυτόνομης εξέλιξης της γραφής του που εμπεριέχει  τόσο την ποιητική γραφή όσο και την ανάγνωσή της. Ο ποιητής παραθέτει επιπλέον δύο αυτοαναφορικά σημειώματα που μεταξύ άλλων θέτουν ερωτήματα ως προς την αναγκαιότητα παρουσίας της ποίησης αλλά και του βιβλίου. Το ιδιότυπο εξώφυλλο χαρακτηρίζεται από τον άγιο/άγριο και είναι σχεδιασμένο καλλιγραφικά με λεπτό πινελάκι και σινικό μελάνι. Για το βιβλίο αυτό η Ιστορικός Τέχνης Λένα Κοκκίνη στο Λεξικό των Ελλήνων Ζωγράφων (Εκδόσεις Ραγιά, Αθήνα) γράφει:

Στο  βιβλίο ποίησης και σχεδίων Αποσπάσματα 1967-1973 (εκδ. Λ. Γιοβάνη, Φεβρ.1974) ο Κωστής καταθέτει την άποψή του που χαρακτηρίζει την ελευθερία που διακατέχει το πνεύμα των έργων του έως σήμερα, και αναφερόμενος στον αναγνώστη λέει: προσοχή, σε θεωρώ ποιητή των πάντων. Μέσα σ' αυτή τη λογική γίνεται ο εμψυχωτής της αυτόνομης ομάδας Κρακ (1974-76, Ελλάδα) όπου οι κοινωνικές και αισθητικές παρεμβάσεις της έγιναν γνωστές για την ριζοσπαστικότητά τους. Η πολυδιάστατη δράση  του φέρνει στα όριά της την καλλιτεχνική πράξη, αντιμέτωπη με τα μεγάλα ερωτήματα, επανατοποθετώντας τις έννοιες ατομικότητα-συλλογικότητα, ιδιωτικός και δημόσιος χώρος, ορατό-μη ορατό.

Το 1969 εκδίδει το περιοδικό Λωτός και είναι εμψυχωτής της ομάδας των λογοτεχνών και μεταφραστών που εκφράζονται με εκδόσεις, ομιλίες, αναγνώσεις. Επίσης οργανώνει την πρώτη εβδομάδα ξένης ποίησης  το 1971 που συγκέντρωσε πλήθος ακροατών λόγω του πολυπολιτισμικού περιεχομένου της  και δημιουργεί ένα στέκι «Το Χαγιάτι» στην Οδό Τσακάλωφ στο Κολωνάκι, όπου παρουσιάζονται ποιητές και εκθέσεις τέχνης. Αργότερα, το 1972 εκδίδει το πρώτο και μοναδικό περιοδικό που σταμάτησε να κυκλοφορεί λόγω χούντας, με τίτλο Πράξις και με περιεχόμενο τις μεταφράσεις θεωρητικών κειμένων για τη λογοτεχνία και την τέχνη.

Το 1977 ο Κωστής Τριανταφύλλου εκδίδει στον  Καστανιώτη Το ονειροδρόμιο, ένα βιβλίο γεμάτο σαρκασμό για την εξουσία και τις συμβάσεις κάθε είδους — μια Βίβλο του underground κατά τον Θανάση Μουτσόπουλο — με σχέδια σινικής και εισαγωγικά κείμενα του καλλιτέχνη για την ονειροδιαδρομή.

Στην αναδρομική του έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα το 1990, με τίτλο Κωστής: μαύρο και άσπρο 1969-1979, ο Τριανταφύλλου παρουσιάζει διαφορετικά έργα οπτικής ποίησης, ένα από αυτά έχει ήδη περιληφθεί στην ανθολογία πειραματικής ποίησης του Jacques Donguy (edition les presses du reel, Paris 2007).

Ο Κωστής ανήκει στην ελληνική ομάδα οπτικής ποίησης για την οποία οργανώθηκε αναδρομική έκθεση το 2003 στην Ελληνοαμερικανική Ένωση με τίτλο Εικονογραφές. Εκεί παρουσιάζει για πρώτη φορά το έργο του «Ηλεκτροποίημα ρολόι με λεπτοδείκτες λέξεις» όπου η διαδοχική αλλά τυχαία κεραυνοβόληση των αγώγιμων λέξεων μας επιτρέπει την ανάγνωση του σχηματιζόμενου ποιήματος. Με αυτά τα ηλεκτροποιήματά του, που φέρουν σαν οδηγό ανάγνωσης τον ηλεκτρονικό του κεραυνό, έχει πάρει μέρος σε πολλές διεθνείς εκθέσεις Λογοτεχνίας και Νέων Τεχνολογιών.

Το 2009 εκδίδεται το βιβλίο του Θανάση Μουτσόπουλου με τίτλο Κωστής: ηλεκτρισμένη περιπέτεια (Πλέθρον 2009), με κείμενα γύρω από τον κεραυνό, με φωτογραφίες ηλεκτροποιημάτων και με ένα θεωρητικό κείμενο του Κωστή που υποστηρίζει τα ηλεκτροποιήματα και το οποίο δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της έκθεσης Τerminal Zone-litterature et nouvelles technologies, (Φεβρουάριος 2003, Arras, Γαλλία). Ο Κωστής στο κείμενό του αναφέρει ότι:

"Μία γραφή σαν μονομαχία αρχίζει να υπάρχει. Μια γραφή που μόλις και γίνεται αντιληπτή, με τυχαία  γράμματα μιας άγνωστης αλφαβήτου, της γραφής  κεραυνός. Γράμματα – αποσπάσματα αστραπών, αποσπάσματα  γραμμών πού διαχέονται η έλκονται από την αναπνοή μας, από το κορμί μας. Έτσι η ενέργεια που μεταβάλλεται σε γραφή ορίζει το ποιητικό νόημα. Αυτή η ποιητική συνέχισε την έρευνά μου: για να αντιληφθώ και ν’ αποκρυπτογραφήσω αυτές τις φωτεινές στιγμές, για να δημιουργήσω μ’ αυτές ένα ποιητικό πέρασμα - για μια εκρηκτική αισθητική. Από την μια η γραφή, αρχαίο μέσο επικοινωνίας κι από την άλλη ο ηλεκτρισμός της αστραπής μέσο τόσο αρχαίο, όσο και πολύ καινούριο σχηματίζουν μια διαχρονική διαδρομή". (σελ. 31)

 Στο ίδιο βιβλίο παρουσιάζεται ένα συνολικό έργο για τον κεραυνό με  ενεργειακά ποιήματα, έργα με τον ηλεκτρονικό κεραυνό και ένα επιστημονικό κείμενο με τίτλο Χ⁺ χάος το οποίο εκδόθηκε και στο περιοδικό Διαβάζω το 2000. Μια σειρά από ενεργειακά ποιήματα είναι αφιερωμένα στον Έζρα Πάουντ με τίτλο «Lightning Canto»,  όπου οι λέξεις στο περιθώριο βρίσκουν μια οπτική αντιστοίχηση με τις ενεργειακές καταγραφές του ποιήματος. Τα  ποιήματα αυτά  δημοσιεύονται στα περιοδικά Νέα Συντέλεια (2004) και VanGuard: New Greek a Radical Review of Modern Greek (2005).

Στην έκθεση για τη γενιά του ’70  που έλαβε χώρα στην Πάτρα το 2006 στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης με τίτλο «Μεγάλη Αναταραχή», ο Κωστής είχε πολλαπλές αναφορές στον κατάλογο κι όπως γράφει ο οργανωτής Θανάσης  Μουτσόπουλος «Στήριξα στη δουλειά του Κωστή ολόκληρη την ύπαρξη ενός εναλλακτικού δρόμου στην Ελλάδα των συνταγματαρχών» και αναφέρεται στον Κωστή τονίζοντας την «πολυδιάστατη δράση του σε μια σειρά από καλλιτεχνικές περιοχές».

Από τη δεκαετία του ’70 έως και σήμερα ο Κωστής δεν έχει σταματήσει να δημοσιεύει ποιήματά του σε περιοδικά και να κάνει δημόσιες αναγνώσεις. Τελευταία δημοσίευσή του αποτελούν ποιήματα με οικολογικό ενδιαφέρον στον κατάλογο της έκθεσης για τα καμένα. Ποιητικά του δρώμενα παρουσιάζονται επίσης στο φεστιβάλ «On Performance Art» το 2007 στο Bios στην Αθήνα, στο ειδικό αφιέρωμα στη γενιά του ’70. Τελευταία ανάγνωσή του γίνεται στην έκθεση «Το ταξίδι» στο Δήμο Αθηναίων (Μάιος 2009), όπου διαβάζει το «Μagic Bus»  ένα ποίημα του 1980.

Η γραφή του Κωστή διερευνά τον ρόλο της γλώσσας και των σημείων στη συγκρότηση του νοήματος στη γραφή και την ανάγνωση· τη μοίρα της εικόνας μέσα στη γραφή και μέσα στο γενικότερο πολιτισμικό έργο· τα όρια της ποίησης και της αφήγησης. Επιπλέον ανιχνεύει την περιοχή όπου το θέατρο, το δρώμενο, η εγκατάσταση, η γλυπτική και  η σελίδα αλληλοσυμπληρώνονται και ανταλλάσουν πληροφορία και γνώση. Το σώμα της τέχνης του εκφράζεται με πολλαπλές ηλεκτρομαγνητικές, τυπογραφικές και χωρομετρικές διατάξεις.  Το εύρος και η τόλμη της γραφής του εκφράζουν το δικαίωμα που αισθάνεται να ορίζει τους δικούς του όρους γραφής και να καταλαμβάνει την  απεραντοσύνη της.