Εκδήλωση για τον Παπαϊωάννου στην Καλαμάτα

Το βιβλιοπωλείο Βιβλιόπολις σε συνεργασία με την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Καλαμάτας οργανώνουν εκδήλωση αφιερωμένη στην μνήμη του οικουμενικού Έλληνα δημιουργού την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου στις 8μμ στο Καφέ-Σινέ (συνοικισμός Αρμένικα, Καλαμάτα).

Για τον Κώστα Παπαϊωάννου θα μιλήσει η Παναγιώτα Βάσση με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της <<Ο ''πολιτικός άνθρωπος'' στο έργο του Κώστα Παπαϊωάννου>> (Εναλλακτικές Εκδόσεις).

Ο Παπαϊωάννου υπήρξε ένας συγγραφέας ευρωπαϊκού αναστήματος. Ο πρόωρος θάνατός του (πέθανε μόλις 56 ετών), όπως και η ιδιαιτερότητα του δρόμου του δεν του επέτρεψαν να ολοκληρώσει το μεγάλο έργο του. Οι γνώσεις του, η φιλοσοφική του παιδεία, η καταπληκτική κατανόηση του Μαρξ και του Χέγκελ, η θεωρητική του τόλμη τον έκαναν ικανό για κάτι τέτοιο. Αν και ο Παπαϊωάννου δεν υπήρξε ένας από εκείνους τους διανοούμενους που αρέσκονται στο να προβάλλουν τον εαυτό τους, υπήρξε  μεγάλος διανοητής. Αργά ή γρήγορα, έστω και μετά θάνατον, θα σχίσει τα σκοτάδια της μετριοκρατίας που σκιάζει τον τόπο μας.

Η Παναγιώτα Βάσση σπούδασε Φιλοσοφία-Παιδαγωγική και Ψυχολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι Διδάκτωρ Ηθικής Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, μέλος της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικού Πολιτισμού και συνεργάτης του περιοδικού ''Νέος Ερμής ο Λόγιος''. Εργάζεται ως φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση.

Ο Κώστας Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1925 στον Βόλο. Όταν επέστρεψαν οικογενειακώς στην Αθήνα, ο νεαρός Παπαϊωάννου συνέχισε το γυμνάσιο στο Βαρβάκειο, όπου ήταν συμμαθητής και φίλος του Κώστα Αξελού. Το 1941 γράφτηκαν μαζί στη Νομική Σχολή της Αθήνας και μετά το 1942 ο Αξελός περνάει στην παρανομία ως μέλος της ΕΠΟΝ και η επαφή τους διακόπτεται. Ο Παπαϊωάννου γίνεται μέλος τους ΚΚΕ και του ΕΑΜ. 

Το 1945, και έπειτα από παρεμβάσεις του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, δίνεται μια υποτροφία του γαλλικού κράτους σε τριακόσιους περίπου νεαρούς Έλληνες, που μπορούν έτσι να «διαφύγουν» προς τη Γαλλία, με το πλοίο «Ματαρόα». Ανάμεσά τους ο Παπαϊωάννου, ο Κώστας Αξελός, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Άδωνις Κύρου, ο Νίκος Σβορώνος, ο Γιάννης Ξενάκης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η Ελένη Αρβελέρ. Μερικά από τα καλύτερα μυαλά της χώρας θα «χαθούν» γι’ αυτήν, είτε οριστικά είτε για πάρα πολλά χρόνια.
Στη Γαλλία γράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή της Σορβόννης, απ’ όπου παίρνει το πτυχίο του το 1948. Λίγο μετά, το 1945, δημοσιεύεται και το πρώτο γνωστό του πολιτικό κείμενο, «Παλιές αυταπάτες σε νέα μορφή, η κρίση του επαναστατικού σοσιαλισμού», στη «Σοσιαλιστική Επιθεώρηση», περιοδικό της ΕΛΔ, όπου κριτικάρει τα αδιέξοδα τόσο της σοβιετικής εκδοχής του κομμουνισμού όσο και της σοσιαλδημοκρατίας.
Ο νεαρός Παπαϊωάννου είχε διαχωριστεί με την πολιτική του ΚΚΕ ήδη από την Ελλάδα. Στο Παρίσι, όπου βρίσκεται σε στενή επαφή με τους προερχόμενους από το ΚΚΕ Αξελό, Κρανάκη και Κύρου, όπως και με τον τροτσκιστή τότε Καστοριάδη, αυτή η διαφοροποίηση ενισχύεται, παρ’ ότι δεν θα ακολουθήσει τον Καστοριάδη στις περιπλανήσεις του στον χώρο της «ακροαριστεράς», αν και θεωρούσε το «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», το περιοδικό που έβγαζαν οι Λεφόρ - Καστοριάδης, ως τη σοβαρότερη απόπειρα κριτικής της σταλινικής ορθοδοξίας.
Ο Παπαϊωάννου στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και τις αρχές του ’50 θέτει ως στόχο να εξετάσει από μια σκοπιά «αριστεράς» τις κατακτήσεις και τα όρια της μαρξιστικής σκέψης. Προηγείται έτσι κατά πολύ αντίστοιχων κριτικών του Καστοριάδη και του Λεφόρ, που μόνο στη δεκαετία του ’60 η κριτική τους θα θίξει τον ίδιο τον μαρξισμό του Μαρξ, ενώ έως τότε θα εξαντλείται στην κριτική των «μαρξιστών» και μόνο.
Ο Παπαϊωάννου, επιχειρώντας μια κριτική του Μαρξ από μια αριστερή σκοπιά μέσα στη δεκαετία του ’50, διεκδικεί παγκόσμια πρωτοπορία.
Εκείνη την περίοδο μόνο η αστική ή ακαδημαϊκή κριτική τολμούσε να κριτικάρει τη μαρξιστική σκέψη, τον ίδιο τον Μαρξ, από συγγραφείς σαν τον Πόππερ ή τον Ρεϋμόν Αρόν.
Δυνάμεις προερχόμενες από τον μαρξισμό, οι οποίες να παραμένουν στο «στρατόπεδο της εργασίας» και ταυτόχρονα να επιχειρούν μια κριτική προσέγγιση στο έργο του ίδιου του Μαρξ, δεν είχαν εμφανιστεί ακόμα. Ήταν σχεδόν απαγορευτική την απόπειρα μιας κριτικής στον σταλινισμό, τουλάχιστον μέχρι το 1956.
Μόνο μετά το 1956, η άνοδος του Χρουστσώφ, η εξέγερση της Πολωνίας και η Ουγγρική Επανάσταση, παράλληλα με την άνοδο των αντιαποικιακών κινημάτων, δημιουργούν νέες συνθήκες, ευνοϊκές για τον κριτικό μαρξισμό.
Ο Παπαϊωάννου, σε ανύποπτο χρόνο και πριν να έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για μια από τα αριστερά κριτική στον ίδιο τον μαρξισμό, πράγμα που γίνεται μόλις μετά το 1968, δοκιμάζει να προχωρήσει σε μια τέτοια κατεύθυνση σχεδόν είκοσι χρόνια πριν! Αυτός ο υψηλός βαθμός «προδρομικότητας» του έργου του, ότι δηλαδή αποτελούσε έναν από τους πρώτους σε παγκόσμια κλίμακα που αποπειράτο μια κριτική αποτίμηση του μαρξικού έργου από τα «αριστερά», εξηγεί σε έναν βαθμό και την απομάκρυνσή του από τις μαχόμενες ομάδες και τον περιορισμό του σε μια λειτουργία μοναχικού συγγραφέα.

Στη συνέχεια απομακρύνθηκε από την Αριστερά και τους διανοούμενούς της, οι οποίοι τον απέρριπταν, και προσέγγισε ακαδημαϊκούς, όπως ο Ρεϋμόν Αρόν, ή ιστορικούς και κριτικούς του σταλινισμού, όπως ο Μπόρις Σουβάριν.
Ο Παπαϊωάννου δοκίμαζε τα όπλα της κριτικής στον κατεστημένο μαρξισμό και τη μαρξιστική εσχατολογία, είκοσι χρόνια πριν από τη γενιά του ’68.
Το 1955, δημοσιεύει τη μελέτη του «Κόσμος και Ιστορία (Ελληνική κοσμολογία και δυτική εσχατολογία)» και εκδίδει τα πρώτα αποτελέσματα από τη δουλειά του πάνω στον μαρξισμό. Δημοσιεύει σε τεύχη το έργο του «Τα θεμέλια του μαρξισμού» από το 1954 που κυκλοφορεί «Η κρίση του μαρξισμού». «Τα θεμέλια του μαρξισμού» αποτελούν το συνθετικότερο έργο του και περιλαμβάνουν τον διάλογο Μαρξ - Χέγκελ καθώς και το «Ο Μαρξ και η τεχνική». Τότε κυκλοφόρησαν οι μελέτες «Η θεωρία της κοινωνικής πάλης» (1954), «Βιομηχανία και κοινωνία» (1956), «Η οικονομική ερμηνεία του ταξικού διαφορισμού (κριτική της μαρξιστικής θεωρίας των κοινωνικών τάξεων)» (1959) και «Οικονομική υποανάπτυξη και κοινωνική επανάσταση (η γένεση του Ολοκληρωτισμού)» (1959).
Τα βιβλία του δεν θα είχαν καν εκδοθεί στα ελληνικά αν δεν υπήρχε η δυνατότητα των εκδόσεων της Βιομηχανικής Σχολής όπου ο πατέρας του χρημάτισε πρύτανης. Σε μια χώρα όπου η συζήτηση διεξαγόταν σχεδόν αποκλειστικά ανάμεσα στην επίσημη Αριστερά και τη Δεξιά του εμφυλιοπολεμικού κράτους δεν υπήρχε χώρος για έναν στοχαστή όπως ο Κώστας Παπαϊωάννου.
Στο εξής και για περισσότερο από 25 χρόνια όλα τα έργα του θα εκδίδονται στα γαλλικά ή σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Στην Ελλάδα θα δημοσιευθεί μόνο μια μελέτη του για τον Μαρξ στο περιοδικό «Εποχές» το 1965.
Μετά τον θάνατό του, εκδίδονται, το 1983, τα έργα του «Για τον Μαρξ και το μαρξισμό» και «Η αποθέωση της Ιστορίας».

Από το 1959 έως το 1963 διδάσκει στη Σορβόννη. Από το 1962 μέχρι το 1968 διδάσκει Φιλοσοφία στο Cencier, στο Παρίσι, και Κοινωνιολογία στη Σχολή Ανωτέρων Εμπορικών Σπουδών. Απ’ το 1963 ανήκει στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών). Το 1970-72 διδάσκει Φιλοσοφία στη Ναντέρ και από το 1971 μέχρι τον θάνατό του, το 1981, διδάσκει στην Ecole Pratique de Hautes Etudes.

    

XOΡΗΓΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ : Oινοπαντοπωλείον Χρυσομάλλη