ΤΟ ΝΕΡΟ ΚΑΙΕΙ (2ο μέρος)

 

Του Γιάννη Σχίζα

 

ΤΟ ΣτΕ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ

Οι  αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας που έκριναν ως αντισυνταγματική τη μεταβίβαση με το νόμο 4389/2016 της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ (Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης) στο ΤΑΙΠΕΔ, συνιστούν μια  νίκη του κινήματος  για τα κοινά αγαθά στην Ελλάδα. Η νεοφιλελεύθερη αντίληψη ηττήθηκε καίρια, σε μια στιγμή που συνεχίζονταν η πρόοδός της σε πολλά πεδία. Τώρα πλέον η «Πρωτοβουλία για τη Διασφάλιση της  Δημόσιας Διαχείρισης του Νερού» καθώς και το ΣΕΚΕΣ (Συμμετοχικό Ενωτικό Κίνημα Εργαζομένων και Συνταξιούχων) ζητάνε την επιστροφή των μετοχών της ΕΥΔΑΠ από το υπερταμείο στο κράτος, καθώς  και την ανακοπή της διαδικασίας εκποίησης του  Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος (ΕΥΣ) σε ιδιωτικά συμφέροντα.

Το ζήτημα του νερού επανήλθε  στην επιφάνεια, όχι τόσο από την άποψη της άμεσης στενότητας, της εποχής 1989-1991, όταν η λειψυδρία είχε πλήξει τη χώρα, όσο από την άποψη της πιθανής ιδιωτικοποίησής του. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, ορισμένα επιχειρήματα κατά της ιδιωτικοποίησης  εκπέμπουν ένα είδος «Λεγκαλισμού», θεωρώντας δηλαδή ότι το ζήτημα θα λύνεται επ’ άπειρον  με δικαστικές αποφάσεις  και άλλοτε  με την επίκληση γενικών αρχών Δικαίου και ανθρωπισμού. Το γνωμικό «Το νερό δεν είναι εμπόρευμα» προβιβάζεται σε αξίωμα, όταν είναι  απολύτως κατανοητό ότι το νερό όπως το ηλεκτρικό ή η συγκοινωνία ή  το ο,τιδήποτε μπορούν να είναι κοινόχρηστα ή εμπορεύσιμα αγαθά, μπορούν να υπηρετούν τον άνθρωπο ή το κέρδος, αναλόγως των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών δύναμης…

Εδώ προβάλει η ανάγκη  μιας νέας άποψης  για το νερό  : Δηλαδή η ανάγκη μιας  άλλης αντίληψης για τη διαχείρισή του όχι απλά στους χώρους των ειδικών αλλά στην ευρύτερη κοινωνία, μακριά από τις άκριτες γενικεύσεις μιας  εποχής όπου  το νερό  αντιμετωπιζόταν με στενά και κοντόφθαλμα ωφελιμιστικά κριτήρια.

Λόγου χάρη : Υπήρχαν πολλοί που θεωρούσαν την εκβολή των νερών των ποταμών στη θάλασσα ως «καθαρή απώλεια» - γιατί δεν έπαιρναν υπόψη τις περιβαλλοντικές ισορροπίες  που στηρίζονται στη συγκεκριμένη κίνηση του νερού. Πολλοί που θεωρούσαν απολύτως λογική τη διαχείριση των νερών στην Κίνα, όπου λόγω της  κατασκευής τριών φραγμάτων γιγαντιαίοι ποταμοί κατέληγαν στη θάλασσα χωρίς νερό, το οποίο είχε  ενδιαμέσως παρακρατηθεί για γεωργικές και άλλες χρήσεις. Από την άλλη πλευρά το Παγκόσμιο Ταμείο Φύσης (WWF) έλεγε  «Το νερό πρέπει να χάνεται» (!!!), ακριβώς για να δείξει με αυτό τον προκλητικό τρόπο την ανάγκη μιας συνετής  διαχείρισης των υδάτινων πόρων του συστήματος ποταμών και λιμνών. Επί του παρόντος το  σίγουρο  είναι ότι στις σημερινές συνθήκες  μόνο το 37% των ποταμών παραμένει σε φυσική κατάσταση, ενώ το υπόλοιπο αντιμετωπίζει φράγματα κατά τη διάρκεια της ροής του… 

ΠΟΛΛΑ ΕΙΔΗ ΝΕΡΟΥ !

 

Το νερό έχει μια μεγάλη ιστορία σε ένα χώρο όπως αυτός της Ελλάδας, με τη γεωγραφική κατάτμηση και τις πολλές ιδιαιτερότητες που έχουν επιπτώσεις στο είδος του . Ο Κυριάκος Σιμόπουλος στο έργο του «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα»  αναφέρεται στη μαρτυρία  ξένου περιηγητή, που βεβαιώνει ότι  τον 18ο αιώνα συνάντησε έναν «γευσιγνώστη νερού», που ήξερε να ξεχωρίζει περίπου 50 ποιότητες νερού… Αλλά και γενικά, μέχρι  τη βιομηχανική περίοδο η ανθρωπότητα γνώριζε διαφορετικά είδη  νερού, ανάλογα με τις τοπικές ιδιαιτερότητες : Υπήρχε το γλυφό νερό, το γλυκό, αυτό που ήταν όξινο, αφρώδες, αυτό που είχε μέταλλα. Η ποιότητα «πόσιμο νερό»  ήταν πάντοτε επιθυμητή χωρίς να είναι δεδομένη, αν και η αύξηση των υδρευτικών αναγκών προκάλεσε πολύ συχνά επικίνδυνες καταστάσεις «συγκοινωνούντων δοχείων» μεταξύ των  πόσιμων  και των μη πόσιμων   υδατικών πόρων. Καταθέτω  πάντως δυο μαρτυρίες από περιοχές σχετικής σπάνιος νερού και διακριτής διαχείρισης του πόσιμου νερού καλής ποιότητας : Είναι στη Λευκωσία (2007), όπου το νερό των ξενοδοχείων δηλωνόταν ως μη πόσιμο ενώ ταυτόχρονα σε δημόσιο χώρο υπήρχε μηχάνημα πώλησης πόσιμου νερού . Είναι στην Κύθνο (2011) όπου υπήρχε μηχάνημα πώλησης  πόσιμου  νερού από το Δήμο –  που προερχόταν από ελεγμένη πηγή…

Σήμερα η εμφιάλωση του νερού έχει δυο όψεις : Τη μία αρνητική, διότι κάνει το νερό πωλήσιμο είδος  , ενώ παράλληλα γεμίζει το έδαφος με μπουκάλια που επιβάλλουν την  ανακύκλωση. Η άλλη είναι θετική : Σε περιόδους μεγάλων κρίσεων και καταστροφών, πχ σεισμός, όπου καταστρέφονται τα δίκτυα ή έρχονται οι χρήστες σε επικίνδυνη επαφή με μολυσματικές ουσίες, η υδροδότηση με μπουκάλια επ’ αόριστο χρόνο είναι εγγύηση ποιότητας και υγείας.

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Το νερό βρίσκεται σε στενότητα, από τη στιγμή που αυξάνεται ο πληθυσμός και οι χρήσεις του πρωτοεισάγονται ή πολλαπλασιάζονται. Σε μεγάλο βαθμό υπηρετεί τις γεωργικές χρήσεις, ενώ  μέρος  του χάνεται από ανορθολογικές μεθόδους χρήσης, π.χ το κανονάκι, και μάλιστα σε χρόνους όπου η άρδευση δεν είναι αποτελεσματική – π.χ. το μεσημέρι. Στην προκειμένη περίπτωση η κατανόηση και εμπέδωση της αρχής της υπεύθυνης κατανάλωσης έχει μεγάλη αξία. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα πόρισμα της αρχής της περιβαλλοντικής ευθύνης «ο ρυπαίνων πληρώνει» –  πράγμα το οποίο θα μπορούσε  να μεταφραστεί στην καθομιλουμένη «ο καταναλίσκων πληρώνει» :    Αν ο γεωργικός τομέας  πλήρωνε  τα κόστη που προκαλεί όσον αφορά τη συλλογή, μεταφορά, διαχείριση επιφανειακών ή υπογείων υδάτων του υδατικού διαμερίσματός του, αυτό προφανώς  θα προστίθοταν στα κόστη  των αγροτικών προϊόντων.  Το καθαρό εξαγόμενο μιας τέτοιας διαδικασίας είναι   μηδενικό – με την έννοια ότι ο καταναλωτής αντί να πληρώνει φορολογία για την πραγματοποίηση των έργων   πληρώνει απευθείας στον αγρότη – όμως εμμέσως πλην σαφώς δημιουργείται ένα ισχυρό κίνητρο στον αγρότη να κάνει εξοικονόμηση, να επιλέξει είδη συμβατά με τα τοπικά χαρακτηριστικά ή ανθεκτικά στην ξηρασία και να προσφύγει σε μορφές ύδρευσης που δεν σπαταλούν τους υδάτινους πόρους.

Προφανώς, η τιμολόγηση του νερού στον αγροτικό τομέα απαιτεί ειδικές πολιτικές και πρέπει να πειθαρχεί σε ποσοτικούς περιορισμούς – αντί να εξαντλείται στην αρχή «μικρότερη τιμολόγηση αυξανόμενης  της κατανάλωσής του». Η τιμολογιακή πολιτική πρέπει να προσαρμόζεται στις γενικότερες, γεωργικές και περιβαλλοντικές ανάγκες, να επιβραβεύει χρήσεις και να τιμωρεί άλλες, να ανταποκρίνεται στις μετεωρολογικές δυσχέρειες, να ανοίγει το δρόμο για νέες  καλλιέργειες . Αντίστοιχα στον αστικό χώρο, παρά τη μικρή σχετικά συμμετοχή του στην κατανάλωση νερού, μπορεί να εφαρμόζεται η αντιστρόφως ανάλογη τιμολόγηση του νερού μετά από ένα επίπεδο κατανάλωσης, έτσι ώστε  να περιορίζονται οι τυχόν «πολυτελείς χρήσεις» (γκαζόν κλπ) προς όφελος της λαϊκής κατανάλωσης.

 ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΓΛΥΚΟΥ ΝΕΡΟΥ

Τα μεγάλα αποθέματα γλυκού νερού μειώνονται όλο και περισσότερο. Οι μεγάλες  λίμνες όπως η Κασπία Θάλασσα και η λίμνη Αράλη, κατέχουν αντίστοιχα εκτάσεις  371.000  και 68.000 τχλμ, πράγμα που στους κόλπους των ειδικών θεωρείται  ότι θυσιάζεται προς χάριν άλλων χρήσεων.

Το νερό είναι είδος που μεταφέρεται και διαμορφώνει  αξία ακριβώς χάρη σ’ αυτή τη μεταφορά του. Αλλά και αυτή η «ιδιότητα» πρέπει να πειθαρχεί στο μέτρο :  Σχεδιασμός   όπως αυτός  της Ισπανίας, όπου προτάθηκε η μεταφορά των υδάτων του ποταμού Έβρου σε απόσταση 1000 χιλιομέτρων, πρέπει να θεωρούνται ως παράδειγμα προς αποφυγή.

Το νερό είναι σημαντικό για τη ζωή, ως ποιότητα αλλά και ως ποσότητα. Μπορεί συχνότατα να λείπει, αλλά όχι σπανίως πλεονάζει, ιδιαίτερα στον αστικό χώρο. Η εξομάλυνση της ροής της κυκλοφορίας του νερού είναι σημαντική ανάγκη.

 

«Η πόλη είναι κατάσχεση της φύσης από τον άνθρωπο» - έλεγε ο Λε Κορμπυζιέ. Τα καταπατημένα ρέματα είναι κάτι παραπάνω -  είναι για την ακρίβεια  κατάσχεση κρίσιμου αστικού χώρου! Κι αυτό τουλάχιστον θα έπρεπε να κάνει την εξουσία πιο διαλλακτική με τις συλλογικότητες που ασχολούνται με την προστασία τους...