Η σύγχρονη καταστροφή της Μάνης

Μια εικαστική προβολή για το πώς θα φαίνονται οι τεράστιες ανεμογεννήτριες από τους παραδοσιακούς οικισμούς

της Νόρας Ράλλη

Το θέμα δεν είναι καινούργιο. Εχει ξεκινήσει πριν από χρόνια, με αποκορύφωμα την πολλά υποσχόμενη (μεταξύ άλλων) «πράσινη ανάπτυξη» που ευαγγελιζόταν ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου (2009).
Το ζήτημα είναι αν αυτή η «πράσινη ανάπτυξη» έρχεται ή όχι σε αντίθεση με τη «βιώσιμη ανάπτυξη», που θέτει στο κέντρο της και το κοινό καλό.
Το πώς θα πραγματοποιηθεί η πρώτη μέσω των ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας), υπό ποιες προϋποθέσεις, με τι κόστος και με τι τελικό κέρδος για τη χώρα, αλλά και για τους κύριους επενδυτές είναι τα βασικά ερωτήματα.
Με φόβο πως θα προδώσουμε το φινάλε αλλά και με τη σιγουριά ότι το σασπένς δεν θα χαθεί, καθώς οι λεπτομέρειες είναι ανατριχιαστικές, για την περίπτωση των ανεμογεννητριών της Μάνης, την οποία εξετάζουμε αυτή τη φορά, ισχύουν τα εξής: Κατ’ αρχάς το δίκτυο στην Πελοπόννησο είναι κορεσμένο, με έγγραφα από ΔΕΗ και ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) ήδη από το 2008.
Αρα το ρεύμα που παράγουν οι ανεμογεννήτριες δύσκολα και κατά μικρό μόνο μέρος μπορεί να παροχετευτεί στο δίκτυο. 
Ούτε μπορεί να αποθηκευτεί ούτε συμφέρει (λόγω απωλειών) η εξαγωγή στο εξωτερικό.
Επιπλέον, τα κέρδη για τις εταιρείες με τις ανεμογεννήτριες είναι τεράστια και το ρίσκο της επένδυσης σχεδόν μηδενικό. 
Ακριβώς γιατί αυτά τα κέρδη προέρχονται από επιδοτήσεις αλλά και κάθε μήνα από τον λογαριασμό της ΔΕΗ, που πληρώνει ο Ελληνας πολίτης.

Τα χρήματα αυτά πάνε κατευθείαν στον πάροχο, δηλαδή στις ιδιωτικές εταιρείες κατασκευής ανεμογεννητριών. 
Και ακόμη δεν έχουμε αναφερθεί στο περιβαλλοντικό κόστος του έργου, ούτε στο τι επιπτώσεις θα έχει στην αλλαγή της τοπιοδομής, ειδικά στη Μάνη, που φέρει πολύ ασυνήθιστα χαρακτηριστικά τοπίου και αμέτρητα αρχαιολογικά (νεότερα και παλαιότερα, προϊστορικά και βυζαντινά) μνημεία.

Ωστόσο, τόσο το ΚΑΣ όσο και το υπουργείο Πολιτισμού γνωμοδότησαν υπέρ του έργου, σε αντίθεση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας, αλλά και τους επιθεωρητές Περιβάλλοντος και το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας που σταμάτησαν (έστω και προσωρινά) τη συνέχισή του για τους μήνες Μάιο-Ιούνιο 2017.
Επειτα από εκτεταμένες διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις επιστημονικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών φορέων, το θέμα έχει πάρει τον δρόμο της Δικαιοσύνης, με προγραμματισμένη συνεδρίαση του ΣτΕ εντός της χρονιάς.

Ο λόγος στους επιστήμονες

Η «Εφ.Συν.» ήρθε σε επαφή με καθηγητές Πανεπιστημίου ζητώντας την εμπεριστατωμένη άποψή τους για το τι ακριβώς συμβαίνει με τις ανεμογεννήτριες:

«Η μέγιστη ισχύς των 11 GW, που δίνει ο ΑΔΜΗΕ για τη ζήτηση της ηλεκτρικής ενέργειας, μπορεί να καλυφθεί με λιγότερες από 4.000 ανεμογεννήτριες, ισχύος 3 MW η καθεμία.

Είναι, ωστόσο, προτιμότερο να εγκατασταθούν ανεμογεννήτριες σύγχρονης τεχνολογίας, μικρότερης μεν ισχύος, αλλά με άλλα πλεονεκτήματα: δεν στηρίζονται σε πυλώνες ύψους 80 ή 100 μέτρων αλλά πολύ χαμηλότερους, ούτε φέρουν έλικες.

Συγκεκριμένα, το περιστρεφόμενο τμήμα τους έχει σχήμα παρόμοιο με αυτό που έχουν οι περιστρεφόμενες απολήξεις των οικιακών καπνοδόχων.

Με τον τρόπο αυτό και μικρότερη οπτική όχληση προκαλείται και μειώνονται αισθητά οι όποιες πιθανότητες αρνητικών επιδράσεων στους μόνιμους ή περαστικούς (αποδημητικούς) πληθυσμούς πουλιών.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια για τη λειτουργία επιπλέον μονάδων σταθερής παροχής ισχύος (όπως η παραγωγή ρεύματος από λιγνίτη), ώστε να εξισορροπούνται οι στοχαστικού τύπου αυξομειώσεις που παρουσιάζει η παραγωγή των ΑΠΕ».

Αντιφάσεις

Ενώ η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας έβγαλε αρνητική γνωμοδότηση στην κατασκευή των συγκεκριμένων ανεμογεννητριών και η Γενική Συνέλευση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) συμπαραστέκεται στην Επιτροπή Αγώνων 30 μανιάτικων συλλόγων ενάντια στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών βιομηχανικού τύπου στη μανιάτικη χερσόνησο με σχετικό ψήφισμα, το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) γνωμοδότησε θετικά, με τη θετική ψήφο της προέδρου (και γεν. γραμματέα ΥΠΠΟΑ) Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη.
Μάλιστα, η αρχαιολόγος κ. Αδάμ-Βελένη είπε χαρακτηριστικά (σύμφωνα με τα πρακτικά της συνεδρίασης του ΚΑΣ για το θέμα, τον Φεβρουάριο):

«Δεν καταλαβαίνω γιατί πια βλέπουμε τόσο αρνητικά την ανεμογεννήτρια. Με την έγκρισή μας εμείς απλά θα προσθέσουμε ένα ακόμη μνημείο γιατί και η ανεμογεννήτρια αυτό είναι: ένα μνημείο της εποχής μας... Ας το δούμε έτσι και ας το αποδεχτούμε».

► Οι επιθεωρητές Περιβάλλοντος (Ανεξάρτητη Αρχή) κατάφεραν και σταμάτησαν προσωρινά τα έργα, με τη σύμφωνη γνώμη του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, καθώς έκριναν πως «έχουν παρανόμως ξεκινήσει χωματουργικές εργασίες (εκσκαφές-εκβραχισμοί) για την κατασκευή των έργων, καθώς επίσης έχει κατασκευασθεί πλησίον του οικισμού “Δρύαλος” δρόμος άνευ σχετικής αδείας».
Και πως ενώ δεν πρέπει να γίνονται εργασίες κατά την αναπαραγωγική περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου (σ.σ. η Μάνη είναι καταφύγιο αλλά και πέρασμα σπάνιων πουλιών), η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας, σύμφωνα με δικό της έγγραφο, επιβλέπει τα έργα αυτά που έχουν ξεκινήσει από τις 7 Απριλίου 2017.
Η εν λόγω Εφορεία υποστηρίζει πως έλαβε προφορική άδεια από το ΥΠΠΟΑ για να στείλει εργατοτεχνίτη να επιβλέπει τα έργα.
Δουλειά του είναι να επιβλέπει αν γίνονται τυχόν παρασπονδίες από την εταιρεία, ενώ την ίδια στιγμή πληρώνεται από την ίδια την εταιρεία την οποία ελέγχει!
► Το υπουργείο Πολιτισμού, παρ’ όλα τα παραπάνω, έχει γνωμοδοτήσει θετικά ως προς τη συνέχιση των εργασιών.
Η υπουργός κ. Κονιόρδου μάς είπε κατ’ αρχάς πως ποτέ δεν έδωσε προφορική άδεια, όπως είχε ισχυριστεί η Εφορεία Λακωνίας.
«Ζήτησα στην κ. Πάντου (σ.σ. έφορος Αρχαιοτήτων Λακωνίας) να κάνει αυτοψία εκ νέου. Το έργο παρακολουθείται. Οι ανεμογεννήτριες ήταν πάρα πολλές, αλλά ο αριθμός τους έχει μειωθεί».
Υποστήριξε πως «οι αποστάσεις από τα μνημεία και από τα χωριά είναι πολύ μεγάλες, οπότε δεν ενοχλούν», αν και υπάρχουν σχετικές φωτογραφίες που φανερώνουν πώς θα είναι ορατές απ’ όλη τη Μάνη.
«Είμαστε βέβαια σε επιφυλακή για το μέλλον, καθώς ήδη έχει γίνει μια παράβαση», συνέχισε.
Σε αντίθεση με το πόρισμα των επιθεωρητών Περιβάλλοντος, η ίδια είπε απλά πως «ανοίχτηκε μεν ένας δρόμος παράνομα, αν και το μόνο που έγινε είναι πως προστέθηκαν άλλες δύο στροφές, ως συνέχεια άλλου δρόμου, παλαιότερου. Αυτές τις εργασίες σταμάτησαν οι επιθεωρητές Περιβάλλοντος, παρ’ όλο που ο δρόμος δεν φαίνεται από πουθενά».

Ο δρόμος που ανοίχτηκε με τις εκβραχώσεις, παράνομα, σύμφωνα με τους επιθεωρητές Περιβάλλοντος |

Τέλος, χαρακτήρισε τις ανεμογεννήτριες «σύγχρονους ανεμόμυλους. Οχι φυσικά σε θέμα μεγέθους αλλά χρήσης», κάτι που ως έκφραση έχει χρησιμοποιηθεί (τυχαία;) από τις ίδιες τις ενδιαφερόμενες εταιρείες.
Οσο για την καταστροφή μνημείων και τοπίου απάντησε:

«Ολη η Ελλάδα είναι ένα αρχαίο μνημείο. Οπότε τι; Να μη βάλουμε καμία ανεμογεννήτρια πουθενά;

Αυτό που είναι πολύ σημαντικό είναι να γίνει αυτό που έχει γίνει στη Γερμανία, όπου οι πολίτες έχουν ιδρύσει γύρω στους 2.500 συνεταιρισμούς που διαχειρίζονται το όφελος από τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας και έτσι παίρνουν οι ίδιοι τα οφέλη».

► Οι ανεμογεννήτριες αυτές στο σύνολό τους (η ΡΑΕ, βάσει του αιολικού δυναμικού, ορίζει ως μέγιστο επιτρεπτό αριθμό τις 346!) είναι ορατές από όλη τη Μάνη, δηλαδή από έναν τόπο με 96 κηρυγμένους παραδοσιακούς οικισμούς, κάστρα, 700 βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, σπήλαια και αρχαία κατάλοιπα.
Αν λάβουμε υπ’ όψη μας πως για τη Μάνη ισχύει προστατευτική νομοθεσία που απαγορεύει στον απλό πολίτη και επιχειρηματία ακόμα και τα αλουμινένια παράθυρα, καταλαβαίνουμε πως τα αλουμίνια στα παράθυρα είναι πιο «επικίνδυνα» για το τοπίο απ’ ό,τι οι ανεμογεννήτριες.

Ο λιγνίτης

Αν και φαινομενικά ακούγεται οξύμωρο οικολογικές κινήσεις να έρχονται σε αντίθεση με τις ΑΠΕ, η εξήγηση έρχεται από τους ίδιους:
«Δεν λέμε όχι στη χρήση λιγνίτη, αρκεί να γίνει με αρτιότερο εξοπλισμό, που να παράγει λιγότερους ρύπους, να μειώνει τις απώλειες και συνακόλουθα να μειώνονται η κατανάλωση και η εξόρυξη λιγνίτη. Ετσι, ούτε οι εργαζόμενοι θα χάσουν τη δουλειά τους (είναι περίπου 10.000 οικογένειες) ούτε θα χαθεί μια εγχώρια πηγή ενέργειας. Αν κάποια από τα χρήματα που πηγαίνουν στις επιδοτήσεις για τα αιολικά πάρκα πήγαιναν στο να εκσυγχρονιστεί το ήδη υπάρχον σύστημα, οι βλαβερές επιπτώσεις για τον άνθρωπο και το περιβάλλον θα ήταν ελάχιστες. Μην ξεχνάμε πως ο αποκλειστικός μας προμηθευτής σε αιολικά, η Γερμανία, δεν έχει μειώσει στο ελάχιστο την παραγωγή λιγνίτη. Εκσυγχρονίζει, όμως, τις μονάδες παραγωγής, ώστε να ρυπαίνουν λιγότερο», απαντά ο κ. Κοττέας.

«Φυσικά, δεν είμαστε ούτε ενάντια στην εγκατάσταση ΑΠΕ. Αλλά δυστυχώς στη χώρα μας δεν γίνεται με οργανωμένο τρόπο. 

Οποιος προλάβει, βάζει γιγάντιες πηγές παραγωγής ενέργειας, οι οποίες δεν μπορούν να απορροφηθούν από το δίκτυο, με αποτέλεσμα αυτό να τίθεται σε κίνδυνο. 

Το δίκτυο στην Πελοπόννησο είναι ήδη κορεσμένο (σύμφωνα με επίσημα στοιχεία από το 2008).

Επιπλέον δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι ανεμογεννήτριες είναι πηγές τυχαίας, στοχαστικής φύσης: όταν φυσάει, παράγουν ρεύμα όλες μαζί, όταν έχει άπνοια δεν παράγουν τίποτα.

Παρ’ όλα αυτά, οι αδειοδοτήσεις των ΑΠΕ συνεχίζονταν και συνεχίζονται. 

Η προσθήκη νέων μονάδων δεν προσφέρει κάτι, ίσα ίσα προξενεί προβλήματα, καθώς το δίκτυο για να αυτοπροστατευθεί, κλείνει τους διακόπτες, ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα όπως το περσινό μπλακάουτ στη Ρόδο (Μάρτιος 2016), που έμειναν δύο μέρες χωρίς ρεύμα, καθώς το δίκτυο τινάχτηκε στον αέρα. 

Ούτε μπορεί να εξαχθεί στο εξωτερικό: οι απώλειες λόγω μεταφοράς σε μακρινές αποστάσεις αυξάνονται, οπότε ανεβαίνει το κόστος, άρα ως προϊόν δεν είναι ανταγωνιστικό.

Αυτό που είχε πει ο περιφερειάρχης Πελοποννήσου κ. Τατούλης το 2012 ότι "θα γίνουμε Σαουδική Αραβία της Ευρώπης και θα εξάγουμε ρεύμα", απλά δεν μπορεί να γίνει. 

Για παρόμοιους λόγους εγκαταλείφθηκε, και επίσημα πλέον, και το περίφημο πρόγραμμα «Ηλιος», αφού όμως αγοράσαμε από τους Γερμανούς μεγάλης αξίας φωτοβολταϊκά».

Τελευταίες εξελίξεις: Ενώ ο υπουργός Περιβάλλοντος, Γ. Σταθάκης, έχει εξαγγείλει «νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ, το οποίο θα επιλύσει χρόνια προβλήματα, με έμφαση στην περιβαλλοντική προστασία» και ενώ οι επιθεωρητές Περιβάλλοντος έχουν σταματήσει τις εργασίες στη Μάνη έως τα τέλη Ιουνίου, η Γενική Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Πολιτικής μόλις εξέδωσε έγγραφο, σύμφωνα με το οποίο έχουν αλλάξει λέξεις όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς όρους κατασκευής αυτών των έργων, ώστε να επωφελούνται οι εταιρείες κατασκευής.
Αναρωτιόμαστε ποια είναι η στάση του αρμόδιου υπουργού απέναντι σε αυτές τις «ερμηνείες/αλλαγές». (Δείτε τα 2 τελευταία έγγραφα).
Το θέμα θα λάβει συνέχεια.

Το χρονικό των αιολικών πάρκων στη Μάνη

Τον Μάρτιο του 2012 αδειοδοτήθηκε η κατασκευή 48 ανεμογεννητριών στη χερσόνησο της Μάνης, που συμπεριλαμβάνεται στις περιοχές NATURA.
Λίγο μετά (τυχαία άραγε;), τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, η ΡΑΕ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας), με σχετικό έγγραφο, αποφάσισε τον χαρακτηρισμό όλης της Πελοποννήσου ως περιοχής με κορεσμένο δίκτυο για απορρόφηση ισχύος από σταθμούς ΑΠΕ και μάλιστα συμπλήρωσε πως μόνο η ενέργεια από τις εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών που ήδη υπήρχαν στην περιοχή αρκούσε για την υπερκάλυψη των αναγκών.
Στις 11 Αυγούστου 2012, κάτοικοι της Μάνης συγκεντρώθηκαν στην κεντρική πλατεία της Αρεόπολης ενάντια στην εγκατάσταση των ανεμογεννητριών, με κεντρικό σύνθημα «αυτό το έγκλημα δεν θα το επιτρέψουμε».
Χαρακτηριστική είναι η στάση του δημάρχου Ανατολικής Μάνης, Πέτρου Ανδρεάκου, ο οποίος έχει εκλεγεί με συντριπτικό ποσοστό (ήταν και ο μόνος υποψήφιος, υποστηρικτής τής τότε κυβέρνησης Σαμαρά), που δεν επέτρεψε να γίνει η εκδήλωση στο κέντρο της πλατείας.
Μάλιστα, σύμφωνα με αυτόπτη μάρτυρα:  

«... ο ίδιος και δικοί του άνθρωποι είχαν σταθεί και έλεγχαν ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει στην πλατεία, με τους ενδιαφερόμενους κατοίκους να φοβούνται να παρακολουθήσουν την εκδήλωση.

Στη Μέσα Μάνη ζουν γύρω στις 500 οικογένειες. Αντιλαμβάνεστε τι εξουσία μπορεί να ασκήσει ο δήμαρχος, όταν μπορεί να διορίζει γύρω στους 400 εποχικούς υπαλλήλους.

Η Μάνη ζει μια διπλή εξαθλίωση. Είναι μια περιοχή άγονη, μη αγροτική, με ελάχιστους πλέον νέους και μόνο έσοδο το λάδι, που όμως δεν έχει παραγωγή όπως ένα ελαιόδεντρο στον κάμπο της Καλαμάτας.

Δεν υπάρχουν καν δρόμοι και τρόπος για να συλλεχθεί ο καρπός. Ωστόσο, δρόμους παράνομους στα βουνά για να πάνε τα μηχανήματα για τις ανεμογεννήτριες ανοίγουν.

Αυτοί οι δρόμοι συνήθως αξιοποιούνται αργότερα για την παράνομη ρίψη σκουπιδιών, για λαθροθηρία ή για παράνομα λατομεία - καθώς η Μάνη είναι γεμάτη πύργους που χρειάζονται την πέτρα. Και κανένας από αυτούς τους δρόμους δεν έχει άδεια».

Πράσινη ανάπτυξη ή πράσσειν άλογα;

Ο ευρωπαϊκός στόχος της Ελλάδας είναι το 18% της ενέργειας να παράγεται από ΑΠΕ έως το 2020.
Η Ελλάδα τον έχει ήδη ξεπεράσει, τη στιγμή που χώρες όπως η Γερμανία αργούν ακόμη, βάζοντας τις ανεμογεννήτριες σε πεδιάδες.
Στη χώρα μας προτιμώνται ορεινοί όγκοι, καθώς είναι φτηνότεροι.
Στη Μάνη, για παράδειγμα, ο χώρος στον οποίο θα εγκατασταθεί το αιολικό πάρκο παραχωρείται δωρεάν από το ελληνικό Δημόσιο, καθώς είναι βουνοκορφές.
Επιπλέον, οι ανεμογεννήτριες είναι δεκάδων μέτρων.
Στη Μάνη θα έχουν ύψος πυλώνα 80 μέτρα και με το άνοιγμα της φτερωτής θα φτάνουν στα 100 μ. ύψος - όσο ένα 30ώροφο κτίριο!
Συμβαίνει, όμως, ώστε να αυξάνεται το κόστος κατασκευής: τα υλικά είναι σχεδόν όλα εισαγόμενα σε ποσοστό 90% από γερμανικές εταιρείες, όπως οι REPOWER και ENERGON, και τη VESTAS που είναι δανέζικη.
«Οχι μόνο χαλάει το τοπίο, ειδικά στη Μάνη, η οποία διαθέτει προϊστορικούς οικισμούς, "αχρονικούς" τούς χαρακτήρισε ο σπουδαίος Μανώλης Κορρές κατά τη σχετική συνεδρίαση του ΚΑΣ (ο ίδιος είναι αντίθετος με το έργο), με μονοπάτια εξαιρετικής ομορφιάς και είναι απάτητη από τον άνθρωπο -οι οικισμοί αποτελούν και το 80% των παραδοσιακών οικισμών στην Ελλάδα-, αλλά αυτό συμβαίνει με τρόπο ανεπανόρθωτο», μας εξηγεί ο Κυριάκος Κοττέας, πρόεδρος της Οικολογικής Πολιτιστικής Κίνησης Μάνης.

«Επιπλέον, οι εταιρείες κατασκευής επιδοτούνται σχεδόν στο 100% για τα αιολικά πάρκα.

Συγκεκριμένα, το ένα από τα δύο αιολικά πάρκα που πρόκειται να εγκατασταθούν στη Μάνη με 22 ανεμογεννήτριες θα κοστίζει στον τελικό καταναλωτή 14 εκατ. ευρώ τον χρόνο, κάτι παραπάνω από 1 εκατ. ευρώ τον μήνα (μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ - ειδικό τέλος ΕΤΜΕΑΡ), για 20, ίσως και 25 χρόνια, αν πάρουν παράταση.

Μάλιστα, μέσω των υπερτιμολογήσεων οι επιδοτήσεις δεν καλύπτουν το 40-50% της επένδυσης, αλλά κάποιες φορές ξεπερνούν και το 100%.

Μιλάμε δηλαδή για μια επένδυση σχεδόν μηδενικού ρίσκου, για κάτι που τελικά δεν χρησιμοποιούμε, καθώς η διείσδυση αυτών των μονάδων είναι πολύ μικρή.

Η αλλαγή που έγινε από τον Αύγουστο του 2016 δεν άλλαξε πολύ αυτό το τοπίο.

Οι μεγάλες εταιρείες συνεχίζουν να επιδοτούνται για την επόμενη 20ετία.

Επίσης με τον ίδιο νόμο μεταφέρεται στους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας (με κυρίαρχη τη ΔΕΗ) ένα μέρος του κόστους αποζημίωσης των ΑΠΕ, χωρίς να χρειαστεί να αυξηθεί εκ νέου το ΕΤΜΕΑΡ.

Επί της ουσίας θα φουσκώσει ο λογαριασμός της ΔΕΗ εξαιτίας των επιδοτήσεων των ΑΠΕ, αλλά ο καταναλωτής δεν θα το βλέπει...».