ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

 

 

Του Γιάννη Σχίζα-  Δρόμος της Αριστεράς, 15.3.25

Η ελευθερία της τέχνης  επιβάλλει την ανοχή και των πλέον  αμφισβητούμενων μηνυμάτων

Σταύρος Τσακυράκης (1)

 

    Η πρόσφατη δράση του βουλευτή Νίκου Παπαδόπουλου εναντίον έργων που καταχωρήθηκαν σαν έργα τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη  δίνει αφορμή για μια κριτική των σχέσεων της τέχνης με το θρησκευτικό έργο. Οι Θρησκείες και ιδιαίτερα οι μονοθεϊστικές  υποστηρίζουν  ότι έχουν «σωτηριολογικό»  περιεχόμενο, ότι προσβλέπουν  στην ευτυχία όλης  της ανθρωπότητας.Με βάση  αυτή  τη «στρατηγική στόχευση» θα έπρεπε να αισθάνονται οίκτο   για τους άπιστους και αμαρτωλούς, που  θα υποστούν   κυρώσεις ως τη συντέλεια των αιώνων....Οι κατασκευαστές των «βλάσφημων» Δανέζικων  σκίτσων  που το 2008 ανέλαβαν την «παρουσίαση» του Μωάμεθ,  θα έπρεπε να θεωρούνται   αξιολύπητοι  από τους Μουσουλμάνους,  ενώ για τους  Έλληνες Ορθόδοξους  ο ζωγράφος  Τhierry de Gortier ,   γνωστός από τον  «σκανδαλισμό» του  κοινού  της έκθεσης  Outlook το 2003 με το πέος παραπλεύρως του εσταυρωμένου,   θα έπρεπε να λογίζεται ως  ένας δυστυχής που οριστικά  αποκλείσθηκε  από την  Βασιλεία των Ουρανών.....

      Όμως στη πράξη  οι Θρησκείες αντιμετωπίζουν τους «άλλους»  όχι με την  συμπόνοια του «φωτισμένου» αλλά με την οργή και το μίσος του απειλούμενου. Οι πιστοί βλέπουν τους μη πιστούς ως ενοχλητικούς αντιρρησίες  της θαυματοποιϊας και των   βεβαιοτήτων τους, οι οποίες  χρειάζονται μεγάλες δόσεις σιγής για να επιβιώσουν...

Στο επίπεδο των θεσμικών οργάνων των εκκλησιών, οι μη πιστοί αντιμετωπίζονται συχνά ως «διαφυγών τζίρος» ή ως  πιθανοί  υπήκοοι,  που αντιστέκονται στην πολιτογράφησή τους  ..Η επαφή αυτών των δύο στάσεων ζωής – αφενός της ανασφάλειας και αφετέρου της ηγεμονικής  στόχευσης των  ανώτερων  εκκλησιαστικών παραγόντων -  καταλήγει   συχνά σε ένα εκρηκτικό μείγμα : Που  προσβάλλει το αλλόδοξο πνεύμα ή τον φυσικό  υπαρξιακό  λόγο...

      Η θρησκευτική βία εναντίον των «απίστων» είναι  παλιά υπόθεση, που συνδέεται οργανικά με την αμφισβήτηση  της καλλιτεχνικής ελευθερίας . Και μάλιστα διαδραματίζεται σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη,  καταρρίπτοντας  τις ελεύθερες πτήσεις του πνεύματος και συχνά την  επιστήμη. Στην Αμερική η αμφισβήτηση της θεωρίας του Δαρβίνου και η απαίτηση «συνδιδασκαλίας» μιας παντελώς ατεκμηρίωτης θεώρησης   «Δημιουργητισμού», αποτελεί  ένα μέτρο της υπονόμευσης  του ορθού λόγου. Στην Ευρώπη το  Ευρωπαϊκό Δικαστήριο   των  Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει πάρει αποφάσεις δήμευσης έργων τέχνης, για την προστασία των χρηστών ηθών.... Όσον αφορά την Ελλάδα, παρά τον «προοδευτικό άνεμο» από τη δεκαετία του 1980 , δεν έλειψαν οι  αμφισβητήσεις της ελευθερίας της τέχνης  με εξωδικαστικές ή δικαστικές  ενέργειες.Φερειπείν το 1981 η απόφαση της κατάσχεσης του βιβλίου  του Μαρκήσιου ντε Σαντ «120 ημέρες στα Σόδομα» έκανε   48 εκδότες  βιβλίων  να αναγγείλουν  κοινή έκδοση του Ντε Σαντ για λόγους αλληλεγγύης προς τον θιγόμενο συνάδελφό τους, πράγμα που ματαίωσε την κατάσχεση, ενώ  το 2005, ύστερα από μεγάλη κινητοποίηση, κατάσχεση, πρωτόδικη καταδίκη 6 μηνών και ταλαιπωρία, απαλλάχθηκε από το  Εφετείο Αθηνών ο Αυστριακός σκιτσογράφος Γκέρχαρντ Χάντερερ, που είχε κάνει  τη «Ζωή του Ιησού» σε σκίτσα...Αξιοσημείωτο είναι ακόμη  ότι  μια ομάδα θρησκευομένων αξίωσε το κατέβασμα της παράστασης του Γιάννη Καλαβριανού «Εγώ είμαι το Θείο  βρέφος» - παρά το γεγονός ότι ουδείς υποχρέωνε τους θρησκευόμενους να  παρακολουθήσουν το έργο... Ανάλογη μεταχείριση είχε το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη Μν, όπου η Μαρία Μαγδαληνή  έριχνε διάφορους υπαινιγμούς για την ερωτική  σχέση της με τον Χριστό.

ΕΠΙΚΗΡΥΞΕΙΣ ΜΙΣΟΥΣ

       Ο Χριστιανικός ή Μουσουλμανικός  «Χομεϊνισμός» επιδίδεται   συχνά σε ασκήσεις μίσους. Η επικήρυξη των Δανών γελοιογράφων με «τρελλά λεφτά» είναι μια τέτοια πράξη, δηλαδή   λυσσώδους και φασιστοειδούς μίσους!  Που παρά τη συγκυριακή του έξαρση φαίνεται  μάλλον  διαχρονικό . Να λόγου χάρη τι καταμαρτυρούσε  η συγγραφέας Κάτια Αντωνοπούλου, στο βιβλίο της «Χίλιες και μία νύχτες στο Πακιστάν»,που γράφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 90 :  «Μου σηκώθηκε η τρίχα όταν διάβασα το κοράνι στ’ αγγλικά. Απειλητικότερο βιβλίο, εκτός από τα συναφή χριστιανικά, δεν έχω διαβάσει. Μοιάζει περισσότερο με κατάλογο επικηρυγμένων μ’ ανατριχιαστικές απειλές και προφητείες για το τι θα καταμαρτυρήσουν οι άπιστοι από τους πιστούς, που μάλλον προτιμώ να ξεχνώ όταν κυκλοφορώ σε μουσουλμανικά κράτη, άσε που οι κατάρες και οι αναθεματισμοί σε γλώσσα εγκληματικού ρεπορτάζ του κίτρινου τύπου ηχούν περισσότερο γκανγκστερικοί παρά θεϊκοί»...

        Η αντίληψη  ότι κάποιος μπορεί να θεωρήσει  ως θιγόμενο το θρησκευτικό του συναίσθημα, έστω και εάν η «προσβολή» με ένα καλλιτεχνικό έργο συντελείται  μακριά από τη «χωρική ζώνη» της προσωπικής του λατρείας, καταλήγει  σε μια απαγορευτική  και μισαλλόδοξη στάση  σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη.Επί πλέον δε θίγει και το δικαίωμα των «άλλων» πολιτών -  που δεν αισθάνονται υβριζόμενοι ή αποδέκτες μιας βλασφημίας -  στο να προσεγγίσουν  ένα καλλιτεχνικό έργο. Η υποχώρηση απέναντι στο απαγορευτικό πνεύμα  οδηγεί στον καρκινώδη πολλαπλασιασμό  και στην   «μετάστασή» του σε άλλες σφαίρες της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής.   Οδηγεί σε    γενικότερες  πρακτικές  εναντίον της ελευθερίας του λόγου – στις οποίες πρέπει να συμπεριλάβουμε και τις αγωγές  εξωφρενικών αποζημιώσεων  εναντίον δημοσιογράφων, που κατατίθενται από διάφορα θιγόμενα πρόσωπα.Και των οποίων αγωγών η αποδοχή  ισοδυναμεί με την αναβίωση της   «αρχαϊκής» ποινής της δήμευσης της περιουσίας  – δηλαδή  με ένα απίστευτο πισωγύρισμα του Δημοκρατικού Νομικού Πολιτισμού!

 

ΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

       Στις σημερινές συνθήκες η ζεύξη του Ισλαμικού πνεύματος και του Αντιϊμπεριαλιστικού αγώνα σε  περιοχές της Ασίας, δημιουργεί  προβλήματα στους ανθρώπους που επιθυμούν να είναι αλληλέγγυοι στην αντικατοχική πάλη  των λαών. Το πρόβλημα περιπλέκεται  μέσα σε συνθήκες κυκλοφορίας του ιδεολογήματος  της «σύγκρουσης των πολιτισμών», που  επιδιώκει να αμβλύνει τις εντυπώσεις από τις ιμπεριαλιστικές και ρατσιστικές πρακτικές . Προφανώς, η κατάδειξη  των πραγματικών κινήτρων που βρίσκονται πίσω από τις ληστρικές δράσεις  των Δυτικών, είναι ένα μεγάλο πολιτικό έργο .  Οι σύγχρονοι «σταυροφόροι» διείσδυσαν  στην Ασία  για να διδάξουν τη  σύγχρονη δημοκρατία(!), τόσο όσο ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε το Πακιστάν  για να διδάξει Ηράκλειτο   ή οι Γάλλοι αποικιοκράτες πήγαν στην Ινδοκίνα για να διδάξουν την αρχιτεκτονική του

 μπαρόκ !

      Η  «σύγκρουση των πολιτισμών»   δεν είναι  ικανή να προκαλέσει  πολέμους.Το θέμα όμως είναι ότι υπάρχει όντως μια σύγκρουση, που είναι σύγκρουση  τρόπων ζωής  και   κάθε άλλο παρά αμελητέα. Ο ανδροκρατικός χαρακτήρας των Μουσουλμανικών κοινωνιών, η αυταρχική  οικογένεια και η  πατριαρχική εκπαίδευση της νέας γενιάς, η καταδυνάστευση του ερωτισμού και  του κριτικού λόγου, δημιουργούν ασύμβατες καταστάσεις  σε διεθνή κλίμακα, πολύ δε περισσότερο  στην εσωτερική κλίμακα των εθνών υποδοχής μεταναστών, όπου οι «διαφορετικότητες» έρχονται σε άμεση επαφή. Η Δύση ακόμη μπορεί να κάνει πράγματα που είναι αδιανόητα για την «Ανατολή»- όπως λόγου χάρη να δίνει βραβεία σε ταινίες που αναδεικνύουν την ομοφυλλόφιλη επιθυμία...

      Σε μερικούς η υπόθεση των Δανέζικων σκίτσων ήταν μια συνωμοσία του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Το αστυνομικό πνεύμα και ο  σοφολογιωτατισμός της Ανατολής   βρήκαν πεδίο δράσης. Δεν πειράζει όμως- όσοι θέλουν ας μείνουν με τις αναλύσεις τους.   Σ’ αυτό το μεγάλο αγώνα για την ελευθερία της καλλιτεχνικής  έκφρασης, τους αντιστοιχεί ο ρόλος  των Λακεδαιμονίων σε γνωστό  ποίημα του Καβάφη, όπου ο ποιητής αντιμετωπίζει με σκωπτική διάθεση την αντίρρηση των Λακεδαιμονίων  να συστρατευθούν με τους υπόλοιπους Έλληνες (2)...

 

 

1.Σταύρος Τσακυράκης, «Θρησκεία κατά τέχνης», εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

2.«Στα 200 π.Χ»....