Ο δημιουργός Άντης Ροδίτης

Του Γιάννη Σχίζα

Ο Άντης Ροδίτης έφυγε σε ηλικία 78 χρονών, πάντοτε αδιάλλακτος με την αλήθεια του, γι αυτό και δύσκολα περιγράψιμος στη σημερινή εποχή. Τίμησε τη γενιά του ποιητή Κώστα Μόντη, του Σάββα Παύλου, του Βάσου Φτωχόπουλου, των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για την Κύπρο. Ο εκλιπών είχε όλες τις συμπάθειες ενός ανθιστάμενου, αλλά  κατάφερε να κάνει απολύτως σαφές ένα μόνο στοιχείο : Ότι  αρνήθηκε  το ρόλο του Μακαρίου ως Εθνάρχη, κι αυτό τον έφερε σε ρήξη με την πλειοψηφούσα κυρίαρχη γνώμη σε κυπριακούς και ελλαδικούς χώρους.

Ο ΠΗΝΕΛΟΠΙΣΜΟΣ

Στο έργο του «Κουράγιο Πηνελόπη» καταχωρεί μια  κατ' ιδίαν συνάντηση του αναπληρωτή υπουργού εξωτερικών Τζόρτζ Μπολ με τον Μακάριο, επί Προεδρίας Τζόνσον. Περιγράφει ο ίδιος  ο Μπολ,  με τον Μακάριο να του λέει, με τον συνήθη, περίεργα παιγνιδιάρικο τρόπο του: «Σας συμπάθησα, κύριε Υπουργέ, μιλάτε ευθέως και το σέβομαι αυτό. Κρίμα που δεν έτυχε να συναντηθούμε υπό καλύτερες συνθήκες. Θα μπορούσε να γινόμασταν φίλοι…. Υπάρχει, πάντως, κάτι που θα ήθελα να σας ερωτήσω και δεν ξέρω αν πρέπει να το κάμω ή όχι, άλλα θα το κάμω. Πιστεύετε ότι θα πρέπει να με σκοτώσουν οι Τούρκοι ή οι Έλληνες;... Καλύτερα οι Έλληνες, δεν νομίζετε;... 

Υπάρχουν κάποιοι που μαρτυρούν ότι ο Μακάριος ήταν και μάγος!  Μπορεί να ήταν και προφήτης! Και να είχε προφητέψει, ή απλώς μαντέψει, ότι κάποια μέρα ο Μπολ  θα του πρόσφερε, αβρόχοις ποσί, την Ένωση στο πιάτο κι αυτός θα έλεγε «όχι»! Μόνο έτσι θα εξηγιόταν το «καλύτερα οι Έλληνες»! Αλλά, από την άλλη, λαμβάνοντας υπόψη και τη μεγάλη έκπληξη του Ντάνκαν Σαντς, που ήξερε τόσο καλά τη μόνιμα διχοτομική πολιτική της Βρετανίας, ποιος μπορεί ν' αποκλείσει ότι από τότε, σε εκείνη την καθόλα «κατ' ιδίαν» συνάντηση  με τον Μπολ, δεν είχε ήδη απορρίψει την Ένωση ο Μακάριος για να περιμένει θάνατο από τους Έλληνες παρά από τους Τούρκους; Εμβρόντητος, πάντως, ο Μπολ, απάντησε: «Συμφωνώ ότι μιλήσαμε μεταξύ μας ειλικρινά για πολλά πράγματα κι ότι δημιουργήθηκε μια σχέση. Αλλά γι' αυτό που μόλις με ρωτήσατε, Μακαριότατε, μόνο εσείς μπορείτε να ξέρετε!».

ΚΙ ΑΣ ΤΡΩΓΟΜΕΝ ΠΕΤΡΕΣ

Επακολουθεί μια άλλη μελέτη του Ροδίτη, που ακούει στο σύνθημα «Την ένωσιν θέλομεν, κι ας τρώγομεν πέτρες».

« Όταν το 1953 ο Σεφέρης διαπίστωνε ότι η Κύπρος είναι ένας τόπος όπου «το θαύμα λειτουργεί ακόμα», δεν θα φανταζόταν ποτέ πως πενήντα χρόνια αργότερα τόσο πολύ θα λειτουργούσε ακόμα, ώστε μέχρι και τ' αυτιά τους μερικοί θα κατόρθωναν να τα δουν έξω από τον καθρέφτη. Κάτω από ποιαν εκδικητική, αλλά και πανικοβλημένη μανία, δρούσαν οι Αμερικανοί ώστε να   φλομώσουν την οικία του Προέδρου της Δημοκρατίας στους κοριούς; Ποιο ήταν το πρόβλημα των πατριωτικών, προοδευτικών δυνάμεων του τόπου ώστε πάθαιναν (και μέχρι σήμερα παθαίνουν) αμόκ μόλις αντίκριζαν ελληνική σημαία; Γιατί οι ποιητές της Κύπρου έφτασαν στο σημείο ν' αποποιούνται τα ποιήματά τους; »

 

Στις «Δέκα χιλιάδες μέλισσες» σημειώνει : « Στην Κύπρο της δεκαετίας του '70, υπό την αιγίδα του Αρχιεπισκόπου της Εκκλησίας της Κύπρου και Εθνάρχη των Κυπρίων , η επίθεση κατά της ελληνικής εθνικής συνείδησης, η κάθαρση της ελληνικής ιστορίας από τα "εθνικιστικά" της στοιχεία και η δημιουργία μιας νέας, απλά κυπριακής και στη συνέχεια παγκοσμιοποιημένης, "πολυπολιτισμικής" συνείδησης ήταν καλά προχωρημένη».Οι «Δέκα χιλιάδες μέλισσες», είναι  μυθιστόρημα βασισμένο σε αδημοσίευτες επιστολές της δασκάλας αγγλικών του Μακαρίου, όταν ήταν εξόριστος στις Σευχέλλες και σε ντοκουμέντα και έγγραφα από τα αγγλικά αρχεία, που αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η ένωση το 1964 ήταν εφικτή, αν την επιθυμούσε και αν την επιδίωκε ο Μακάριος. Αν γινόταν τότε η ένωση, που τόσο ανυπόμονα προσπάθησαν οι Αμερικανοί να επιτύχουν, πολύ πιθανόν ούτε η δικτατορία του '67 να ακολουθούσε ούτε η εισβολή των Τούρκων το '74. Πιθανόν η σημερινή κατάσταση να μην υπήρχε καν».

Στα «Εγκώμια  στην παρακμή των Ελληνων του πνεύματος» γράφει :

«Δύο χρόνια μετά την εκτρωματική ίδρυση του Κυπριακού Κράτους, ο Κώστας Μόντης σημείωνε: Ποιο «κράτος», κύριοι, ποιο «κράτος»; Σ' αλλεπάλληλους σωρούς «κρατών» πατάμε. Εννοούσε πώς το νέο Κράτος δεν ήταν παρά ένα από τα ίδια που προηγήθηκαν, ξένο, προορισμένο κι αυτό να καταρρεύσει, αφού δεν ανήκε στα όνειρα των πολιτών του.
Η λογοτεχνία του τόπου δεν μπορούσε να ξεφύγει από αυτή την γραμμή, όσο κι αν το Κράτος εξόρκιζε τα όνειρα, την «ασθένεια», που ονόμασε «πηνελοπισμό».
Το Κράτος δεν θα καθόταν να περιμένει κανέναν Οδυσσέα. Και μέχρι να απαλλαγεί τελείως από αυτόν δεν θα 'μενε με σταυρωμένα χέρια. Άρχισε να τον υπονομεύει, να τον διαβάλλει και να τον συκοφαντεί πώς δεν θα τον άφηναν ποτέ οι ανήθικες «γνωριμίες» του ταξιδιού να μείνει πιστός και να φτάσει μια μέρα στην Ιθάκη. Ποια άξια λόγου λογοτεχνία μπορεί να μείνει πιστή σ' ένα κράτος πού δεν το ονειρεύτηκαν οι θεοί και οι ήρωες του; Σ' ένα κράτος που ήθελε ν' απαλλαγεί από τη μνήμη των θεών και των ηρώων του;»

Ο ποιητής Ροδίτης

Αλλά ο Άντης Ροδίτης ήταν και ποιητής, έγραψε μεταξύ άλλων το «Και ψάλλει Ε και ψάλλει ΝΩ», το «Εφαλτήριο», το “ Coco-de – mer”, όπου δεν παραλείπει να σκηνοθετήσει με μαύρα χρώματα το μέλλον : «Θα φθίνουμε/θα μαραζώνουμε/θα καταρρέουμε». Ο Ροδίτης  εμπνεύστηκε μεταξύ άλλων  «Το κήτος», δηλαδή  34 ποιήματα, που  μαρτυρούν τον βιβλικό Ιωνά, που τελικά ασχολούνται  με την  αναψηλάφηση όλων των ενεργειών που έγιναν ή δεν έγιναν για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Όλα αυτά βέβαια δεν είναι απλός ιστορισμός, δεν είναι απλή αποδοχή του μοιραίου στα πλαίσια μιας ποίησης με ξύλινη γλώσσα, αλλά διάθεση αποφυγής της τύχης  έστω και αυτή, την έσχατη ώρα. «Την ώρα που «το μόνο που απομένει στην Κύπρο είναι να συνομιλεί – για να αποδεικνύει συνεχώς την αδιαλλαξία της Τουρκίας», κατά πως λέει σε ένα τελευταίο κείμενό του.

Το «όμικρον χι γιώτα» (=ΟΧΙ),  είναι πολύ ωραίος τρόπος για να μιλήσεις για την ματαίωση των ελπίδων – και έτσι γίνεται τίτλος του πρώτου ποιήματος του Ροδίτη. Στο   « τομάρι» δείχνει κάτι που δεν πουλιέται ούτε χαρίζεται, γιατί ανήκει στον φέροντα. «Το νυστέρι» είναι μια παρωδία της ισχύος που αυτό-καταστρέφεται. Εκεί όμως που διαπρέπει ο Άντης Ροδίτης είναι στην περιγραφή του  έρωτα – τον υπολήπτεται ταυτόχρονα και τον μισεί, γι αυτό τον τιμά με ένα επιφανές πραγματικά στιχούργημα.

«Ο άθλιος» -  πόσο αληθινό είναι αυτό το ποίημα, με τι λέξεις σου μιλάει γι αυτόν που αγαπάει υπό όρους και που πισωγυρίζει όταν βρει τα σκούρα ! Με πόση  υπερηφάνεια ομιλεί για την πατρίδα, πόσο  θυμίζει Αναγνωστάκη  και Καβάφη αλλά έχει δικό του στυλ  -  το στυλ ενός ανθρώπου που έφαγε αποκλεισμούς με το κουτάλι.….

Έπειτα  αλλάζει η αφήγηση, στο «Παραμιλητό του Αυξεντίου» έρχονται οι αλήθειες, «όσο έπεφτε η δημοτικότητα των προδοτών – τόσο αύξαινε στη φάτσα τους- ο πόθος της εκδίκησης- ποιος ξέρει γιατί». Στα «Υπαρκτά και τα ανύπαρκτα», οι ήρωες με ένα διακριτικό τρόπο δίνουν «μια γερή σπρωξιά στο θάνατο»,  στον «αρχηγό μας» καταθέτει σαν  πραγματικό γεγονός ότι ήθελε να ξεχάσουμε τους όρκους στο ευαγγέλιο, στο «νέο ‘21» αποφαίνεται πως είναι « καλύτερα δούλοι με  πίστη ή τάχα ελεύθεροι και παρακατιανοί», στο «Σοφό του καφενέ» μιλάει για ένα παρελθόν που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό, παρά μόνο όταν γίνει απώτατο παρελθόν, στη «Συνάντηση» μιλάει  για μια συνάντηση που είναι αληθινή ενόσω είναι αιώνια – αλλιώτικα είναι θάνατος…

Η ποίηση του Άντη Ροδίτη   είναι πικρή αλλά απολαυστική, είναι πολιτική,  είναι βγαλμένη από τον αγώνα που έχει αναλάβει . Μας εγκαλεί όλους να την πιστέψουμε, να μην τη θεωρήσουμε  σαν τρυφερά στιχάκια προς κατανάλωση τις ώρες του δειλινού…