Ο Δημήτρης Χασάπης είναι ομότιμος καθηγητής Μαθηματικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε για πολλά χρόνια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παράλληλα, από το 2005 μέχρι το 2015 εργάστηκε ως καθηγητής-σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ενώ το 2015 διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας. Εκτός από τις πολυάριθμες δημοσιεύσεις του σε ελληνικές και διεθνείς εκδόσεις, είναι και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφορούν τα βιβλία του Διδακτική βασικών μαθηματικών εννοιών, Μαθηματικά στην κουζίνα, Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την τέχνη και Γυναίκες μαθηματικοί στο περιθώριο της Ιστορίας, το οποίο μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Τι είναι αυτό που σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Γυναίκες μαθηματικοί στο περιθώριο της Ιστορίας;
Μελετώντας μαθηματικά, διαπίστωνα μια διαχρονική αδικία σε βάρος των γυναικών μαθηματικών. Ενώ υπήρχαν γυναίκες μαθηματικοί που είχαν συμβάλει στην εξέλιξη των μαθηματικών και τα επιτεύγματά τους είχαν αποτυπωθεί στους διάφορους κλάδους και θεωρίες των μαθηματικών, και μάλιστα με το όνομά τους, ως θεωρήματα, εξισώσεις, γραφικές παραστάσεις, εικασίες ή λύσεις προβλημάτων, αγνοούνταν οι ίδιες και το έργο τους από τα βιβλία της Ιστορίας των μαθηματικών. Η ανάδειξη αυτού του γεγονότος αποτέλεσε το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου.
Για ποιον λόγο δεν είναι γνωστές αυτές οι γυναίκες μαθηματικοί;
Οι γυναίκες μαθηματικοί δεν καταγράφηκαν ή υποτιμήθηκαν στην Ιστορία των μαθηματικών για πολλούς λόγους, με κυριότερο τις προκαταλήψεις σε βάρος των γυναικών, οι οποίες χαρακτήριζαν στο παρελθόν έντονα και χαρακτηρίζουν ακόμη υπόρρητα τις δυτικές κοινωνίες. Είναι οι προκαταλήψεις που εμπόδιζαν τις γυναίκες να σπουδάζουν μαθηματικά, να γίνουν αποδεκτές ως ερευνήτριες στους κύκλους των μαθηματικών και συνοδεύουν την εξέλιξη των μαθηματικών από τα πρώτα βήματα συγκρότησής τους ως κοινωνικής πρακτικής. Στις ίδιες ιστορικές περιόδους, σε αντίθεση με τις γυναίκες μαθηματικούς, γυναίκες, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στη δημόσια αναγνώριση, γίνονται γνωστές για παράδειγμα ως λογοτέχνιδες, όπως η Τζέιν Όστεν, η Σαρλότ Μπροντέ, η Βιρτζίνια Γουλφ.
Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι η διάκριση των φύλων σε άνδρες και γυναίκες αντιστοιχούσε στον δυϊσμό του κόσμου μεταξύ ουρανού και γης, σωστά;
Όπως αναφέρεται και στο βιβλίο, οι Πυθαγόρειοι, μια φιλοσοφική, θρησκευτική και μαθηματική σχολή, η οποία είχε ιδρυθεί τον 6ο π.Χ. αιώνα στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο, αντιμετώπιζαν τη σπουδή των μαθηματικών ως μια θρησκευτικού τύπου δραστηριότητα και πίστευαν ότι η διάκριση των φύλων σε άνδρες και γυναίκες αντιστοιχούσε στον δυϊσμό του κόσμου μεταξύ ουρανού και γης. Για τους Πυθαγόρειους, το ανδρικό φύλο ήταν έκφραση των ουρανίων και το γυναικείο των γήινων. Σε αυτή τη διάκριση, οι ανώτερες πνευματικές ιδιότητες των ανδρών τούς έδιναν την ικανότητα να μελετούν τα μαθηματικά. Η πυθαγόρεια κοσμοθεωρία υποστήριζε ότι οι αριθμοί ήταν η συμβολική αποτύπωση του κόσμου, ανήκαν στο ψυχικό σύμπαν το οποίο ήταν αρσενικό, επομένως η μελέτη τους απαιτούσε την άρνηση της ύλης του σώματος, η οποία ήταν γυναικείο στοιχείο.
Μεγάλοι φιλόσοφοι και συγγραφείς, ο Αριστοτέλης, ο Καντ, ο Στρίντμπεργκ, ο Ιούλιος Βερν δεν δέχονταν να σπουδάσουν μαθηματικά οι γυναίκες. Για ποιον λόγο τολμούσαν αυτά που πίστευαν να τα δηλώνουν και επίσημα;
Ο Αριστοτέλης είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, γιατί οι θέσεις του σε βάρος των γυναικών είναι επηρεασμένες από τους Πυθαγόρειους. Στην Ευρώπη οι προκαταλήψεις σε βάρος των γυναικών, τις οποίες ενίσχυε ο χριστιανισμός με τα κηρύγματα και τις πρακτικές του, ήταν στην εποχή των συγγραφέων που αναφέρετε κυρίαρχες. Ψευδοεπιστημονικές θεωρίες υποστήριζαν την κατωτερότητα των γυναικών με επιχειρήματα που σήμερα ακούγονται γελοία, όπως ότι ο εγκέφαλος των γυναικών είναι πολύ αδύναμος για να υποστηρίξει μια αυστηρή θεωρητική σκέψη. Αυτός ο βιολογικός ρατσισμός είχε, δυστυχώς, υιοθετηθεί από πολλούς διανοούμενους εκείνης της εποχής.
Πρώτες γυναίκες που σπούδασαν μαθηματικά και διέπρεψαν ήταν οι Μαρία Γκαετάνα, Σόνια Κοβαλέφσκι, Σοφί Ζερμέν. Τι αντίκτυπο είχαν στην κοινωνία της εποχής τους;
Δυστυχώς, παρ’ όλο το μαθηματικό τους έργο δεν είχαν αξιοσημείωτο αντίκτυπο στην κοινωνία της εποχής τους, πέρα από στενούς κύκλους μαθηματικών και στοχαστών, οι οποίοι παρακολουθούσαν την επιστημονική δραστηριότητα μετέχοντας σε συνέδρια και λέσχες συζητήσεων ή διάβαζαν τις επιστημονικές ειδήσεις σε περιοδικά της κεντρικής Ευρώπης.
Ψευδοεπιστημονικές θεωρίες υποστήριζαν την κατωτερότητα των γυναικών με επιχειρήματα που σήμερα ακούγονται γελοία, όπως ότι ο εγκέφαλος των γυναικών είναι πολύ αδύναμος για να υποστηρίξει μια αυστηρή θεωρητική σκέψη.
Μερικοί έφτασαν να πουν ότι η πρώτη γυναίκα του Άλμπερτ Αϊνστάιν, η Μιλέβα, τον βοήθησε ή έγραψε γι’ αυτόν τη θεωρία της σχετικότητας. Πού αρχίζει η αλήθεια και πού φτάνει το ψέμα;
Η Μιλέβα Μάριτς ήταν φυσικός, όχι μαθηματικός, και η πρώτη σύζυγος του Αϊνστάιν. Η ίδια έχει υποστηρίξει πως βοήθησε τον Αϊνστάιν στις έρευνές του. Ο ισχυρισμός της, όμως, δεν έχει επιβεβαιωθεί από κανένα στοιχείο ή μαρτυρία και απέκτησε μυθιστορηματικές διαστάσεις σε νεότερες αφηγήσεις.
Στην Ελλάδα ποιες γυναίκες αποφοίτησαν ως μαθηματικοί στην αρχή του προηγούμενου αιώνα;
Στην Ελλάδα η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών ήταν η Φλωρεντία Φουντουκλή το 1898 και το ίδιο διάστημα τρία ακόμα κορίτσια έγιναν δεκτά στο Μαθηματικό Τμήμα: η Ελένη Γεννηματά το 1896, η Καλυψώ Μαργαριτοπούλου την επόμενη χρονιά και η Μαρία Ζερβού το 1898. Η Ζερβού αποφοίτησε το 1912 και ανέπτυξε αξιοσημείωτη δραστηριότητα. Συμμετείχε με ανακοινώσεις της σε διεθνή συνέδρια, έγραψε σχολικά βιβλία και υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1924, η Σοφία Μύλλερ έγινε η πρώτη γυναίκα διδάκτορας Μαθηματικών από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και αργότερα διορίστηκε βοηθός στο Μαθηματικό Τμήμα. Η πρώτη γυναίκα έγινε καθηγήτρια σε Μαθηματικό Τμήμα στην Ελλάδα πολύ αργότερα. Το 1982 η Σουζάνα Παπαδοπούλου εκλέχθηκε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των γυναικών μαθηματικών που παρουσιάζετε στο βιβλίο;
Από το σύνολο των γυναικών μαθηματικών, των οποίων η συμβολή στην ανάπτυξη των μαθηματικών είναι ιστορικά τεκμηριωμένη και μπορεί να χαρακτηριστεί ως πρωτοποριακή, στο βιβλίο περιελήφθησαν 35 γυναίκες από διάφορες χώρες, πολιτισμούς και ιστορικές περιόδους. Γι’ αυτές τις γυναίκες, η Ιστορία των μαθηματικών δεν έχει αφιερώσει παρά μόνο σύντομα σχόλια ή ελάχιστες αναφορές στο περιθώριό της, ή οι ίδιες έχουν εντελώς αγνοηθεί.
Αν και τα μαθηματικά κατέχουν μοναδική θέση μεταξύ των επιστημών, γιατί θεωρούνται αφηρημένα και δυσνόητα;
Τα μαθηματικά είναι ένας τρόπος να βλέπουμε τον κόσμο. Να προσεγγίζουμε δηλαδή και να αναλύουμε τα στοιχεία της πραγματικότητας ως μεγέθη, μορφές και σχέσεις, καθώς και ως μετασχηματισμούς στους οποίους υπόκεινται ή επιβάλλονται από τις δραστηριότητές μας στα μεγέθη, στις μορφές και στις σχέσεις αυτές. Οι μαθηματικές έννοιες ακόμα και οι πρωταρχικές δεν αναφέρονται και δεν αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα αντικείμενα της καθημερινότητας, αλλά ορίζονται με αναφορά σε άλλες έννοιες, γι’ αυτό και λέμε ότι οι μαθηματικές έννοιες είναι αφηρημένες. Δηλαδή δεν έχουν άμεση αντιστοίχιση σε στοιχεία της πραγματικότητας. Δεν μπορούμε να δείξουμε μία μαθηματική έννοια ως ένα στοιχείο της πραγματικότητας, γιατί είναι μια νοητική κατασκευή. Επομένως, αν δεν κατανοήσουμε τον αφηρημένο χαρακτήρα των μαθηματικών, τότε φαντάζουν δυσνόητα ή και ακατανόητα.
Τις τελευταίες δύο-τρεις δεκαετίες κυκλοφορούν εκλαϊκευμένα βιβλία για τα μαθηματικά. Γιατί γράφονται και τι απήχηση έχουν στο αναγνωστικό κοινό;
Αυτά τα βιβλία εντάσσονται σε μια δραστηριότητα εκλαΐκευσης της επιστήμης, η οποία έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως στις αγγλόφωνες χώρες, και μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας θετικής στάσης του ευρύτερου κοινού απέναντι στα μαθηματικά ή ακόμα και στην αποδοχή τους ως μιας ιδιαίτερης οπτικής του κόσμου και ενός τρόπου σκέψης που συμβάλλει στην κατανόησή του. Ανεξάρτητα από τον βαθμό της απήχησής τους, επιδιώκουν να συμβάλουν στη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στα μαθηματικά και στην πρόσληψή τους από το ευρύτερο κοινό, το οποίο θεωρεί τα μαθηματικά δυσνόητη και ελιτίστικη πρακτική. Το βιβλίο Γυναίκες μαθηματικοί στο περιθώριο της Ιστορίας εντάσσεται με γενικούς όρους σε αυτή την κατηγορία των βιβλίων. Αφηγείται μαθηματικά επιτεύγματα με απλό τρόπο και τις ιστορίες των γυναικών που τα πραγματοποίησαν ελπίζοντας ότι συμβάλλει στη συμφιλίωση μικρών και μεγαλύτερων αναγνωστών του με τα μαθηματικά.
Γυναίκες μαθηματικοί στο περιθώριο της Ιστορίας
Δημήτρης Χασάπης
Μεταίχμιο
σ. 320
ISBN: 978-618-03-4123-2
Τιμή: 16,60€
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου