Η ελληνική "περιπέτεια" του Δον Κιχότε

Από τη Σμαράγδα Μαυροκορδάτου στη Μελίνα Παναγιωτίδου: μια αναδρομή σε όλες τις μεταφραστικές απόπειρες του μυθιστορήματος του Μιγκέλ ντε Θερβάντες «Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα».
Του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

Η ιστορία μας ξεκινά στο Βαγιαδολίδ, το μακρινό 1605. Εκείνη τη χρονιά, τέσσερις αιώνες και πλέον πριν, ένας 57χρονος δημόσιος υπάλληλος ο οποίος, παρά τις πολλές αντιξοότητες που συνάντησε στη ζωή του (αναπηρία, αιχμαλωσία, φυλάκιση, αμφισβήτηση, φτώχια) δεν έχασε ποτέ το κέφι του για δημιουργία και την ανάγκη του για αναγνώριση, παρουσιάζει το El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha, το μυθιστόρημα που ξεκίνησε ως μια απλή παρωδία των ιπποτικών μυθιστορημάτων της εποχής, αλλά έμελλε να αλλάξει την πορεία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, εξαιτίας, κυρίως, της καινοφανούς, για την εποχή του, ιδέας να ενώσει στο ίδιο έργο τη σάτιρα με το έπος, το ρομαντικό-ηρωικό στοιχείο με το κωμικό. Ο άνθρωπός μας λεγόταν, βεβαίως, Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα.

Κλείνουν λοιπόν εφέτος 414 χρόνια από την εμφάνιση του πρώτου μέρους του Δον Κιχότε της Μάντσας (και 404 από την εμφάνιση του δεύτερου) και είναι εκπληκτικό το πόσο «φρέσκο» και επίκαιρο έχει φτάσει μέχρι τις ημέρες μας αυτό το έργο.

Κλείνουν λοιπόν εφέτος 414 χρόνια από την εμφάνιση του πρώτου μέρους του Δον Κιχότε της Μάντσας (και 404 από την εμφάνιση του δεύτερου) και είναι εκπληκτικό το πόσο «φρέσκο» και επίκαιρο έχει φτάσει μέχρι τις ημέρες μας αυτό το έργο.
Μια πιθανή εξήγηση γι’ αυτό είναι η εξαιρετική ικανότητα του εν λόγω μυθιστορήματος να προσαρμόζεται σε διαφορετικές εποχές, κουλτούρες και εκφραστικά μέσα, χαρακτηριστικό που έχει κληρονομήσει από τον δημιουργό του. Ο Δον Κιχότε, αυτός ο υποτίθεται απροσάρμοστος της παγκόσμιας λογοτεχνίας, είναι παρών σε εκατομμύρια σπίτια σε όλον τον κόσμο, είτε σε κάποια από τις πολλές εκδόσεις του πρωτοτύπου, είτε σε κάποια από τις μεταφράσεις του σε δεκάδες γλώσσες, είτε υπό τη μορφή παιδικού αναγνώσματος, κόμικ, κινηματογραφικής ταινίας, κινουμένων σχεδίων, θεατρικού έργου, ζωγραφικού πίνακα, χαρακτικού κ.λπ. Αν ο Θερβάντες έδειξε μια καταπληκτική ικανότητα, από τα παιδικά του ήδη χρόνια, να προσαρμόζεται σε νέα περιβάλλοντα, λόγω του περιπλανώμενου και περιοδεύοντος χειρουργού (ας πούμε) πατέρα του, και να ξεπερνά δυσκολίες, το σπουδαιότερο από τα έργα του έδειξε, δείχνει και θα δείχνει, για πολλά χρόνια ακόμη, μια απαράμιλλη δεξιότητα στο να πιάνει το πνεύμα των εκάστοτε καιρών και να κερδίζει νέους αναγνώστες. 

Αφορμή για αυτό το κείμενο είναι η έκδοση στα ελληνικά του δεύτερου μέρους του Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα [Ο ευφάνταστος ιππότης δον Κιχότε ντε λα Μάντσα] από τις Εκδόσεις Βιβλιοπωλείου της Εστίας σε μετάφραση Μελίνας Παναγιωτίδου. Πριν καταπιαστούμε όμως με το εν λόγω βιβλίο, ας αποτολμήσουμε μια σύντομη αναφορά στην ελληνική «περιπέτεια» του έργου. Μπορεί η σχέση του Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα με την Ελλάδα να ξεκινάει με τη συμμετοχή του στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 (άλλωστε το προσωνύμιό του ήταν El manco de Lepanto [O κουλός της Ναυπάκτου]), τα έργα του, παρ’ όλα αυτά, φτάνουν στην Ελλάδα αρκετά καθυστερημένα. 

Η πρώτη έντυπη μετάφραση στα ελληνικά του Δον Κιχότε μας έρχεται από τον Θεόδωρο Κατραμίζ (Σμύρνη, 1852) υπό τον τίτλο «Ο Δον Κισώτος της Μάγχης»· τον παρουσιάζει μάλιστα ως έργο του Jean-Pierre Claris de Florian (1755-1794), αφού ο μεταφραστής αγνοεί ότι ο εν λόγω γάλλος συγγραφέας απλώς είχε διασκευάσει τον Δον Κιχότε στα γαλλικά.

Η ελληνική μεταφραστική και εκδοτική «περιπέτεια» του σημαντικότερου από αυτά, του Δον Κιχότε, δηλαδή, ξεκινά… εκτός των ελληνικών συνόρων, περίπου στις αρχές της τρίτης δεκαετίας του 18ου αιώνα, από την αυλή των Μαυροκορδάτων στο Βουκουρέστι, επί ηγεμονίας Νικόλαου Μαυροκορδάτου. Πρόκειται για μια ανώνυμη χειρόγραφη μετάφραση, η πρώτη στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, του μυθιστορήματος του Θερβάντες από ενδιάμεση γλώσσα, δηλαδή, από τα ιταλικά. Πιθανή μεταφράστρια: η Σμαράγδα Μαυροκορδάτου, τρίτη σύζυγος του Νικολάου Μαυροκορδάτου. H πλοκή του έργου θεωρήθηκε ψυχαγωγική και είχε μεγάλη απήχηση στους διανοούμενους της εποχής. Στις μέρες μας διασώζονται τέσσερα μη πλήρη αντίγραφα της εν λόγω μετάφρασης.

Στις αρχές του 19ου αιώνα αρχίζουμε να συναντάμε αναφορές στον Δον Κιχότε [που τότε λεγόταν Δον Κισότ ή Δον Κιχότου ή Δον Κισότος] σε ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά (η πρώτη από αυτές εντοπίζεται στο περιοδικό Ερμής ο Λόγιος το 1816).

Η πρώτη έντυπη μετάφραση στα ελληνικά του Δον Κιχότε μας έρχεται από τον Θεόδωρο Κατραμίζ (Σμύρνη, 1852) υπό τον τίτλο Ο Δον Κισώτος της Μάγχης· τον παρουσιάζει μάλιστα ως έργο του Jean-Pierre Claris de Florian (1755-1794), αφού ο μεταφραστής αγνοεί ότι ο εν λόγω γάλλος συγγραφέας απλώς είχε διασκευάσει τον Δον Κιχότε στα γαλλικά.

Το 1860 τυπώνεται στην Αθήνα μια απλοποιημένη εκδοχή του μυθιστορήματος (μάλλον από κάποια γαλλική διασκευή για παιδιά), αγνώστου μεταφραστή, υπό τον τίτλο Δον Κισότ ή Τα περιεργότερα των συμβάντων αυτού. 

Το 1864 ο Ιωάννης Ισιδωρίδης-Σκυλίσσης εκδίδει στην Τεργέστη και στην Αθήνα, βασιζόμενος και αυτός στην εκδοχή του Φλοριάν αν και έχοντας γνώση ότι πρόκειται για ισπανικό μυθιστόρημα, μια εκδοχή του Δον Κιχότε υπό τον τίτλο Δον Κιχώτης ο Μαγκήσιος [είναι ο πρώτος μεταφραστής που καθιερώνει το «Δον Κιχώτης», όνομα που κυριάρχησε ασυζητητί μέχρι την εμφάνιση των μεταφράσεων της Μελίνας Παναγιωτίδου]. Η μετάφραση του Σκυλίσση ήταν επί μια 50ετία η σπουδαιότερη μετάφραση του Δον Κιχότε στα ελληνικά, μέχρι, δηλαδή, την εμφάνιση της εκδοχής του Κ. Καρθαίου.

Και φτάνουμε στο σωτήριον έτος 1919, όταν αρχίζει να δημοσιεύεται σε συνέχειες, με πολύ μεγάλη επιτυχία, στο περιοδικό Νουμάς, προπύργιο της δημοτικής, το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, σε μετάφραση του Κ. Καρθαίου. Να σημειωθεί ότι αυτή (300 χρόνια και πλέον από την εμφάνιση του έργου) ήταν η πρώτη μετάφραση από το ισπανικό πρωτότυπο.

Το 1912 o Γρηγόριος Ξενόπουλος δημοσιεύει στο περιοδικό του, την ξακουστή Διάπλαση των Παίδων, μια γαλλική εκδοχή για παιδιά, μεταφρασμένη από τον ίδιο.

Και φτάνουμε στο σωτήριον έτος 1919, όταν αρχίζει να δημοσιεύεται σε συνέχειες, με πολύ μεγάλη επιτυχία, στο περιοδικό Νουμάς, προπύργιο της δημοτικής, το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, σε μετάφραση του Κ. Καρθαίου. Να σημειωθεί ότι αυτή (300 χρόνια και πλέον από την εμφάνιση του έργου) ήταν η πρώτη μετάφραση από το ισπανικό πρωτότυπο. Τον Ιανουάριο του 1921 ολοκληρώνεται η δημοσίευση του πρώτου μέρους στο περιοδικό και την ίδια χρονιά εκδίδεται ολόκληρο το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος υπό τον τίτλο Ο Δον Κιχώτης (ο Καρθαίος χρησιμοποιεί, όσον αφορά τον κεντρικό ήρωα, την απόδοση του Σκυλίσση). Η μετάφραση του Κ. Καρθαίου ολοκληρώθηκε, λόγω του θανάτου του μεταφραστή το 1955 (πρόλαβε να φτάσει μέχρι το 27ο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους), από την Ιουλία Ιατρίδη, τη σημαντικότερη ελληνίδα μεταφράστρια ισπανικής λογοτεχνίας κατά τον 20ό αιώνα. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, λοιπόν, έχουμε την έκδοση του δεύτερου μέρους. 

Η εν λόγω μετάφραση ήταν καθοριστική τόσο για τη διάδοση του έργου στη χώρα μας, όσο και για την εμφάνιση στην ελληνική λογοτεχνία, κυρίως την ποίηση, πληθώρας έργων εμπνευσμένων από το μυθιστόρημα του Θερβάντες, από δημιουργούς όπως ο Ουράνης, ο Ρίτσος, ο Καζαντζάκης, ο Καρυωτάκης κ.ά.). Ας θυμηθούμε το ποίημα «Δον Κιχώτες» του Καρυωτάκη, γραμμένο το 1920:

Οι δον Κιχώτες πάνε ομπρός και βλέπουνε ως την άκρη
του κονταριού που εκρέμασαν σημαία τους την Ιδέα.
Κοντόφθαλμοι οραματιστές, ένα δεν έχουν δάκρυ
για να δεχτούν ανθρώπινα κάθε βρισιά χυδαία.

Σκοντάφτουνε στη Λογική και στα ραβδιά των άλλων,
αστεία δαρμένοι σέρνονται καταμεσής του δρόμου,
ο Σάντσος λέει «δε σ' το 'λεγα;» μα εκείνοι των μεγάλων
σχεδίων αντάξιοι μένουνε και: «Σάντσο, τ' άλογό μου!»

Έτσι αν το θέλει ο Θερβαντές ― εγώ τους είδα, μέσα
στην μίαν ανάλγητη Zωή, του Oνείρου τους ιππότες
άναντρα να πεζέψουνε και, με πικρήν ανέσα,
με μάτια ογρά, τις χίμαιρες ν' απαρνηθούν τις πρώτες.

Tους είδα πίσω να 'ρθουνε ―παράφρονες, ωραίοι
ρηγάδες που επολέμησαν γι' ανύπαρχτο βασίλειο―
και σαν πορφύρα νιώθοντας χλευαστικιά πως ρέει,
την ανοιχτή να δείξουνε μάταιη πληγή στον ήλιο!

Κατά τη δεκαετία του ’50, και συγκεκριμένα το 1954, εμφανίζεται η εκδοχή του Σωτήρη Πατατζή, υπό τον τίτλο Δον Κιχώτης, για τις Διεθνείς Εκδόσεις [μετάφραση που επανατυπώνεται το 2000 για λογαριασμό της DeAgostini Hellas], ενώ το 1956 εκδίδεται και γνωρίζει τρομερή επιτυχία η εκδοχή για παιδιά του Κώστα Βάρναλη [Ο Δον Κιχώτης από τη Μάντσα, Εκδόσεις Κέδρος].

Στο κέντρο: Μελίνα Παναγιωτίδου Δεξιόστροφα: Ιωάννης Ισιδωρίδης-Σκυλίσσης, Αγαθή Δημητρούκα, Κ. Καρθαίος, Σωτήρης Πατατζής, Ιουλία Ιατρίδη

Το 1964 επανεκδίδονται τα δύο μέρη του μυθιστορήματος, αυτή τη φορά σε δύο τόμους, στην προανεφερθείσα μετάφραση των Κ. Καρθαίου και Ι. Ιατρίδη [Βιβλιοπωλείον της Εστίας]. Η εν λόγω έκδοση γνωρίζει πολλές επανεκδόσεις, η τελευταία το 2003.

Το 1961 εκδίδονται από τη Βασική Βιβλιοθήκη της Παγκόσµιας Κλασικής Λογοτεχνίας, σε έναν τόμο, και τα δύο μέρη του Δον Κιχότε, το πρώτο στη μετάφραση του Κ. Καρθαίου και το δεύτερο σε μετάφραση Κώστα Κουλουφάκου. Παρότι η εν λόγω έκδοση επανεκδόθηκε το 1977, δεν γνώρισε σημαντική απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Το 1964 επανεκδίδονται τα δύο μέρη του μυθιστορήματος, αυτή τη φορά σε δύο τόμους, στην προανεφερθείσα μετάφραση των Κ. Καρθαίου και Ι. Ιατρίδη [Βιβλιοπωλείον της Εστίας]. Η εν λόγω έκδοση γνωρίζει πολλές επανεκδόσεις, η τελευταία το 2003. Το 2007 αποκτούν τα δικαιώματα της μετάφρασης του Κ. Καρθαίου οι Eκδόσεις Πατάκη, οι οποίες αντικαθιστούν το μέρος που είχε μεταφράσει η Ι. Ιατρίδη από μια νέα εκδοχή της Αγαθής Δημητρούκα (η οποία, το 2005, είχε δημοσιεύσει στον ίδιο εκδοτικό οίκο μια ενδιαφέρουσα διασκευή για παιδιά υπό τον τίτλο Δον Κιχότης, όπου για πρώτη φορά προτείνεται η μεταγραφή των ονομάτων με την ισπανική προφορά, λ.χ. Σάντσο Πάνθα, Ροθινάντε κ.λπ., όχι όμως και εκείνη του ονόματος του κεντρικού ήρωα, που περνάει απλώς από το «ω» στο «ο»).

Ας επιστρέψουμε, όμως, στη δεκαετία του ’90 για να μιλήσουμε για την έκδοση δύο νέων μεταφράσεων του βιβλίου, και οι δύο από τα ισπανικά. Η πρώτη είναι ο Δον Κιχώτης του Ηλία Ματθαίου· εκδόθηκε το 1994 από τις εκδόσεις Εξάντας με εισαγωγή και υποσημειώσεις του μεταφραστή [επανεκδόθηκε το 2011 από τις 4π Ειδικές Εκδόσεις Α.Ε.]. Η δεύτερη, με τον ίδιο απλοποιημένο και ελληνοποιημένο τίτλο, είναι του Δημήτρη Ρήσου (Γράμματα, 1997), μια μετάφραση η οποία πέρασε ουσιαστικά απαρατήρητη. 

Το 2009 εκδίδεται από την Εστία το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος υπό τον τίτλο «Ο ευφάνταστος ιδαλγός δον Κιχότε ντε λα Μάντσα» σε μετάφραση, εισαγωγή και σημειώσεις της Μελίνας Παναγιωτίδου. Η μεταφράστρια βασίστηκε στην επετειακή έκδοση (Βασιλική Ακαδημία της Ισπανίας, 2004) του διακεκριμένου θερβαντιστή και ακαδημαϊκού Φρανθίσκο Ρίκο.

Και φτάνουμε στην πρώτη μετάφραση του 21ου αιώνα. Το 2009 εκδίδεται από την Εστία το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος υπό τον τίτλο Ο ευφάνταστος ιδαλγός δον Κιχότε ντε λα Μάντσα σε μετάφραση, εισαγωγή και σημειώσεις της Μελίνας Παναγιωτίδου. Η μεταφράστρια βασίστηκε στην επετειακή έκδοση (Βασιλική Ακαδημία της Ισπανίας, 2004) του διακεκριμένου θερβαντιστή και ακαδημαϊκού Φρανθίσκο Ρίκο. Η εν λόγω μετάφραση, η οποία αποτολμά επιτέλους την ισπανοποίηση και του Δον Κιχότε, έγινε με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού της Ισπανίας, και έλαβε θετικότατες κριτικές, απολύτως δίκαια αφού πρόκειται περί μεταφραστικού και εκδοτικού άθλου. Το 2010 κέρδισε το Βραβείο Μετάφρασης ισπανόγραφου λογοτεχνικού έργου στα ελληνικά που απένεμε ετησίως (από το 2007 έως το 2016) το Instituto Cervantes της Αθήνας σε συνεργασία αρχικά με το ΕΚΕΜΕΛ και στη συνέχεια με την Ελληνοαμερικανική Ένωση.       

Στα τέλη του 2018, η Μελίνα Παναγιωτίδου παρουσίασε, εκ νέου μέσω των Εκδόσεων του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, το δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος: Ο ευφάνταστος ιππότης δον Κιχότε ντε λα Μάντσα. Ενδιάμεσα, και λόγω της επετείου των 400 χρόνων από την έκδοση του πρώτου μέρους, είχαμε την εμφάνιση στην ελληνική αγορά πληθώρας διασκευών, κυρίως για παιδιά. Ξεχωρίζουν τα Δον Κιχώτης: Η ιστορία του ιππότη από τη Μάντσα της Μαρίας Αγγελίδου (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2009) και το Ζήσε όπως ο Δον Κιχώτης του Μάνου Κοντολέοντος (Εκδόσεις Πατάκη, 2017).

Το El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha, όπως είναι ο πλήρης πρωτότυπος τίτλος, αποτελείται από 74 κεφάλαια και εκδόθηκε το 1615, δέκα χρόνια μετά το πρώτο. Περιγράφει την τρίτη έξοδο του Δον Κιχότε (και δεύτερη του Σάντσο Πάνθα) και κλείνει με το θάνατο του περιπλανώμενου ιππότη, θάνατος διπλός αφού πρώτα ανακτά τη σωφροσύνη (και παύει να είναι ιδαλγός) και στη συνέχεια, αναπόφευκτα, πεθαίνει και ως μυθιστορηματικός ήρωας.

Μεταφράζει με τρόπο συστηματικό και υπεύθυνο· διακρίνεται από πλήρη αφοσίωση και προσήλωση στο κείμενο. [...] Αν ο Κ. Καρθαίος ήταν εκείνος που έφερε το έργο του Θερβάντες στη δημοτική ελληνική γλώσσα, η Παναγιωτίδου το μεταφράζει για πρώτη φορά σε μια πιο εξελιγμένη γλώσσα, στο νέο αστικό ιδίωμα της ελληνικής.

Όπως τονίζει η μεταφράστρια στον πρόλογό της «Ο Θερβάντες είχε αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο να συνεχιστεί το βιβλίο, και η μεγάλη δημοτικότητα που γνωρίζει το Πρώτο Μέρος τού επιτρέπει να οργανώσει μεθοδικά την πλοκή του Δεύτερου». Θα μπορούσαμε όμως, επίσης, να ισχυριστούμε ότι αυτό το δεύτερο μέρος οφείλεται σε κάποιο βαθμό και στο θυμό του Θερβάντες για μια πλαστή συνέχεια του έργου του που είδε το φως της δημοσιότητας στην Ταραγόνα της Καταλωνίας το 1614, υπό τον τίτλο Segundo tomo del ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha. Ως συγγραφέας αυτού του μυθιστορήματος-φάρσα φέρεται ένας κάποιος Αλόνσο Φερνάντεθ ντε Αβεγιανέδα· πρόκειται φυσικά περί ψευδωνύμου, αφού το πραγματικό όνομα του συγγραφέα παραμένει άγνωστο ακόμα και σήμερα, παρά τις πολλές εικασίες που έχουν γίνει για την ταυτότητά του.

Η μεταφράστρια Μελίνα Παναγιωτίδου ήρθε αντιμέτωπη με ένα κολοσσιαίο έργο. Μεταφράζει με τρόπο συστηματικό και υπεύθυνο· διακρίνεται από πλήρη αφοσίωση και προσήλωση στο κείμενο. Κάθε λέξη και έκφραση μοιάζει να είναι (και είναι) προϊόν προσεκτικής έρευνας, ανάλυσης και σκέψης. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπίσει κανείς γλωσσικές και εκφραστικές ατέλειες στο μετάφρασμά της. Αν ο Κ. Καρθαίος ήταν εκείνος που έφερε το έργο του Θερβάντες στη δημοτική ελληνική γλώσσα, η Παναγιωτίδου το μεταφράζει για πρώτη φορά σε μια πιο εξελιγμένη γλώσσα, στο νέο αστικό ιδίωμα της ελληνικής, με την ανάδειξη και καθιέρωση του οποίου υπερκεράστηκε ο διχασμός που επέφερε το γλωσσικό ζήτημα το οποίο ταλάνισε την ελληνική κοινωνία για πολλές δεκαετίες. Για παράδειγμα δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει πολλές λόγιες λέξεις όπως: σύμφυρμα, συμπαρομαρτούντα, να περισυνάξει, ακιδωτά επιστεγάσματα κ.λπ. Η μετάφραση της Παναγιωτίδου αξιοποιεί άψογα τη ζωντάνια και το λεκτικό και εκφραστικό πλούτο που προέκυψε ως απόρροια της σταδιακής εξέλιξης της ελληνικής αστικής γλώσσας ως φιλολογικής γλώσσας. 

Σημαντική επιτυχία της μεταφράστριας είναι επίσης το ότι κατάφερε να αποδώσει στη γλώσσα-στόχο την παρωδία και το δυϊσμό που διατρέχει το έργο του Θερβάντες. Ειδικά αξιοσημείωτη είναι η απόδοση του τρόπου με τον οποίο διακωμωδείται η ρητορική εκζήτηση και η υπερβολή στην έκφραση του Δον Κιχότε. 

Η Παναγιωτίδου μάς έχει δώσει μια εξαιρετική νέα, τολμηρή, αλλά κυρίως έγκυρη μετάφραση του Δον Κιχότε συμβάλλοντας στην επικαιροποίηση και την ανανέωση της σχέσης του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με το διαχρονικό αυτό έργο του Θερβάντες που έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου μυθιστορήματος.

Μέλημα της Παναγιωτίδου είναι πάντα η ακρίβεια και η συνέπεια ως προς το κείμενο-πηγή, τη συγγραφική ιδέα αλλά και ως προς το αναγνωστικό κοινό. Η συνέπεια είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του μεταφράσματός της και κύρια επιδίωξη η επίτευξη ενός κειμένου ισοδύναμου στα σημεία τους πολιτισμικούς ενδείκτες και τους γλωσσικούς ιδιωματισμούς που παρουσιάζει το πρωτότυπο. 

Η μεταφράστρια μας γνωστοποιεί τις γενικές μεταφραστικές στρατηγικές, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς της στον πρόλογο του πρώτου μέρους: «ο μεταφραστής –πάντοτε διερωτώμενος και διερευνητής– συντάσσεται προ παντός άλλου με το κείμενό του». Παράλληλα όμως επισημαίνει, έχοντας πλήρη επίγνωση του μεγέθους και του βάθους του μεταφραστικού εγχειρήματος που ανέλαβε να φέρει εις πέρας, ότι: «στην περίπτωση του Θερβάντες και του Δον Κιχότε, ελλοχεύει ο κίνδυνος των αντικατοπτρισμών που τείνουν στο άπειρο, με όλους να εξεικονίζουν και να εξεικονίζονται αινιγματικά σε όλους». Εν τέλει η Παναγιωτίδου μάς έχει δώσει μια εξαιρετική νέα, τολμηρή, αλλά κυρίως έγκυρη μετάφραση του Δον Κιχότε συμβάλλοντας στην επικαιροποίηση και την ανανέωση της σχέσης του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με το διαχρονικό αυτό έργο του Θερβάντες που έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου μυθιστορήματος.

* Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ είναι μεταφραστής και αναπληρωτής καθηγητής στο Α.Π.Θ.
Τελευταία του μετάφραση, το θεατρικό ποίημα του Federico Garcia Lorca, Περί αγάπης - Θέατρο ζώων (εκδ. Σαιξπηρικόν).

---

Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα
Μέρος Β: Ο ευφάνταστος ιππότης Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα
Μιγκέλ ντε Θερβάντες
Μτφρ. Μελίνα Παναγιωτίδου
Εστία 2018
Σελ. 824, τιμή εκδότη €27,00 

ΠΗΓΗ BOOK PRESS