Για το Ζάππειο

της Σταυρούλας Κατσογιάννη*

Τις τελευταίες μέρες παρακολουθώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολίτες της Αθήνας να εκφράζουν την δυσφορία τους σχετικά με την απομάκρυνση από την πρόσοψη του κτηρίου του Ζαππείου 16 δέντρων νεραντζιάς. Είναι στα αλήθεια πολύ σημαντικό το ενδιαφέρον και η επαγρύπνηση των συμπολιτών μας για το λιγοστό και κατά γενική ομολογία μη ποιοτικό πράσινο αυτής της πόλης. Οι παρεμβάσεις των πολιτών, οι διεκδικήσεις για περισσότερο και ποιοτικό πράσινο, η εμπλοκή σε διαδικασίες διαβούλευσης για την διαμόρφωση του δημόσιου χώρου αποτελούν ζητούμενο για εμάς τους επαγγελματίες πρασίνου αλλά και ένα σημαντικό κίνητρο και άσκηση πίεσης για την βιώσιμη ανάπτυξη του πρασίνου.
Θα μου επιτρέψετε όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση να καθησυχάσω όλους τους συμπολίτες μας που ανησύχησαν, εκφράζοντας και τεκμηριώνοντας την σύμφωνη άποψη μου για αυτές τις μεταφυτεύσεις σαν ειδικός που θεωρώ ότι είμαι μιας υπηρετώ το αστικό πράσινο, σαν ελεύθερος επαγγελματίας, τα τελευταία 24 χρόνια.
Το κτήριο του Ζαππείου αποτελεί ένα σημαντικό μνημείο της πόλης μας που πρωταγωνιστεί στο χώρο και είναι αυτό που μας υποδεικνύει την φύτευση που ενδείκνυται για την ανάδειξη του.
Αν μελετήσουμε ιστορικά την επιτυχημένη φύτευση προσόψεων νεοκλασικών κτηρίων, στη πόλη μας, από τα μέσα του 19ου αιώνα θα παρατηρήσουμε ότι η φύτευση αναπτυσσόταν σε μια απόσταση από το κτήριο, ήταν λιτή και χαμηλή, ενώ σημειακά τοποθετούνταν δέντρα με αυστηρά καθορισμένο σχήμα όπως κυπαρίσσια και φοίνικες για να τονίσουν τη συμμετρία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Το ύψος των δέντρων δεν έπρεπε σε καμιά περίπτωση να επισκιάζει το κτήριο και είναι γνωστό ότι σε πολλές περιπτώσεις όταν το ύψος του δέντρου ξεπερνούσε το επιθυμητό όριο το αντικαθιστούσαν με μικρότερο.
Γενικότερες αρχές διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου νεοκλασικών κτηρίων είναι α. η γεωμετρική διάταξη, ευθείες γραμμές, ισχυρές γωνίες, β. η αναλογία και ισορροπία δηλαδή αρμονία στα μεγέθη και στη μορφή των φυτών, γ. Τονισμό των σημείων αναφοράς π.χ . είσοδος δ. Τυπική, διακριτική βλάστηση που δεν αντιπαρατίθεται με το κτήριο.
Στην πρόσοψη του Ζαππείου, δεξιά και αριστερά του πρόπυλου, περίπου στα μέσα του 20ου αιώνα φυτεύτηκαν δυο κυπαρίσσια στη σκιά των οποίων μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν τα αγάλματα του Ευάγγελου και Κωνσταντίνου Ζάππα. Περίπου το 1980 δεξιά και αριστερά της πρόσοψης φυτεύτηκαν 20 νεραντζιές. Νεραντζιές που για διάφορους λόγους και παρ΄ όλες τις προσπάθειες της υπηρεσίας πρασίνου του Ζαππείου, τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες από αυτές ήταν καχεκτικές, με εμφανή σημάδια τροφοπενιών. Η ανομοιογένεια τόσο στο μέγεθος (λόγω πολλαπλών αντικαταστάσεων τους), όσο και στη μορφή τους είναι βέβαιο ότι δεν ταίριαζε με τη αυστηρή γεωμετρία του κτηρίου και την απόλυτη συμμετρία του. Προσωπικά συμφωνώ απόλυτα με την απόφαση τους να μεταφυτέψουν αυτές τις 16 νεραντζιές, όπως με πληροφόρησαν, στην πλατεία Καραϊσκάκη, απέναντι από το Παναθηναϊκό στάδιο. Έτσι σήμερα στην πρόσοψη πέρα από τα δύο υπέροχα κυπαρίσσια, υφίσταται μια γραμμική μπορντούρα θάμνων η οποία τονίζει τη γραμμικότητα των δυο πτερύγων δεξιά και αριστερά του πρόπυλου, ενώ τα δύο άκρα ενισχύονται με τέσσερις νεραντζιές που είναι σε καλή κατάσταση.

Για την Ιστορία
Ο κήπος του Ζαππείου σχεδιάστηκε σύμφωνα με τον Κ. Μπίρη, από τον αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν, ο οποίος τροποποίησε το αρχικό σχέδιο του Ζαππείου που είχε κάνει ο, Fr. Boulanger. Μέχρι τότε, ο χώρος φιλοξενούσε το Νεκροταφείο των Διαμαρτυρομένων, το οποίο μεταφέρθηκε αργότερα στο Α΄ Κοιμητήριο , το φυτώριο του γεωπόνου Ορφανίδη και διάφορα κτήρια που κατεδαφίστηκαν το 1886.
Το σχέδιο του κήπου τροποποιήθηκε από το Γάλλο Ντεζιρέ Ματτόν, στον οποίο ο Στέφανος Δραγούμης, ως πρόεδρος της Ζαππείου Επιτροπής, ανέθεσε (1888-1895) τη διαμόρφωση όλης της περιοχής. Το έργο επέβλεψε ο μηχανικός Κελένεκ, ενώ τη φύτευση επιμελήθηκε ο γεωπόνος Αντώνης Σμίθ, γιος του Βαυαρού τότε διευθυντή του Βασιλικού Κήπου Φρειδερίκου Σμίθ. Επιθυμία του Ευαγγέλου Ζάππα ήταν να αναδείξει το ειδυλλιακό και ιστορικό τοπίο της παριλίσσιας περιοχής.
Ο κήπος πραγματοποιήθηκε τμηματικά. Αρχικά ακολούθησε τα αυστηρά γαλλικά γεωμετρικά πρότυπα και αργότερα συμπληρώθηκε με ελεύθερες χαράξεις αγγλικού τύπου. Με τη χάραξη της λεωφόρου Βασ. Όλγας, ορίστηκε το νότιο όριο του Κήπου και δημιουργήθηκε αξονικά με το πρόπυλο του κτηρίου ένας πλατύς διάδρομος με χαμηλή φύτευση και παρτέρια σε γεωμετρική χάραξη και παράπλευρες πορείες. Πάνω σε αυτόν τον άξονα το 1932 η αμερικανική εταιρεία Ούλεν, κατασκευάστρια του φράγματος του Μαραθώνα, εγκατέστησε εντυπωσιακό αναβρυτήριο το οποίο εγκαινίασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Για τις λειτουργικές ανάγκες των εκθέσεων, δημιουργήθηκαν πλατιοί δρόμοι γύρω από το κτήριο, ενώ στα επιμέρους τμήματα διαμορφώθηκαν σε ελεύθερη διάταξη με την πρόθεση να αναδεικνύεται η θέα του Φαλήρου και του Σαρωνικού, ανάμεσα στον Αρδηττό και στον Ιερό βράχο της Ακρόπολης.

*

Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου
Πρόεδρος της ΠΕΕΓΕΠ
(ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΡΑΣΙΝΟΥ