Η φυσική βία της ζωής...

Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Edward Hicks «Peaceable Kingdom» 1832-1834

Για τη συλλογή διηγημάτων του Γιάννη Παλαβού «Το παιδί» (εκδ. Νεφέλη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Ο Γιάννης Παλαβός του Αστείου (εκδ. Νεφέλη, 2012), της βραβευμένης συλλογής διηγημάτων, μεγάλωσε πλέον κι έγινε… Παιδί. Στην προηγούμενη συλλογή, άλλοτε έμενε εντελώς προσγειωμένος στα χώματα του Βελβεντού, για να αναδείξει την καθημερινότητα ως προβολέα ανθρώπινων αντιδράσεων και συλλογικών νοοτροπιών,ward  κι άλλοτε άφηνε τις ράγες τού ρεαλιστικού και παρεξέκλινε προς το φανταστικό, ξεκολλούσε από το φυσικό και περνούσε στο μεταφυσικό, εγκατέλειπε το λογικό και μετακόμιζε στο παράλογο.

Οι χαρακτήρες του αλωνίζουν τη μακεδονική ύπαιθρο, τα βουνά και τα χιόνια της, τα ορμητικά ποτάμια και τα δασωμένα χωριά της κι έρχονται σε επαφή με τα άγρια ζώα, άγρια με τη διπλή σημασία της λέξης, μη εξημερωμένα δηλαδή αλλά και απειλητικά.

Τα νέα του διηγήματα δεν ξεφεύγουν πολύ από την κατασταλαγμένη του γραφή. Κατά βάση αφήνουν το φανταστικό, κρατώντας γερά τα πόδια στη γη του τόπου του, στη φύση και στο σκληρό πρόσωπο της ζωής. Οι χαρακτήρες του αλωνίζουν τη μακεδονική ύπαιθρο, τα βουνά και τα χιόνια της, τα ορμητικά ποτάμια και τα δασωμένα χωριά της κι έρχονται σε επαφή με τα άγρια ζώα, άγρια με τη διπλή σημασία της λέξης, μη εξημερωμένα δηλαδή αλλά και απειλητικά. Έχουμε με άλλα λόγια τη διαλεκτική δύο κόσμων, αυτού των ανθρώπων που ζουν στη φύση, που τηρούν τα ήθη και τα έθιμα του τόπου τους και που ακολουθούν τη λογική του, κι αυτού των ζώων, από το ελάφι ώς τους λύκους και τις αλεπούδες, των οποίων η λογική είναι πιο κοντά στο φυσικό.

Το μοτίβο που διατρέχει τα διηγήματα και δίνει τον τόνο είναι η βία, φυσιολογική μέσα στη φύση κι άδικη μέσα στην ανθρώπινη ζωή. Οι άνθρωποι δηλαδή έχουν προσπαθήσει ανά τους αιώνες να περιορίσουν τη ζωώδη τους βιαιότητα, να την εξοβελίσουν από την κοινωνία μέσω των νόμων ή να την υποκαταστήσουν με πιο υγιείς μορφές ενεργητικότητας. Επειδή όμως αυτή λειτουργεί ως μοχλός στη γενικότερη νομοτέλεια, όπως ορίζεται από τη φύση, παρουσιάζεται και στην κοινωνία ως αναγκαίο κακό, αναπόφευκτο κι αιτιολογημένο. Το ελάφι που σκοτώνεται από ατύχημα προκαλεί θλίψη στον μικρό ήρωα ή η αλεπού που λυσσασμένη δαγκώνει θανάσιμα τον αδελφό του αφηγητή είναι δείγματα των φυσικών νόμων και του θανάτου που λειτουργεί στο πλαίσιό τους και απειλεί έμμεσα ή άμεσα, ψυχολογικά ή σωματικά, τον άνθρωπο. Στη φύση κάθε απώλεια είναι λογική, η ζωή και ο θάνατος εναλλάσσονται, χωρίς να αλλοιώνεται η νομοτέλεια, και όλα κινούνται στους ρυθμούς της φθοράς και της αναγέννησης.

Κοφτό ύφος, πελεκημένο, ολοκληρωμένα σκηνικά, κυκλικές αφηγήσεις, γειωμένες στη γη της πατρίδας του όχι σε ένα είδος νεοηθογραφίας αλλά ως μια σπονδή στην ανηλεή φύση.

Σε δύο από τα καλύτερα διηγήματα του τομίδιου το μοτίβο αυτό παρουσιάζεται μέσα στη φυσικότητά του ως πορεία ζώων και ανθρώπων, που έρχεται ντετερμινιστικά να επικρατήσει, όσο κι αν προσπαθούν όλοι να το αποφύγουν. Χρησιμοποιώντας ο Γιάννης Παλαβός το σχήμα του κύκλου, ξεκινά και τελειώνει κάθε διήγημά του στο ίδιο σημείο επιβεβαιώνοντας την έντονη παρουσία του. Στο «Δέντρο» μια πελώρια καρυδιά απλώνει τη σκιά της πάνω από την αφηγήτρια η οποία δουλεύει στο χωράφι της, μια καρυδιά που φύτρωσε από τα καρύδια που είχε μαζί του ο σκοτωμένος πριν από πενήντα χρόνια. Ο κύκλος εκφράζει και την τροφική αλυσίδα που ακολουθεί μια τέτοια εναλλαγή, από τον νεκρό στην καρυδιά κι από εκεί στον γιο του που έρχεται να βρει το πτώμα του πατέρα του, πεπεισμένος ότι το δέντρο φύτρωσε εκεί που αυτός σκοτώθηκε. Ανάλογα στην «Πένσα» ο πρωταγωνιστής σκοτώνει τα λυκάκια και τη μάνα λύκαινα, για να γλιτώσει τα κοπάδια από τις επιθέσεις της και να πάρει την άτυπη και νόμιμη αμοιβή, σκοτώνει κι έπειτα πηγαίνει και κοιμάται δίπλα στη… λεχώνα γυναίκα του και στα παιδιά τους. Ο θάνατος, συνεπώς, παρουσιάζεται ως ανάγκη για άμυνα, ως φυσικό επακόλουθο, δίπλα στην παράλληλη γέννηση, όσο κι αν αυτά φαίνονται αντιφατικά και… άδικα.

Ο συγγραφέας επιβεβαιώνει ότι είναι ένας από τους πολύ καλούς μάστορες του διηγήματος. Κοφτό ύφος, πελεκημένο, ολοκληρωμένα σκηνικά, κυκλικές αφηγήσεις, γειωμένες στη γη της πατρίδας του όχι σε ένα είδος νεοηθογραφίας αλλά ως μια σπονδή στην ανηλεή φύση που είναι όμως η πιο φυσ(ιολογ)ική κατάσταση της ζωής.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο του βιβλίο, η «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

→

---

Το παιδί
Γιάννης Παλαβός
Νεφέλη 2019
Σελ. 112, τιμή εκδότη €8,90


ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΛΑΒΟΥ