«Απλή χρήση» παραλίας: καυτά ερωτήματα στην άμμο

της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη* 

  Σύμφωνα με το άρθρο 24 του νόμου Ν. 4607/2019 (Μέρος Τέταρτο: Τροποποίηση του Ν. 297Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη   1/2001 «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις»),

1. Ο αιγιαλός, η παραλία, … είναι πράγματα κοινόχρηστα και ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο, το οποίο έχει υποχρέωση να τα προστατεύει και να τα διαχειρίζεται, σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας και του χωροταξικού σχεδιασμού.
2. Η προστασία των κοινοχρήστων πραγμάτων και του οικοσυστήματος αυτών της παραγράφου 1 είναι ευθύνη του Κράτους, το οποίο μεριμνά για την οργάνωση και λειτουργία ολοκληρωμένου συστήματος καταγραφής, διαχείρισης, εποπτείας και ελέγχου τους, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, τις αρχές της αειφορίας και του χωροταξικού σχεδιασμού.
3. Κύριος προορισμός των κοινοχρήστων πραγμάτων της παραγράφου 1 είναι η ελεύθερη και ακώλυτη πρόσβαση του κοινού προς αυτά, καθώς και η επικοινωνία της ξηράς με τη θάλασσα, ... Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, ύστερα από εισήγηση του κατά περίπτωση αρμοδίου Υπουργού, επιτρέπεται … η παραχώρηση των πραγμάτων αυτών μόνο κατά χρήση, σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας.
4. Απαγορεύεται η κατασκευή κτισμάτων και εν γένει η τοποθέτηση κατασκευασμάτων στον αιγιαλό, την παραλία, .. Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται μόνο η εκτέλεση έργων για την επιδίωξη των σκοπών τους οποίους προβλέπει ο παρών νόμος, καθώς και για τη διευκόλυνση πρόσβασης στους χώρους αυτούς ατόμων με ειδικές ανάγκες (ΑμεΑ)…
5. Ο παλαιός αιγιαλός … ανήκουν στη δημόσια κτήση, είναι ανεπίδεκτα κτήσης ιδιωτικών δικαιωμάτων και καταγράφονται ως πράγματα κοινόχρηστα, που ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο, το οποίο τα προστατεύει και τα διαχειρίζεται κατά τις διατάξεις του παρόντος νόμου.

Το άρθρο 31 ορίζει ότι «’Απλή χρήση’ αιγιαλού, παραλίας, όχθης, … είναι κάθε χρήση, εφόσον από αυτή δεν παραβιάζεται ο προορισμός τους ως κοινόχρηστων πραγμάτων και δεν επέρχεται αλλοίωση στη φυσική μορφολογία τους και τα βιοτικά στοιχεία τους.»
 
Η περιοχή από το «Δελφίνι» μέχρι το ξενοδοχείο Steris ήταν μια αμμώδης παραλία, όπως και η υπόλοιπη στα ανατολικά, με ελάχιστη ενδημική βλάστηση μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Σταδιακά, από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα, φυτεύτηκε μια ποικιλία φυτών– φοίνικες, αλμυρίκια, καλάμια, γιούκες και κάκτοι. Ένα ‘δάσος’ δημιουργήθηκε– χωρίς να είναι ακριβώς γνωστό με πρωτοβουλία ποιων – που, σε συνδυασμό με την προσάμμωση που έγινε κοντά στο Δελφίνι, απομάκρυνε πρακτικά και οπτικά τη θάλασσα και φυσικά αλλοίωσε τον αρχικό οικολογικό και αισθητικό χαρακτήρα της περιοχής. Έκτοτε οι εκμισθωτές συνεχίζουν να ‘βελτιώνουν’ τις εκμισθούμενες περιοχές με νέες φυτεύσεις, κατά προτεραιότητα φοινίκων και γιούκας αλλά και ενδημικών κρίνων της θάλασσας πιο πρόσφατα, απευθείας πάνω στην άμμο (με το χώμα φυσικά καλυμμένο από άμμο) και μερικές φορές δημιουργούν παρτέρια με εμφανή περίφραξη με πέτρες. Τα φυτά (και η άμμος!) ποτίζονται με αυτόματα ποτιστικά για να μεγαλώσουν. Προφανώς, κανείς μέχρι τώρα δεν το έχει απαγορέψει.

Με άλλα λόγια, η απλή χρήση της παραλίας έχει μετατραπεί σε defacto κατάληψη και αλλοίωση του δημόσιου χώρου προς όφελος των εκμισθωτών που νομίζουν ότι με αυτές τις ‘αισθητικές’ παρεμβάσεις θα αυξήσουν την ελκυστικότητα των χώρων που εκμισθώνουν. Ας σημειωθεί ότι αυτό είναι μια πλάνη. Πρώτον, οι πελάτες δεν ελκύονται από τα φυτά που φυτεύονται μόνιμα στην άμμο αλλά κυρίως από το φυσικό περιβάλλον της παραλίας, που δυστυχώς πλέον αλλοιώνεται πολλαπλά (τέντες, γκαζεπό, μαξιλάρες, σκάφη, διακοσμητικές γλάστρες) και τις υποδομές ψυχαγωγίας που προσφέρονται, που δεν είναι μόνιμες κατασκευές. Δεύτερον, η φύτευση ‘έξωτικών’ φυτών δεν βελτιώνει την αισθητική του χώρου αλλά αντίθετα την υποβαθμίζει με την ‘ομογενοποίηση’ του (ίδια εικόνα παντού). Προσέξτε τις διαφημιστικές προβολές αμμωδών παραλιών από μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις: τις εμφανίζουν άδειες και πεντακάθαρες, χωρίς ίχνος ανθρώπινης παρουσίας και επέμβασης… όπως τις γέννησε η φύση τους… Το σήμα κατατεθέν της Κεφαλονιάς, η παραλία του Μύρτου, παραμένει στην παρθένα κατάσταση της (συχνά με αγώνες των κατοίκων για την προστασία της από ‘βελτιώσεις’ …) γιατί το μοναδικό και σπάνιο είναι ο πολύτιμος πόρος που αποφέρει και οικονομικά οφέλη αν ‘αξιοποιηθεί’ σωστά και συνετά.

Ως φαίνεται, όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ιδιώτες-εκμισθωτές έχουν άλλη αντίληψη περί οικολογικής αξίας, αισθητικής και κοινής κτήσης (τα εμάεμά και τα εσάεμά…) και επιχειρούν ‘βελτιώσεις’ για να αξιοποιήσουν τη δημόσια παραλία προς ίδιον όφελος και εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος καταστρατηγώντας όλες τις διατάξεις της σχετικής νομοθεσίας.
Έτσι, στην παραλία του Ρεθύμνου, στο τμήμα Δελφίνι-Steris, τέσσερα καυτά ερωτήματα είναι ‘γραμμένα’ στην άμμο:

1. Ποιος φορέας έδωσε άδεια στους ιδιώτες για φυτεύσεις στην δημόσια παραλία; Οι φυτεύσεις δεν είναι ‘προσωρινές κατασκευές’ όπως λέει ο Ν. 4607/2019 γιατί προκαλούν αλλοιώσεις και μάλιστα μόνιμες στη φυσική μορφολογία και τα βιοτικά στοιχεία της αμμώδους παραλίας. Η δε περίφραξη των φυτεύσεων (εν είδει παρτεριού) καταργεί τον κοινόχρηστο χαρακτήρα της παραλίας σηματοδοτώντας χώρο ιδιωτικό.
2. Ποιος φορέας τελικά έχει την ευθύνη της εφαρμογής της νομοθεσίας – από το στάδιο της εκμίσθωσης και των όρων που τίθενται (περιλαμβάνονται άραγε μόνιμες φυτεύσεις;) μέχρι το στάδιο της διεξαγωγής τακτικών ελέγχων για να επιβεβαιώνεται η πιστή εφαρμογή της; Ας σημειωθεί ότι πολλές προβλέψεις της νομοθεσίας δεν τηρούνται στην πράξη (όπως π.χ. η ανάρτηση πινακίδων που να δείχνουν τα όρια των παραχωρήσεων). Οι δε παραβιάσεις της είναι καθημερινές …
3. Ποιες είναι οι αρμοδιότητες και η ευθύνη της Κτηματικής Υπηρεσίας του Δημοσίου και ποιες του Δήμου Ρεθύμνης όσον αφορά την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας (πέραν της είσπραξης του ανταλλάγματος);
4. Επειδή προφανώς υπάρχει σε εξέλιξη ‘σχέδιο’ μελλοντικών φυτεύσεων (πρόσφατα αφίχθηκαν φρέσκα φυτά φοινίκων από φυτώριο …), και άρα ιδιότυπων ιδιωτικοποιήσεων των ευαίσθητων οικοσυστημάτων της δημόσιας παραλίας, ποιοι είναι υπεύθυνοι, και με ποιες διαδικασίες, να σταματήσουν τις επιχειρούμενες παρεμβάσεις, όπως προβλέπει ο νόμος;

Ποιοι θα σταματήσουν και θα αποκαταστήσουν την ανεξέλεγκτη αλλοίωση της μοναδικής αμμώδους παραλίας του Ρεθύμνου;

*Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, καθηγήτρια

Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

e.briassouli@aegean.gr