O Mίλαν Κούντερα κλείνει τα 90

του Ναντίνε Βόιτσικ
Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη
Τα βιβλία του Μίλαν Κούντερα αφορούν τους ανθρώπους, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις προθέσεις, τις σχέσεις. Το πιο γνωστό μυθιστόρημά του που έγινε μπεστ σέλερ παγκοσμίως είναι η «Αβάστασταχτη ελαφρότητα του είναι» (1984), που αφηγείται την πολύπλοκη ιστορία ενός ερωτικού τριγώνου με φόντο την Άνοιξη της Πράγας. Ο Μίλαν Κούντερα γεννήθηκε και μεγάλωσε στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία αλλά εδώ και δεκαετίες ζει στο Παρίσι. Το 1978 το τσεχοσλοβακικό καθεστώς του αφήρεσε την υπηκοότητα και έκτοτε έγινε ο διασημότερος εξόριστος Τσέχος συγγραφέας.
Ο Μίλαν Κούντερα γράφει από τότε άλλοτε στα γαλλικά κι άλλοτε στα τσεχικά. Ζούσε πάντα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και ποτέ δεν παραπονέθηκε για τη μοίρα του. «Αυτό το όνειρο της επιστροφής δεν υπάρχει» είχε πει σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα ZEIT λέγοντας χαρακτηριστικά: «Έχω πάρει μαζί μου την Πράγα, τη μυρωδιά, τις γεύσεις της, τη γλώσσα, τα τοπία, τον πολιτισμό της». Πάντως και η λογοτεχνική του επιστροφή στην Τσεχία άργησε πολύ. Έργα του Κούντερα άρχισαν να κυκλοφορούν και στην Τσεχία από τη δεκαετία του 90, η δε «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», μόλις το 2006.
Η δύσκολη σχέση με τον υπαρκτό σοσιαλισμό

Στην Πράγα πριν από την εξορία με τον σκύλο του

Ο Μίλαν Κούντερα ως λογοτέχνης διαμορφώθηκε πάντως στην Τσεχοσλοβακία του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ως απόφοιτος λυκείου εντάχθηκε με ενθουσιασμό στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ωστόσο δύο χρόνια αργότερα εκδιώχθηκε λόγω «εχθρικών σκέψεων και ατομικιστικών κλίσεων». Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον νεαρό Κούντερα να διακόψει τις σπουδές του –αρχικά πάνω στη μουσική και τη λογοτεχνία και στη συνέχεια πάνω στον κινηματογράφο. Έκανε το ντεμπούτο του ως συγγραφέας το 1953 με την ποιητική συλλογή «Άνθρωπος, απέραντος κήπος», με τις επιρροές του σοσιαλιστικού ρεαλισμού να είναι ακόμη έντονες.
Μετά από χρόνια έγινε και πάλι δεκτός στους κόλπους του Κομμουνιστικού Κόμματος, για να αποπεμφθεί και πάλι στη συνέχεια – μια ομολογουμένως δύσκολη σχέση. Στα επόμενα μυθιστορήματά του η πολιτική είναι πάντα παρούσα αλλά συμπλέκεται με τον έρωτα, όπως και η σοβαρότητα με το χιούμορ, η ελαφρότητα με τη μελαγχολία. Μετά το ξέσπασμα της Άνοιξης της Πράγας το 1968 και την υποστήριξη ρεφορμιστικών απόψεων, ο Μίλαν Κούντερα δεν άργησε να γίνει persona non grata για το καθεστώς της Τσεχίας. Τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά έργα του απαγορεύθηκαν. Ο ίδιος πλέον αναγκάστηκε να ζήσει για πάντα μακριά από τη χώρα του.
Η εξορία στη Γαλλία

Το 2010 από το πάρτι για τα 20 χρόνια του περιοδικού La Règle du jeu του Γάλλου φιλοσόφου Μπερνάρ Ανρί Λεβί

Μια νέα φάση στη ζωή του Μίλαν Κούντερα ξεκινά με τον ερχομό του στο Παρίσι. «Η ζωή είναι αλλού» (1973) και «Το Βαλς του αποχαιρετισμού» (1976) είναι τα δύο πρώτα βιβλία του που κυκλοφόρησαν στη Γαλλία μετά τη φυγή του από την Τσεχοσλοβακία. Η Γαλλία έγινε αμέσως η δεύτερη πατρίδα του, ήταν η χώρα που του προσέφερε καταφύγιο με δύο θέσεις διδασκαλίας αρχικά στη Ρεν κι έπειτα στο Παρίσι. Ακολούθησε «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» το 1978, τη χρονιά δηλαδή που έχασε την τσεχική υπηκόοτητα και έπειτα το 1984 ήρθε η τεράστια παγκόσμια επιτυχία με την «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», ένα μυθιστόρημα που έγινε και ταινία με την Ζυλιέτ Μπινός και τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις.
Τα επόμενα βιβλία του, «Η αθανασία», «Η βραδύτητα», «Η ταυτότητα», «Η άγνοια» τράβηξαν μεν την προσοχή του αναγνωστικού κοινού αλλά σίγουρα δεν πλησίασαν την εμπορική επιτυχία της «Αβάσταχτης ελαφρότητας». Ο Μίλαν Κούντερα πάντως σύμφωνα με τους κριτικούς δεν κατατάσσεται απλώς στους μυθιστοριογράφους. Και τα βιβλία του δεν αποτελούν συνηθισμένα μυθιστορήματα. Ρέπουν προς τη φιλοσοφική πραγματεία και το δοκίμιο.
Μετά από μια μακρά παύση το 2014 επανήλθε στη συγγραφή, δημοσιεύοντας ένα ακόμη βιβλίο με τίτλο «Η γιορτή της ασημαντότητας». Τέσσερις άνδρες περιπλανώνται στους δρόμους του Παρισιού και αφηγούνται τα εμπόδια που τους έστησε η ζωή, άλλοτε σε δραματικό κι άλλοτε σε χιουμοριστικό τόνο. Το βιβλίο αυτό που θεωρείται «αριστούργημα» είναι κάτι σαν το συγγραφικό απόσταγμα της ζωής του μεγάλου αυτού συγγραφέα. Σήμερα γίνεται αισίως 90 χρονών.
ΠΗΓΗ DEUTSHE WELLE