της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη
20 Σεπτέμβρη 2019 – κόσμος πολύς διαδήλωσε για την κλιματική αλλαγή σ’ όλη τη γη. Μα οι συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες των νεαρών παιδιών που κάνανε ‘σκασιαρχείο’ την Παρασκευή προβλήθηκαν περισσότερο.
Μετρώντας τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες σπουδής των περιβαλλοντικών ζητημάτων, αναρωτήθηκα «γιατί τώρα και για τι πράγμα διαδηλώνουν αυτά τα παιδιά;»
Δεκαετίες τώρα, πολύ πριν αρχίσει και ενισχυθεί η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, ο πλανήτης ταλανίζεται από παγκόσμια περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα – τρύπα του όζοντος, καταστροφή οικοσυστημάτων και απώλεια βιοποικιλότητας, κατάρρευση ιχθυοαποθεμάτων, ερημοποίηση, εξάντληση ορυκτών πόρων, λιμούς, επισιτιστική ανασφάλεια, μετανάστευση και πολλούς πολέμους.
Δεκαετίες τώρα στις χώρες του πλανήτη, εξορύξεις, βαριά βιομηχανία, αστική και τουριστική ανάπτυξη (συχνά άναρχη), γιγαντιαία έργα υποδομών και υπερκατανάλωση ρυπαίνουν λίμνες, ποταμούς, θάλασσες και αέρα, αφανίζουν εδάφη, αιγιαλούς και δάση, διαταράσσουν φυσικά οικοσυστήματα, αλλοιώνουν έως ‘διαγράφουν’ παραδοσιακά τοπία και κοινωνίες, γεμίζουν με πλαστικά γη και … διάστημα. Προσθέσατε και τα χρονίζοντα μείζονα προβλήματα – κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες και επισφάλεια, κοινωνικός αποκλεισμός, αναλφαβητισμός, κ.ά. – και ο κατάλογος γίνεται οδυνηρά μακρύς.
Γιατί όλα τα παραπάνω δεν στάθηκαν ικανά για παρόμοιες κινητοποιήσεις; Γιατί δεν βρέθηκε κανείς να πείσει τα παιδιά να το ‘σκάσουν’ από το σχολείο για να διαδηλώσουν για τον κόσμο και για τη χώρα τους; ΓΙΑΤΙ ΤΩΡΑ;
Το κλίμα είναι ένας από τους μεγάλους ρυθμιστές του περιβάλλοντος και η αλλαγή του είναι μια αναπόφευκτη φυσική (χωρίς ή με τον άνθρωπο) και πολύπλοκη διαδικασία. Άλλωστε, η Σύμβαση για την Κλιματική Αλλαγή ήταν μια από τις τρεις εμβληματικές διεθνείς συμβάσεις που υπογράφηκε μαζί με τις Συμβάσεις για τη Βιοποικιλότητα και τη Σύμβαση για την Ερημοποίηση στη Διάσκεψη του Ρίο το 1992. Ονομάστηκαν ‘αδελφές’ γιατί αφορούν προβλήματα με κοινά αίτια που λύνονται μόνο με συνέργειες πολιτικών.
Τι θα ρωτούσα, αλλά και τι θα προέτρεπα να κάνουν, τόσο τα νυν όσο και τα τέως παιδιά, υποθέτοντας ότι ξέρουν τι είναι ‘κλίμα’ και θα απαντήσουν σωστά;
1. Γιατί ταυτίζουν τη φύση και το περιβάλλον (ευρύτατες έννοιες) με το κλίμα, όπως γράφουν στα πλακάτ τους;
2. Γιατί το κλίμα επισκιάζει όλα τα άλλα στοιχεία του περιβάλλοντος – πετρώματα, έδαφος, νερό, χλωρίδα και πανίδα – που διαρκώς αλληλεπιδρούν, συνδιαμορφώνονται και συνεξελίσσονται με το κλίμα και μεταξύ τους στο χώρο και το χρόνο;
3. Τι καταλαβαίνουν με τη λέξη ‘κλιματική αλλαγή’; Την θέρμανση ή την ψύξη της γης;
4. Γιατί την απομονώνουν, ιδιαίτερα ανησυχητικά, από τις αλλαγές των άλλων στοιχείων;
5. Πως έχουν αντιληφθεί, στη σύντομη ζωή τους, την αλλαγή του κλίματος κι όχι των πιο κοντινών τους στοιχείων, θάλασσας, αέρα, δασών, ζώων, τοπίου;
6. Γιατί δεν διαμαρτύρονται για την περιβαλλοντική υποβάθμιση γενικότερα, μια που έχει τις ίδιες γενεσιουργές φυσικές και ανθρωπογενείς αιτίες με την κλιματική αλλαγή;
7. Αλήθεια, ξέρουν το μέγεθος της άμεσης και έμμεσης περιβαλλοντικής καταστροφής ενός πολέμου, ή έστω μιας μάχης;
8. Παρόλο που οι καταστροφικές συνέπειες της ανεξέλεγκτης ανθρώπινης χρήσης των φυσικών πόρων είναι αδιαμφισβήτητες, πόσο καλά ξέρουν το μέγεθος της συμβολής της ανθρώπινης δραστηριότητας, και ποιας ακριβώς, στην κλιματική αλλαγή συγκριτικά με τις φυσικές διεργασίες;
9. Γιατί είναι η κλιματική αλλαγή, ανεξάρτητα από τη συμβολή του ανθρώπου, κάτι ‘κακό’; Διότι οι πολιτικές κινητοποιήσεις γίνονται όταν τα πράγματα δεν είναι ‘καλά’, όπως κάποιοι ορίζουν αυτό το ‘καλά’ και κάποιοι το αποδέχονται…
10. Πόση γνώση μπορεί να έχουν παιδιά μέχρι 18-20 χρονών για να κρίνουν ότι η κλιματική αλλαγή είναι κάτι ‘κακό’ όπως τους λένε κάποιοι μεγάλοι; Κι αν είναι ‘κακή’ η κλιματική αλλαγή, ξέρουν τι πρέπει να κάνουν, ή να μην κάνουν, και τι κάνουν αυτά προσωπικά για να την κάνουν ‘καλή’ (;), όπως για παράδειγμα:
11. Αλλάζουν τις καθημερινές τους συνήθειες για να μειώσουν έως καταργήσουν τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και να χρησιμοποιούν εναλλακτικές που πάντα υπάρχουν;
12. Μειώνουν την υπερκατανάλωση (ρούχα, παπούτσια, ποτά, φαγητά, μικρο-συσκευές), ιδίως προϊόντων μακρινής προέλευσης;
13. Μειώνουν τις μετακινήσεις τους γενικά, και χρησιμοποιούν λιγότερο ΙΧ και περισσότερο ΜΜΜ ή … τα πόδια τους;
14. Αποφεύγουν υδροβόρες, ενεργοβόρες και σπάταλες δραστηριότητες αναψυχής και τουρισμού (μακρινά ταξίδια, σκι, γκολφ);
Να υπενθυμίσω ότι πολλά παιδιά τα κάνουν ήδη αυτά, στις κοντινές μας φτωχογειτονιές και στις μακρινότερες φτωχές χώρες. Γιατί δεν είναι δύσκολα κι ανέφικτα, θέμα συνήθειας είναι. Και μόνο συνηθίζοντας να κάνεις ‘καλές’ πράξεις γίνεσαι καλός έγραφε ο Αριστοτέλης.
Κι αν είναι ‘κακή’ η κλιματική αλλαγή, ξέρουν τι πρέπει να κάνουν, ή να μην κάνουν, συλλογικά, πέρα από σκασιαρχεία και διαδηλώσεις και να ζητούν από τους μεγάλους να κάνουν κάτι για το κλίμα, έτσι ασαφώς και αορίστως;
Προφανώς, δεν αμφιβάλλουν, και δεν αμφισβητούν, ότι οι μεγάλοι (ποιοι ακριβώς;) ξέρουν αυτό το κάτι αλλά αγνοούν ότι κι αυτοί κάνουν σφάλματα είτε εκ προθέσεως είτε εξ αμελείας (και αγνοίας)…
15. Μπορούν να κρίνουν αν και ποιες από τις λύσεις που προτείνουν οι μεγάλοι κάνει ‘καλό’ στο κλίμα; Γιατί δεν υπάρχει μια μοναδική ‘λύση’ και οι μεγάλοι δεν συμφωνούν στις ίδιες ‘λύσεις’.
Παιδιά, καλό είναι να ξέρετε τι ζητάτε, γιατί το ζητάτε και πως το ζητάτε. Προτείνω να ζητάτε συνολικές κι όχι αποσπασματικές λύσεις με μια ποικιλία εναλλακτικών προσωπικών-συλλογικών (αντι)δράσεων. Τι θα λέγατε:
16. Κάθε Παρασκευή να διαβάζετε Φυσική, Χημεία και Μαθηματικά για να καταλάβετε το κλίμα και την αλλαγή του, Βιολογία και Οικολογία για να μάθετε τις πολύπλοκες σχέσεις του με τα άλλα στοιχεία του περιβάλλοντος και τον άνθρωπο, Κοινωνιολογία, Οικονομικά και Πολιτική για να καταλάβετε πως λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις;
17. Να καθιερώσετε μια μέρα του χρόνου για κάθε περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόβλημα (θα φτάσουν άραγε οι 365 μέρες;) κι εκείνη την ημέρα να ζείτε και να πράττετε ανάλογα;
Έτσι θα συνηθίσετε να σκέφτεστε, να κρίνετε, να αποφασίζετε και να δράττε, όχι μόνο με πάθος (συναίσθημα) αλλά και με ήθος και λόγο (λογική τεκμηρίωση) τη σωστή στιγμή (καιρός). «Ήθος, πάθος, λόγος, καιρός» συμβούλευε ο Αριστοτέλης τους ρήτορες.
Καιρός για μια νέα ρητορική για το κλίμα και όχι μόνο!
*Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, e.briassouli@aegean.gr
ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Δεκαετίες τώρα, πολύ πριν αρχίσει και ενισχυθεί η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, ο πλανήτης ταλανίζεται από παγκόσμια περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα – τρύπα του όζοντος, καταστροφή οικοσυστημάτων και απώλεια βιοποικιλότητας, κατάρρευση ιχθυοαποθεμάτων, ερημοποίηση, εξάντληση ορυκτών πόρων, λιμούς, επισιτιστική ανασφάλεια, μετανάστευση και πολλούς πολέμους.
Δεκαετίες τώρα στις χώρες του πλανήτη, εξορύξεις, βαριά βιομηχανία, αστική και τουριστική ανάπτυξη (συχνά άναρχη), γιγαντιαία έργα υποδομών και υπερκατανάλωση ρυπαίνουν λίμνες, ποταμούς, θάλασσες και αέρα, αφανίζουν εδάφη, αιγιαλούς και δάση, διαταράσσουν φυσικά οικοσυστήματα, αλλοιώνουν έως ‘διαγράφουν’ παραδοσιακά τοπία και κοινωνίες, γεμίζουν με πλαστικά γη και … διάστημα. Προσθέσατε και τα χρονίζοντα μείζονα προβλήματα – κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες και επισφάλεια, κοινωνικός αποκλεισμός, αναλφαβητισμός, κ.ά. – και ο κατάλογος γίνεται οδυνηρά μακρύς.
Γιατί όλα τα παραπάνω δεν στάθηκαν ικανά για παρόμοιες κινητοποιήσεις; Γιατί δεν βρέθηκε κανείς να πείσει τα παιδιά να το ‘σκάσουν’ από το σχολείο για να διαδηλώσουν για τον κόσμο και για τη χώρα τους; ΓΙΑΤΙ ΤΩΡΑ;
Το κλίμα είναι ένας από τους μεγάλους ρυθμιστές του περιβάλλοντος και η αλλαγή του είναι μια αναπόφευκτη φυσική (χωρίς ή με τον άνθρωπο) και πολύπλοκη διαδικασία. Άλλωστε, η Σύμβαση για την Κλιματική Αλλαγή ήταν μια από τις τρεις εμβληματικές διεθνείς συμβάσεις που υπογράφηκε μαζί με τις Συμβάσεις για τη Βιοποικιλότητα και τη Σύμβαση για την Ερημοποίηση στη Διάσκεψη του Ρίο το 1992. Ονομάστηκαν ‘αδελφές’ γιατί αφορούν προβλήματα με κοινά αίτια που λύνονται μόνο με συνέργειες πολιτικών.
Τι θα ρωτούσα, αλλά και τι θα προέτρεπα να κάνουν, τόσο τα νυν όσο και τα τέως παιδιά, υποθέτοντας ότι ξέρουν τι είναι ‘κλίμα’ και θα απαντήσουν σωστά;
1. Γιατί ταυτίζουν τη φύση και το περιβάλλον (ευρύτατες έννοιες) με το κλίμα, όπως γράφουν στα πλακάτ τους;
2. Γιατί το κλίμα επισκιάζει όλα τα άλλα στοιχεία του περιβάλλοντος – πετρώματα, έδαφος, νερό, χλωρίδα και πανίδα – που διαρκώς αλληλεπιδρούν, συνδιαμορφώνονται και συνεξελίσσονται με το κλίμα και μεταξύ τους στο χώρο και το χρόνο;
3. Τι καταλαβαίνουν με τη λέξη ‘κλιματική αλλαγή’; Την θέρμανση ή την ψύξη της γης;
4. Γιατί την απομονώνουν, ιδιαίτερα ανησυχητικά, από τις αλλαγές των άλλων στοιχείων;
5. Πως έχουν αντιληφθεί, στη σύντομη ζωή τους, την αλλαγή του κλίματος κι όχι των πιο κοντινών τους στοιχείων, θάλασσας, αέρα, δασών, ζώων, τοπίου;
6. Γιατί δεν διαμαρτύρονται για την περιβαλλοντική υποβάθμιση γενικότερα, μια που έχει τις ίδιες γενεσιουργές φυσικές και ανθρωπογενείς αιτίες με την κλιματική αλλαγή;
7. Αλήθεια, ξέρουν το μέγεθος της άμεσης και έμμεσης περιβαλλοντικής καταστροφής ενός πολέμου, ή έστω μιας μάχης;
8. Παρόλο που οι καταστροφικές συνέπειες της ανεξέλεγκτης ανθρώπινης χρήσης των φυσικών πόρων είναι αδιαμφισβήτητες, πόσο καλά ξέρουν το μέγεθος της συμβολής της ανθρώπινης δραστηριότητας, και ποιας ακριβώς, στην κλιματική αλλαγή συγκριτικά με τις φυσικές διεργασίες;
9. Γιατί είναι η κλιματική αλλαγή, ανεξάρτητα από τη συμβολή του ανθρώπου, κάτι ‘κακό’; Διότι οι πολιτικές κινητοποιήσεις γίνονται όταν τα πράγματα δεν είναι ‘καλά’, όπως κάποιοι ορίζουν αυτό το ‘καλά’ και κάποιοι το αποδέχονται…
10. Πόση γνώση μπορεί να έχουν παιδιά μέχρι 18-20 χρονών για να κρίνουν ότι η κλιματική αλλαγή είναι κάτι ‘κακό’ όπως τους λένε κάποιοι μεγάλοι; Κι αν είναι ‘κακή’ η κλιματική αλλαγή, ξέρουν τι πρέπει να κάνουν, ή να μην κάνουν, και τι κάνουν αυτά προσωπικά για να την κάνουν ‘καλή’ (;), όπως για παράδειγμα:
11. Αλλάζουν τις καθημερινές τους συνήθειες για να μειώσουν έως καταργήσουν τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και να χρησιμοποιούν εναλλακτικές που πάντα υπάρχουν;
12. Μειώνουν την υπερκατανάλωση (ρούχα, παπούτσια, ποτά, φαγητά, μικρο-συσκευές), ιδίως προϊόντων μακρινής προέλευσης;
13. Μειώνουν τις μετακινήσεις τους γενικά, και χρησιμοποιούν λιγότερο ΙΧ και περισσότερο ΜΜΜ ή … τα πόδια τους;
14. Αποφεύγουν υδροβόρες, ενεργοβόρες και σπάταλες δραστηριότητες αναψυχής και τουρισμού (μακρινά ταξίδια, σκι, γκολφ);
Να υπενθυμίσω ότι πολλά παιδιά τα κάνουν ήδη αυτά, στις κοντινές μας φτωχογειτονιές και στις μακρινότερες φτωχές χώρες. Γιατί δεν είναι δύσκολα κι ανέφικτα, θέμα συνήθειας είναι. Και μόνο συνηθίζοντας να κάνεις ‘καλές’ πράξεις γίνεσαι καλός έγραφε ο Αριστοτέλης.
Κι αν είναι ‘κακή’ η κλιματική αλλαγή, ξέρουν τι πρέπει να κάνουν, ή να μην κάνουν, συλλογικά, πέρα από σκασιαρχεία και διαδηλώσεις και να ζητούν από τους μεγάλους να κάνουν κάτι για το κλίμα, έτσι ασαφώς και αορίστως;
Προφανώς, δεν αμφιβάλλουν, και δεν αμφισβητούν, ότι οι μεγάλοι (ποιοι ακριβώς;) ξέρουν αυτό το κάτι αλλά αγνοούν ότι κι αυτοί κάνουν σφάλματα είτε εκ προθέσεως είτε εξ αμελείας (και αγνοίας)…
15. Μπορούν να κρίνουν αν και ποιες από τις λύσεις που προτείνουν οι μεγάλοι κάνει ‘καλό’ στο κλίμα; Γιατί δεν υπάρχει μια μοναδική ‘λύση’ και οι μεγάλοι δεν συμφωνούν στις ίδιες ‘λύσεις’.
Παιδιά, καλό είναι να ξέρετε τι ζητάτε, γιατί το ζητάτε και πως το ζητάτε. Προτείνω να ζητάτε συνολικές κι όχι αποσπασματικές λύσεις με μια ποικιλία εναλλακτικών προσωπικών-συλλογικών (αντι)δράσεων. Τι θα λέγατε:
16. Κάθε Παρασκευή να διαβάζετε Φυσική, Χημεία και Μαθηματικά για να καταλάβετε το κλίμα και την αλλαγή του, Βιολογία και Οικολογία για να μάθετε τις πολύπλοκες σχέσεις του με τα άλλα στοιχεία του περιβάλλοντος και τον άνθρωπο, Κοινωνιολογία, Οικονομικά και Πολιτική για να καταλάβετε πως λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις;
17. Να καθιερώσετε μια μέρα του χρόνου για κάθε περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόβλημα (θα φτάσουν άραγε οι 365 μέρες;) κι εκείνη την ημέρα να ζείτε και να πράττετε ανάλογα;
Έτσι θα συνηθίσετε να σκέφτεστε, να κρίνετε, να αποφασίζετε και να δράττε, όχι μόνο με πάθος (συναίσθημα) αλλά και με ήθος και λόγο (λογική τεκμηρίωση) τη σωστή στιγμή (καιρός). «Ήθος, πάθος, λόγος, καιρός» συμβούλευε ο Αριστοτέλης τους ρήτορες.
Καιρός για μια νέα ρητορική για το κλίμα και όχι μόνο!
*Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, e.briassouli@aegean.gr
ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου