Η ζωή των βουνών

 

του Γιάννη Σχίζα

 

Στο πλανητικό μας σύστημα υπάρχει ένα  ουράνιο σώμα   που παρουσιάζει τη μέγιστη ανάδυση των ορεινών όγκων, μέχρι τα 21 χιλιόμετρα και 300 μέτρα. Αυτός είναι ο πλανήτης Άρης! Στη γη το μέγιστο ύψος βουνού είναι τα 8848 μέτρα, το Έβερεστ, που φθάνει μέχρι το μισό περίπου της τροπόσφαιρας, στην οποία διαδραματίζονται τα μετεωρολογικά φαινόμενα.

 Η παραδοσιακή θιβετιανή αντίληψη  όρισε  τα βουνά   ως κατοικίες των θεών, ενώ    στον υπόλοιπο  κόσμο  τα βουνά αναδείχθηκαν πολύ συχνά σε  σκηνικά ιερουργίας και αναγορεύτηκαν  σε “ιερούς τόπους”  -  όπως στην περίπτωση του Ολύμπου που αποτέλεσε την κατοικία των Θεών, του Σινά και  της Σιών  της Παλαιστίνης,  του Φούτζι της Ιαπωνίας, του Τάϊ Σαν στην Κίνα  και των κορυφών του Σαν Φραντζίσκο της  Αριζόνα .Η αίσθηση της ιερής φύσης των βουνών θα κάνει ακόμη και τους κατοίκους μιας επίπεδης περιοχής όπως η Μεσοποταμία  να κατασκευάσουν τεχνητά βουνά, τα «ζιγκουράτ», για να μπορούν να συνδιαλέγονται πιο άνετα με τους θεούς. Για το Έβερεστ  πάντως, που είναι το κορυφαίο στο γήϊνο οικοσύστημα, καταθέτει μια επική γραφή  ο Ρούσος Βρανάς :  «Ο άνεμος που λυσσομανά μέχρι και 380 χιλιόμετρα την ώρα ακούγεται στ’ αυτιά του επίδοξου κατακτητή σαν το βουητό που κάνει ένα τζάμπο που απογειώνεται»…

       

Τα 23% του πλανήτη μας  αναφέρεται ως  ορεινή έκταση, με κατοίκους το 10% του γήϊνου πληθυσμού. Πάντως και τα δύο νούμερα είναι αμφισβητούμενα : Το πρώτο, διότι το ανάγλυφο του εδάφους δεν προσμετράται σ’ αυτούς τους υπολογισμούς -  οι υπολογισμοί έχουν γίνει σε κάτοψη.  Το δεύτερο απαιτεί αυστηρές στατιστικές, που  λείπουν :  Πέρα από το γεγονός ότι ο πληθυσμός των βουνών είναι μεταβαλλόμενος, σε διαρκή κίνηση,  ιδιαίτερα μάλιστα στις συνθήκες του κρύου. 

Σύμφωνα με  την  Ορνιθολογική Εταιρεία, στην Ελλάδα η υψηλή ορεινή ζώνη  καταλαμβάνει μόλις το 2,7 της χερσαίας έκτασης , ενώ το «αλπικό περιβάλλον» (άνω των 2.000 μέτρων) καταλαμβάνει έκταση 160 Κμ2, δηλαδή το 0,1% της χώρας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν είναι ορεινή  : Η Ελλάδα έχει τα 2/3 του εδάφους της πάνω από 200 μέτρα υψόμετρο, με  413 κορυφές πάνω από 1000 μέτρα.

 

           Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΟΡΕΙΒΑΣΙΑΣ

Η μεγαλύτερη     μαζική  “ορειβασία”  στην Ιστορία των αρχαίων χρόνων, όπως αυτή της στρατιάς του Αννίβα στις Άλπεις το 282 π.Χ, έγινε κάθε άλλο παρά  με σκοπό την  αναψυχή – με την στενότερη ή ευρύτερη έννοια. …..Ο Καρχηδόνιος στρατηλάτης  αποφάσισε να  αιφνιδιάσει τους Ρωμαίους  καταφέροντάς τους  ένα αποφασιστικό πλήγμα  όχι από το νότο της Ιταλικής χερσονήσου, από όπου και αναμενόταν η επίθεσή του, αλλά από το Βορρά. Γι  αυτό και  προέλασε από  την Ισπανία προς την Γαλλία και στη συνέχεια  προς την μεγάλη οροσειρά  των Άλπεων  - αντιμετωπίζοντας  στην πορεία του τις επιθέσεις των Γαλατών.  Μετά από μια  εξαιρετικά δύσκολη άνοδο οδήγησε  ανθρώπους, εφόδια και  υποζύγια (στα οποία περιλαμβάνονταν και πολεμικοί ελέφαντες!)  σε μιά ακόμη πιό προβληματική  κάθοδο  μέσα από  αυτοσχέδιες διαδρομές . “Στην κατάβαση  δεν συνάντησε πιά εχθρούς εκτός από όσους κρυφά  προξενούσαν ζημιές, όμως εξ αιτίας των τόπων και του χιονιού  έχασε στρατιώτες όχι λιγότερους από όσους χάθηκαν κατά το ανέβασμα στις Άλπεις ”  - έγραψε ο Ιστορικός Πολύβιος....Στους μεταγενέστερους χρόνους  ο ποιητής Πετράρχης θα γίνει διάσημος από την  ανάβασή του στο βουνό Βεντού, ενώ ο Γάλλος Σονινί επιχειρεί στα τέλη του 18^ου αιώνα ανεπιτυχώς να ανέβει στην κορυφή του  Όλύμπου. Ο Όλυμπος δεν θα κατακτηθεί πριν τον Αύγουστο του 1913, από ομάδα ορειβατών στην οποία συμμετέχει ο Χρήστος Κάκκαλος, ο διάσημος φωτογράφος Frederic Boisonas και  o Daniel Baud-Bovy.

Εμπόδιο για την αναρρίχηση στα βουνά ήταν   οι ληστές. Η ληστεία  που εδράζοταν  στα  παλιά ορεινά ορμητήρια  κρατούσε  ακόμη και 100 χρόνια μετά την ελληνική επανάσταση . Ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος – καμία σχέση με τον εγγονό του – θα επισκεφθεί το 1926  την Κατερίνη, για να δεί τα κεφάλια του Γιαγκούλα και 2 συνεργατών  καρφωμένα στα σιδερένια κάγκελα του σιδηροδρομικού σταθμού! Βέβαια αρωγός σ’ αυτές τις προσπάθειες έρχεται η  Ελληνική Κυβέρνηση,  με  το  Νομοθετικό Διάταγμα του  1925,  που   χορηγεί  αμνηστία σε ληστές που κατέδιδαν ή φόνευαν  άλλο ληστή  επικηρυγμένο, «σπέρνοντας» έτσι  ζιζάνια μεταξύ των παρανόμων και ευνοώντας το πνεύμα της προδοσίας…

 Η μεταγενέστερη πολιτική του κράτους «προστασίας  των λύκων» είναι προϊόν των συναγερμών για την μείωση της βιοποικιλότητας, αλλά κι αυτή συνεπάγεται μικρο-εξεγέρσεις, στο βαθμό που δεν τηρείται με συνέπεια  : Παράδειγμα  η αντίδραση των κτηνοτρόφων, που  το 2000 υπόσχονταν δημόσια σε μια Νομαρχιακή συνάντηση στο χωριό Άγραφα, να χρησιμοποιήσουν «οικολογικές» μεθόδους συντήρησης των λύκων, εννοώντας έτσι το ντουφεκισμό τους…

ΕΛΠΙΔΕΣ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Τα ελληνικά  βουνά σήμερα είναι απειλούμενα με εξαφάνιση(!), καθώς βαριά σκαπτικά μηχανήματα διατρέχουν τα  κορυφαία σημεία τους εγκαθιστώντας  ανεμογεννήτριες. Η Ελλάδα, στα πλαίσια μιας αποικιακής διαχείρισης του ορεινού της χώρου, αποδέχεται την καταστροφή αυτού του χώρου  και τον όλεθρο του τοπίου.…Προς το παρόν, τα βουνά δέχονται τις επισκέψεις χιλιάδων ορειβατών, είναι χαραγμένα από άπειρα μονοπάτια και παρέχουν πολλές  διευκολύνσεις στα πλαίσια των εξορμήσεων των ορειβατικών συλλόγων, αλλά κι αυτές είναι ανεπαρκείς.

Παρ’ όλα αυτά, τα βουνά και τα χωριά που είναι ακόμη εγκατεστημένα σ’ αυτά, παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον σχεδόν όλες τις εποχές του χρόνου : Είναι ενδιαφέρον ιστορικό, εκκλησιαστικό, λαογραφικό, καλλιτεχνικό, αρχιτεκτονικό,  συνδέεται με τον τρόπο ζωής, έχει προφανή οφέλη στην παρατήρηση του ουρανού – που είναι πιο εντυπωσιακός έως φαντασμαγορικός, που αποκαλύπτει τα περισσότερα αστέρια του τις  καλοκαιρινές νύχτες, που είναι για το Βόρειο ημισφαίριο περίπου 5000, κατά πως έλεγε ο αείμνηστος Γιώργος Γραμματικάκης .  Τα βουνά υστερούν από την άποψη της διαθέσιμης γης, ουσιαστικά για γεωργική χρήση έχουν μάλλον κεκλιμένες εκτάσεις, όμως είναι σε θέση να παρέχουν ποιοτικά  προϊόντα, προϊόντα ποιότητας . Προτείνονται λοιπόν για όσους δεν έχουν ξεσαλώσει με τις καυτές παραλίες και ενδιαφέρονται να ζήσουν, σιωπηλά και ψύχραιμα, την ζωή τους. Προτείνονται σαν το μεγάλο, έστω  κρυμμένο και υπόρρητο,  πλεονέκτημα για τον τουρισμό μας.