Οι αποστάσεις και οι πυρκαγιές

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 6.6.24

Ήταν  το 2020 όταν  η Πρόεδρος της Δημοκρατίας  εγκαινίασε την έκθεση « Κώστας Τσόκλης - Όρια και υπερβάσεις», με την ευκαιρία των 90 χρόνων από την γέννησή του καλλιτέχνη : Φυσικά σε  μια «σεμνή τελετή», κατά πως πέρασε στον τύπο το γεγονός… Ο κύριος Τσόκλης   είναι  αναμφισβήτητα ένας πρωτοποριακός δημιουργός, με πλούσιο και πολυσχιδές έργο,  με πολλές εκθέσεις των έργων του,  πριν λίγα όμως χρόνια σε μια συγκυρία «ολολυγμών» και κοινωνικού αναθέματος λόγω των πυρκαγιών που είχαν ξεσπάσει, είχε αναφερθεί και για την ακρίβεια εγκωμιάσει την αισθητική ποιότητα μιας δασικής πυρκαγιάς...Αυτό είχε συμβεί το 2007, αν δεν κάνω λάθος,  μετά το ξέσπασμα των πυρκαγιών στην Ηλεία και τα θανατερά αποτελέσματά τους. Ως την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης από την κυρία πρόεδρο είχαν περάσει 13 χρόνια, που ήταν υπερ-επαρκής χρόνος για να ξεχασθεί η δήλωση από  μια μπουχτισμένη  κοινή γνώμη.

Η ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΟΥΣΙΩΔΗΣ

 Πιστεύω ότι αυτή η αισθητική απόφανση του κυρίου Τσόκλη θα έπρεπε να θεωρηθεί σεβαστή και συζητήσιμη, αρκεί να δηλωνόταν το ουσιώδες στοιχείο της απόστασης: Δηλαδή της απόστασης ασφαλείας του καλλιτέχνη-παρατηρητή, που είναι προφανώς μεγαλύτερη από την απόσταση (αν)ασφάλειας του μαχόμενου  κατά της πυρκαϊας πυροσβέστη. Ή από την ελάχιστη απόσταση που δεν τήρησαν οι τέσσερις πολίτες που απανθρακώθηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά του Υμηττού, τον Ιούλιο του 1998, προσπαθώντας να την σβήσουν.

Ή από τους 104 πυρπολημένους στο Μάτι, από τους 80 και βάλε  χαμένους στις φωτιές του 2007 , από την πυρκαγιά στην Εύβοια των 550.000 στρεμμάτων,  ή από αυτούς που χάνονται στις ημέρες μας στον Καναδά, με τα μέχρι στιγμής  καμένα 210.000 στρέμματα.....

Τουλάχιστον από την εποχή του Νέρωνα, οι πυρκαγιές παρήγαγαν ένα συγκλονιστικό  αισθητικό αποτέλεσμα. Και όχι μόνο οι πυρκαγιές : Ο υποφαινόμενος σε παλιό του  άρθρο είχε αναφερθεί στη τρομερή  οπτική εμπειρία κάποιων Αμερικανών στρατιωτών της δεκαετίας του '50, που υποχρεώθηκαν να παρακολουθήσουν  μια ατομική έκρηξη από τα βουνά που περιέβαλαν την έρημο της Νεβάδα ,από απόσταση περίπου  25 χιλιομέτρων, με πλήρη εξάρτηση και οπλισμό :  Γιατί οι επικεφαλής ήθελαν να δοκιμάσουν τις  συνέπειες μιας ατομικής βόμβας σε ένα υποθετικά «μαχόμενο» πεζικό ! Το θέαμα ήταν ασύλληπτο, οι αναλογίες του τοπίου τροποποιήθηκαν βάναυσα με την ανάδυση του ατομικού «μανιταριού», τα βουνά της περιοχής για λίγο φάνταζαν  μικροσκοπικά, όμως αυτή η ψυχεδελική εμπειρία, που θα τη ζήλευε ακόμη και ένας Νταλί, επέφερε μεταγενέστερα , μετά 20-25 χρόνια, καρκινικούς όγκους σε πολλούς  στρατιώτες....Οι στρατιώτες- καρκινοπαθείς  που ήταν σε διάφορες αμερικανικές πολιτείες αναζήτησαν και  βρήκαν τελικά τους συν-ασθενείς,  επιβεβαίωσαν ως κοινή ρίζα την έκθεσή τους σε ακτινοβολία και άσκησαν αγωγές προς το αμερικανικό δημόσιο.

ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Η απόσταση από την άποψη του χρόνου και του χώρου, ακόμη και η συναισθηματική απόσταση από τις ανάγκες της κοινωνίας, είναι σημαντική παράμετρος. Όπως και να το κάνουμε, οι καλλιτέχνες είναι ένα παράδειγμα. Αυτό έπρεπε να σκεφθεί καθένας, συμπεριλαμβανομένου του κ. Τσόκλη. Αυτό μπορεί να ισχύει προκειμένου για έκθεση στην ακτινοβολία, μπορεί όμως να ισχύει σε πολλαπλάσιο βαθμό στις πυρκαγιές. Τον χειμώνα η κοινή γνώμη τελεί σε κατάσταση αφασίας όσον αφορά την πυρασφάλεια, δε δίνει δεκάρα για το θέμα,  το καλοκαίρι όμως  καταλαμβάνεται από υστερία ύστερα από ορισμένες καταστροφές. Το εκκρεμές από την αδιαφορία στην υστερία  αρθρώνεται συνηθέστατα με τις «κατόπιν πυρκαγιάς» δηλώσεις πρωθυπουργών ή μεγαλοπαραγόντων της πολιτικής   περί νομικής περιφρούρησης και αναδάσωσης των καμένων. Αλλά μετά το καλοκαίρι τα πράγματα επανέρχονται στη θέση τους και οι πολιτικές μπίζνες συνεχίζονται, as usual – δηλαδή ως συνήθως...

Κάθε ευαισθησία έχει την εμβέλειά της και υπόκειται στον νόμο των χωροχρονικών αποστάσεων . Εξαρτάται πάντοτε από πόσο κοντά είσαι στον γενικό χαμό. Οι εξωφρενικές καταστροφές των δασών της Αυστραλίας, Καναδά , ΗΠΑ και Ρωσίας, Πορτογαλίας και Ισπανίας,   όπου η διαλεκτική του κακού παρήγαγε μια νέα ποιότητα ολέθρου -  με πυρκαγιές διάσπαρτες, πανταχόθεν βάλλουσες, χωρίς κύριο μέτωπο! - οπωσδήποτε σόκαραν τους ευαίσθητους κατοίκους της Αττικής: Όμως είναι απολύτως βέβαιο ότι οι κοντινές πυρκαγιές των περιαστικών δασών μέτρησαν γι' αυτούς περισσότερο. Το πηλίκο του αριθμού ανθρώπων δια της έκτασης και της σημασίας των δασών μετράει , μετράει όμως και η απόσταση από το γεγονός. Και στην περίπτωση της Αθήνας,  αυτή είναι  σημαντική.

Στην Πάρνηθα  για πολλά χρόνια, 36 τον αριθμό,  δρα ο  ΕΔΑΣΑ, που είναι οργάνωση Εθελοντών Δασοπροστασίας Αττικής. Τώρα κινητοποιείται και ο ΕΠΟΣ Φυλής, μια ορειβατική και φυσιολατρική  οργάνωση, που καλεί τους ενδιαφερόμενους  πολίτες να δράσουν ως παρατηρητές του δάσους καθ’ όλη τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου και να συνεργαστούν με την ομάδα Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Φυλής. .. Βάζω στοίχημα   με τον οποιονδήποτε για το εξής :  Ότι οι εθελοντές «πυρασφαλίτες» απολαμβάνουν από το δασικό παρατηρητήριό τους  την αειφορική αισθητική του ζωντανού τοπίου, ημερήσιου και νυχτερινού, γνωρίζοντας ότι η διαχρονική είσπραξη αυτής της απόλαυσης υπερέχει  της εφάπαξ αισθητικής εμπειρίας μιας εντυπωσιακής πυρκαγιάς...