Αλέξης Σταμάτης : Συνέντευξη στην Χαριτίνη Μαλισσόβα

Ο Αλέξης Σταμάτης διδάσκει δημιουργική γραφή στο Κολέγιο Αθηνών-Ψυχικού και στο Μουσείο Ηρακλειδών, γράφει κριτική λογοτεχνίας στην εφημερίδα Τα Νέα και αρθρογραφεί στην εφημερίδα Το Βήμα. Έχει εκδώσει δεκαπέντε μυθιστορήματα και είκοσι έξι συνολικά βιβλία. Αφορμή της συνομιλίας μας είναι το πρόσφατο βιβλίο του, Το αγόρι της πέμπτης πράξης, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

Ο άντρας της πέμπτης πράξης, το νέο σας μυθιστόρημα. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Η αφορμή ήταν το μότο του Τζόις από τον Οδυσσέα: «…Το αγόρι της πρώτης πράξης είναι ο ώριμος άντρας της πέμπτης πράξης. […] Αυτός βρήκε στον εξωτερικό κόσμο ως πραγματικότητα, εκείνο που ήταν στον εσωτερικό του κόσμο ως δυνατότητα…». Στο βιβλίο υπάρχουν αρκετά έως πάμπολλα επινενοημένα επεισόδια, χωρίς να λείπουν και στοιχεία προσωπικών στιγμών. Εξάλλου, όπως είπε κι ο μέγας Μπόρχες, όλη η λογοτεχνία είναι αυτοβιογραφική. Όλα τα βιβλία μου εμπεριέχουν έναν αυτοβιογραφικό πυρήνα, έστω και ερήμην των προθέσεών μου. Είναι σαν το ανάποδο στριπτίζ. Στην αρχή είσαι ο ίδιος, γυμνός, ωστόσο στην πορεία βάζεις τόσα ενδύματα στον χαρακτήρα σου, που έχεις ξεχάσει από πού ξεκίνησες. Στο συγκεκριμένο έργο δεν ταυτίζονται απόλυτα ο συγγραφέας, ο κεντρικός ήρωας και ο αφηγητής. Πρόκειται για την ιστορία ενός ατόμου, το οποίο όντως διαθέτει το συγκεκριμένο βιογραφικό που αναφέρεται στο βιβλίο. Υπάρχει, λοιπόν, η ρεαλιστική βάση. Παρ’ όλα αυτά, αναδύεται μια εν τω βάθει προέλευση η οποία έρχεται από πολύ παλιά, διασχίζει θα λέγαμε την ύπαρξή του και εξακοντίζεται στο μέλλον. Αυτό το διαχρονικό νήμα, το οποίο σαν να οσμίζεται ο ήρωας, τον κάνει να νιώθει διπλά υπόλογος ως προς την παρουσία του σε αυτόν τον πλανήτη.
Οι αναμνήσεις που χρησιμοποιούμε για να δημιουργήσουμε την ιστορία της ζωής μας είναι αφόρητα μυθοπλαστικές, λέει ο ήρωάς σας. Τις ωραιοποιούμε, τις μεγαλοποιούμε, τι συμβαίνει δηλαδή;
Η μνήμη είναι υποκειμενικό πράγμα. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στην ιστορία ενός ατόμου, το οποίο όντως έχει περάσει τις εμπειρίες που αναφέρονται στο μυθιστόρημα. Ωστόσο, οι αναμνήσεις αυτές συνιστούν τη συγκεκριμένη «ρεαλιστική ζωή» όπως τις έχει διυλίσει η μνήμη. Η μνήμη είναι θραύσματα από εικόνες που συντίθενται κατά το δοκούν. Μπορεί κανείς να κατασκευάσει διάφορες ιστορίες για τον εαυτό του με αφετηρίες μνήμες, μνήμες δικές του. Δεν είναι απαραίτητο πως όλες αυτές οι ιστορίες θα είναι ίδιες. Το σύνηθες είναι να είναι διαφορετικές.
Έχουμε όλοι ένα καταστροφικό alter ego;

Νομίζω πως ναι. Στον ύπνο μας έχουμε «σκοτώσει» πολύ κόσμο, ακόμα κι αγαπημένους μας ανθρώπους. Ειδικά αγαπημένους ανθρώπους. Το «αγαπάω τον συνάνθρωπο» σημαίνει πως αναγνωρίζω και σε κείνον αυτό που συμβαίνει και σε μένα. Η ανθρώπινη φύση έχει κάτι τερατώδες μέσα της. Ο Νίτσε πίστευε στον Υπεράνθρωπο που θα έπαιρνε τη θέση του Θεού που αποσύρθηκε. Ο Μπέκετ, ο Καμί, ο Σαρτρ μίλησαν για Υπεράνθρωπους της απελπισίας. Ο δικός μας κόσμος, που υπάρχει σε μια μετα-ιστορική κατάσταση, έχει σαρώσει όλες τις βεβαιότητες, αφήνοντας το κάλπικο να πρωταγωνιστεί. Όταν

αποδεχτείς ότι εμπεριέχεις και το κακό, τότε το ελέγχεις. Έτσι, εκτός από εκείνους που ζουν σε αυτή τη ζωτική ψευδαίσθηση που τους προκαλούν οι εικόνες, το ανακουφιστικό περιβάλλον που έχει δημιουργήσει η κοινωνία, ώστε να καταλαγιάζεται αυτό το εγγενές καταστροφικό μεδούλι, όσοι έχουν κάποια πιο «πλανητική» σκέψη για τα πράγματα, αναγνωρίζουν το ένδον δηλητήριο που έχει πανάρχαια ρίζα. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να το αποδεχθείς και να τιθασεύσεις κατά το δοκούν το θηρίο που το εκκρίνει.

Όταν αποδεχτείς ότι εμπεριέχεις και το κακό, τότε το ελέγχεις...

Ο αγώνας για την ψυχική ισορροπία είναι προσωπική υπόθεση του καθενός, εντέλει;
Σε μεγάλο ποσοστό, ναι. Είναι μια διαρκής αναμέτρηση μαζί με τον «δαίμονα εαυτού». Και η διαδικασία αυτή μπορεί να είναι εξόχως δημιουργική.
Πιστεύετε στη δύναμη της ψυχοθεραπείας;
Φυσικά. Όταν μας πονάει κάτι, πάμε στον ειδικό. Εάν μας πονάει η ψυχή, υπάρχουν και οι ειδικοί. Είναι πολύ σημαντικό βέβαια να «καλοπέσεις».
Έχετε εκδώσει 15 μυθιστορήματα, ενώ παράλληλα διδάσκετε δημιουργική γραφή. Λειτουργεί και ψυχοθεραπευτικά η γραφή για εσάς;
Για μένα τουλάχιστον η τέχνη είναι μετουσίωση. Είναι μια βύθια ανάγκη. Είναι κάτι που έρχεται από πολύ βαθιά και έχει ανάγκη να βγει. Δεν έχει καμία σχέση με θεραπεία και λύτρωση. Η τελευταία δε, είναι μια λέξη που απεχθάνομαι.
Στο μυθιστόρημά σας, ο ήρωας είναι ορφανός από γονείς και περνά μια πολύ δύσκολη εφηβική ηλικία. Τι νομίζετε ότι θα έκανε ένας γονιός, για να απαλύνει αυτή την ένταση;
Θα αναλάμβανε τις ευθύνες. Θα προσπαθούσε να καταλάβει την κατάσταση και να βοηθήσει το παιδί προσφέροντάς του αγάπη και ασφάλεια. Ωστόσο, η δύσκολη εφηβική περίοδος δεν τιθασεύεται εύκολα. Το παιδί και κάθε παιδί, όσο καλά και να έχει μεγαλώσει, θα επαναστατήσει, οι ορμόνες μέσα του παίζουν πινγκ πονγκ, το αντίπαλον δέος είναι οι γονείς, οι οποίοι εάν διαχειριστούν ώριμα αυτή την περίοδο μπορούν να το βοηθήσουν να ωριμάσει σωστά, επιτρέποντάς του να περάσει όλες τις εμπειρίες που οφείλει να περάσει, ώστε να οικοδομήσει μια ανεξάρτητη προσωπικότητα.
Στην παιδική και εφηβική ηλικία διαβάζατε;
Τα πάντα. Από τους Τρεις σωματοφύλακες μέχρι Ντοστογιέφσκι και από Μπλεκ μέχρι Τζόις.
Ποια ηλικία θεωρείτε την καλύτερη για έναν άντρα;
Το εκάστοτε τώρα.
Έργα σας έχουν μεταφερθεί στο θέατρο. Έχετε σκεφτεί κάτι ανάλογο για τον Άντρα της πέμπτης πράξης;
Ολόκληρο το μυθιστόρημα, όχι. Ωστόσο, ένα συγκεκριμένο κεφάλαιο με τίτλο «Μηδέν Λευκά» θα ήθελα κάποτε να ανέβει ως μονόλογος.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Την ουσιαστική αξιοπρέπεια.
Τι είναι ευτυχία για εσάς;
Η κάθε μέρα.

Ο άντρας της πέμπτης πράξης
Αλέξης Σταμάτης
Εκδόσεις Καστανιώτη
284 σελ.
ISBN 978-960-03-6447-7
Τιμή €16,00

Η Χαριτίνη Μαλισσόβα είναι εκπαιδευτικός και αρθρογράφος λογοτεχνίας στην εφημερίδα Θεσσαλία.