Οι περιπέτειες της λίμνης Κάρλα

 

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 10.11.22

Λίμνη Κάρλα  , με το αρχαίο όνομά της Βοιβηϊς, ήταν μια άτυχη λίμνη. Το 1962, μια εποχή στην οποία επικρατούσε η λογική της  αποξήρανσης λιμνών  για την εκμετάλλευση των εδαφών  και για την προφύλαξη των παραλίμνιων πληθυσμών από την ελονοσία, αποφασίζεται η μετατροπή της   σε ένα τεράστιο  χερσαίο οικόπεδο. Η Κάρλα τότε είναι γενικώς 140.000 στρέμματα, αλλά κινείται ανάμεσα στα 80.000 και στα 180.000 στρέμματα, συναρτήσει των γενικότερων συνθηκών και ειδικά  των βροχοπτώσεων . Σε μια μάλιστα περίπτωση η λίμνη είχε παγώσει από το ψύχος- κι αυτό συνέβη τον χειμώνα του 1941-42- που επέτρεπε στους

ανθρώπους να πατούν στην επιφάνεια της ! Ο χειμώνας αυτός  ήταν  γενικά πολύ βαρύς  και είχε θύματα από την πείνα λόγω της επίταξης των τροφίμων από τους Γερμανούς, σε ολόκληρη την Ελλάδα.

 

H  τέως λίμνη προορίζονταν  να αποκτήσει  γεωργική χρήση, αλλά τα εδάφη είχαν  τη δική τους λογική και αποφάσιζαν  διαφορετικά.  Σε ορισμένες περιπτώσεις , ο κατακλυσμός της λίμνης  με τα νερά των βροχοπτώσεων είχε σαν συνέπεια την καταστροφή των καλλιεργειών- είχαμε μάλιστα το φαινόμενο του  κατακλυσμού τις 14-15 Σεπτεμβρίου του 1978, οπότε σχηματίσθηκε μια πρόσκαιρη  λιμναία κατάσταση σε έκταση 67.000 στρεμμάτων. Σε κάθε πάντως περίπτωση, δεν είχε ληφθεί καμία πρόνοια  για την αποκατάσταση των αλιέων και νυν κατά πλειοψηφία γεωργών. Πολλοί από τους οποίους  έτρεφαν την απορία: Αφού ο θεός την έκανε λίμνη, τι θέλανε ντε και καλά να την κάνουνε χωράφια;

Ήταν η δεύτερη φορά που πέρναγα από τη λίμνη Κάρλα  , στα πλαίσια μιας ορειβατικής εκδρομής. Τη πρώτη φορά είδαμε ένα ταμιευτήρα νερού μεγέθους 10.000 στρεμμάτων και μια γραμμή μαζινό(!) εκπροσωπούμενη από  ένα τείχος για να μην διαρρέουν τα νερά. Τότε ήταν το 2005, όμως τη δεύτερη φορά είχαμε προηγουμένως  μια παρουσίαση  του θέματος στο κεφαλοχώρι της περιοχής , στο κινηματογράφο των Καναλίων , που λειτούργησε μέχρι το 1978  και έκτοτε παρέμεινε αδρανής- ενώ το κεφαλοχώρι υφίστατο σοβαρή μείωση του πληθυσμού... Η παρουσίαση γινόταν από το Κέντρο Μελέτης για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, εμπνευστής του οποίου ήταν ο Σωτήρης Γκανάτσιος, δικηγόρος. Κατά τη διάρκεια αυτής της παρουσίασης ο εισηγητής Βασίλης Λιάκος μας έδειξε το ομοίωμα βάρκας που χρησιμοποιούσαν οι ψαράδες, πλούσιο φωτογραφικό υλικό σε δύο ορόφους, ενδυμασίες των ψαράδων , τις καλύβες που έχτιζαν στην περίμετρο της λίμνης, τα εργαλεία, τα διαφορετικά δίκτυα με τα οποία γίνονταν η αλίευση.

Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ

Ο Σωτήρης Γκανάτσιος μετά την ομιλία  είχε την καλοσύνη να μας οδηγήσει στην τωρινή λίμνη σε μια επιτόπια ανάγνωση των ενεργειών, που  οδήγησαν στην τρέχουσα κατάσταση. Είδαμε μυγδαλιές φυτεμένες σε πολλά σημεία, είδαμε τη βόσκηση αγελάδων αλλού, είδαμε τους χειρισμούς  που γίνονται για τη διαχείριση των υδάτων μέσα από διάφορα κανάλια, ακόμη είδαμε τη διοχέτευση ρυπαντικών ουσιών. Η αποξήρανση είχε αποτέλεσμα την πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη περίπτωση όλης της Θεσσαλίας.

              Η αποξήρανση της Κάρλας δεν βασίστηκε σε κάποια εδαφολογική μελέτη, για να κριθεί η οικονομικότητα της επιχείρησης. Έτσι η ιχθυοπανίδα της λίμνης που περιλάμβανε γριβάδια, πλατίτσες, γλένια, φιδόψαρα κέφαλους κλπ χάθηκε. Όπως αναφέρει η Ελένη Κοβάνη στο έργο της «Λιμνών αποξηράνσεις», «με το σύνολο των γειτονικών βουνών και δασών έκαναν την περιοχή τόπο συγκέντρωσης πλουσιότατης παρυδάτιας ορνιθοπανίδας: Αναφέρονται 143 είδη εκ των οποίων 55 θεωρούνται σήμερα προστατευόμενα». Είδη της  πτερωτής πανίδας , η  βαλτόπαπια, ο πελεκάνος, ο άσπρος γλάρος, η νερόκοτα κλπ χάθηκαν. Ακόμη και στην περίοδο της αποξήρανσης – 60 χρόνια πριν – υπολογίστηκε ότι στη λίμνη ξεχειμώνιασαν 450 χιλιάδες πουλιά.

       Ο  περιηγητής Leake που ήλθε στην περιοχή το 1806 και το 1809, επιβεβαίωσε την αγωνία των κατοίκων μπροστά σε φαινόμενα  ανομβρίας, που είχαν τότε πλήξει την περιοχή: Οι αλιείς έλεγαν χαρακτηριστικά,  «Δεν εκατέβασε η μάνα». Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι υπήρχε μια αδρανής περίοδος, κατά τη διάρκεια της οποίας οι αλιείς  έκαναν (αυτό)διαχείριση των πόρων της λίμνης  και απαγόρευαν  σε εαυτούς και αλλήλους το ψάρεμα! Κατά τη διάρκεια της «απεργίας» – του διαστήματος εκείνου που απαγόρευε την αλιεία για τη προστασία του γόνου και εκτείνονταν από την περίοδο των Βαϊων μέχρι το 2^ο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου- ετοίμαζαν τα αλιευτικά εργαλεία και έψαχναν για τον κατάλληλο καλαμιώνα για το στήσιμο της καλύβας.

ΚΑΡΛΑ ΚΑΙ ΔΥΣΤΟΣ

Τώρα η λίμνη της Κάρλας έχει « επανακαταλάβει» ένα μικρό μέρος της αρχικής της έκτασης- ήτοι 38,5 χιλιάδες στρέμματα. Όπως στην περίπτωση της λίμνης Δύστου που αποξηράνθηκε στην Εύβοια, απεδείχθη και στη Κάρλα ότι ελονοσία προκαλούσαν όχι οι συμπαγείς λιμναίες εκτάσεις αλλά οι βαλτώδεις. Επίσης  στην περίπτωση της Δύστου αποδείχθηκε περίτρανα η ακαταλληλότητα  πολλών  εδαφών για γεωργικές χρήσεις, με την ανάπτυξη καλαμιώνων σε πολύ μεγάλες εκτάσεις :  Όμως οι καλαμιώνες αυτοί απεδείχθησαν «πολύ σκληροί για να πεθάνουν», καθώς ο εμπρησμός τους από τους γύρω χωρικούς δεν είχε κανένα αποτέλεσμα….

      Ο γεωγράφος Φερνάν Μπρωντέλ  αναφέρεται στο έργο του στον αγώνα των ανθρώπων της Μεσογείου για τον διαχωρισμό νερού και ωφέλιμου εδάφους – για την αποστράγγιση των πεδινών εκτάσεων – ενώ η Βιβλική παράδοση μιλάει για το περιεχόμενο μιας από τις έξη ημέρες της δημιουργίας ως ημέρας διαχωρισμού γης και υδάτων. Πρόκειται για ιστορικά διλήμματα που αποκλείεται να τα ζήσει μια σύγχρονη  πολιτική, βασισμένη στον περιβαλλοντικό ορθό λόγο…

·      Το άρθρο αυτό άντλησε πληροφορίες από το έργο της αείμνηστης Ελένης Κοβάνη, στην οποία και αφιερώνεται