Ποια είναι η Αντιγόνη;

 

Με αφορμή την «Αντιγόνη»; του Cesaris Grauzinis στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Tου Λέανδρου Πολενάκη

εφημ. ΑΥΓΗ, 10/8/2022

Ποια είναι η αληθινή Αντιγόνη; Αυτή του αρχαίου μύθου ή εκείνη των συγχρόνων μεταλλαγών του; Ας πάρουμε από την αρχή το πράγμα και ας δοκιμάσουμε να ορίσουμε πρώτα ποια είναι η διαπολιτισμική, διαχρονική αξία της τραγωδίας αυτής του Σοφοκλή, με την ομώνυμη ηρωίδα.

Το τραγικό αίσθημα του βίου που μας γεννούν η ζωή και ο θάνατός της, είναι το μοναδικό αντιφάρμακο στη μοιραία φθορά που υφίσταται το πολιτιστικό γίγνεσθαι στην ιστορική του πορεία. Η Αντιγόνη, εμβληματικά μόνη ως ρόλος και ως πρόσωπο, μπορεί να στέκει πάνω από πολιτισμικά γεγονότα και πράξεις βαρβαρότητας, πάνω από θρησκείες, έθνη, φυλές, οικογένειες, άτομα, πάνω από το δίκαιο και το άδικο, πάνω από το καλό και το κακό, πάνω από όσα διαιρούν τον κόσμο μας, δείχνοντάς μας τον δρόμο της ενότητας που είναι η αγάπη, ένα άλλο όνομα για την ελευθερία. Ή, όπως θα το έλεγε ο Μπρεχτ, η Αντιγόνη μόνη, υποκύπτει στον «πειρασμό της καλοσύνης» και με ένα ξένο μωρό στην αγκαλιά (το βρέφος Διόνυσο); διασχίζει τη στενή γέφυρα που ενώνει πάνω από την άβυσσο ζώντες και νεκρούς, και τη λένε αγάπη.

Ή για να πούμε το ίδιο με άλλα λόγια, η κρίσιμη διαφορά του τραγικού με τον νεωτερικό μας κόσμο, είναι ζήτημα καθαρότητας της εσωτερικής εικόνας και προσανατολισμού του ανθρώπινου βλέμματος, που μπορεί να κοιτά κατάματα τον θάνατο δίχως να παγώνει. Στον τραγικό κόσμο, με την «Αντιγόνη» έχουμε προσεγγίσει αυτό το στάδιο χωρίς να το ξεπερνάμε. Στις οριακές Διονυσιακές «Βάκχες», η Αντιγόνη ως πρόσωπο και ως ανθρώπινο ανάστημα λείπει τραγικά. Στην άνευ ορίων εποχή μας, οι Κρέοντες και οι Πενθείς αφθονούν δραματικά. Με περίσσιο θράσος ασκούν την «πολιτική» τους στην πλάτη μας. Με τη λέξη «δεινόν» ο Σοφοκλής καταγγέλλει την κακή πολιτική, δηλαδή το έλλειμμα της πολιτικής, το κενό της οποίας, κενό πολιτισμού, το γεμίζει η αυθαίρετη εξουσία, ένα άλλο όνομα για τη βαρβαρότητα.

Τι είδε και τι έδωσε ο σκηνοθέτης Grauzinis από την «Αντιγόνη» στη μετάφραση - παρωδία του Γιώργου Μπλάνα; Φοβάμαι, μόνο τη βαρβαρότητα. Πήρε το έργο, το έκοψε σε μικρές μπουκιές-σκετσάκια και τάισε με αυτά ένα αμαθές κοινό, εθισμένο στο τηλεθέαμα, που διέκοπτε την παράσταση με ουρανομήκεις ζητωκραυγές και άκαιρα χειροκροτήματα κάθε φορά που του θύμιζαν οι ατάκες κάτι οικείο τηλεοπτικώς. Ισοπέδωσε τους ωραίους ρόλους και τους καλούς ηθοποιούς, μη επιτρέποντάς τους την υπόκριση. Εξόντωσε την καλή Έλλη Τρίγγου που υποχρεώθηκε να «λέει το μάθημά της» (μόνο η μαθητική ποδιά της έλειπε), δίδαξε έναν τηλεοπτικό Κρέοντα στον Βασίλη Μπισμπίκη και έστησε έναν άχρωμο, άοσμο χορό (κορυφαίος ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης), ενώ διασπούσε κάθε λίγο την παράσταση με ένα αδιανόητο, άρρυθμο, άσχετο, ξεβιδωμένο, ξεχειλωμένο «χασαποσέρβικο της παρέας», αλλού το χέρι αλλού το πόδι, που υποδυόταν με θράσος το Διονυσιακό δρώμενο! Ο «Αίμων» του Στρατή Χατζησταματίου βγήκε ολίγον τσαγκός και μάγκας, ο φύλακας (Κώστας Κορωναίος) λειψός, ο Άγγελος (Γιώργος Παπαγεωργίου) έκανε το κατά δύναμιν, η Ισμήνη (Δανάη Μιχαλάκη) αδύναμη. Η «Ευρυδίκη» της Μαρίνας Αργυρίδου μπήκε και βγήκε ζωηρούλα - πηδηχτούλα, ο Τειρεσίας του Χρήστου Σαπουντζή είχε τη μορφή καλικαντζάρου ενώ έλεγε πράγματα σοβαρά, κόντρα στην καλικαντζαρίσια εμφάνισή του. Στο τέλος χόρεψαν όλοι μαζί τον χορό του Ησαΐα! Τέτοια ευτέλεια!