Αθανάσιος Αραβαντινός

 

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 1.2.24

 

Ο  πολεοδόμος Αθανάσιος Αραβαντινός (1932-2023) είχε σαν ηγετικό γνωμικό, σαν απαύγασμα όλης της μεγάλης χρονικά και ιδεολογικά  σταδιοδρομίας του, ότι «η πόλη κατατρώγει την ύπαιθρο». Και πραγματικά, η πόλη αναπτύσσεται σε βάρος της υπαίθρου, όπως δείχνουν οι στατιστικές για μεγαπόλεις όπως η Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο,  όμως αυτή η ανάπτυξη δεν είναι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική, καθώς οδηγεί στην στέρηση του περιαστικού και αγροτικού χώρου από ουσιαστικές λειτουργίες.

Ο  Αραβαντινός   δεν ήταν ο πρώτος που είχε  διατυπώσει  τη συγκεκριμένη πρόβλεψη : Πριν από αυτόν  ο Toynbee  έλεγε το 1972  «όταν ολόκληρη η στεριά του πλανήτη μας προσαρτηθεί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στις πόλεις, οι κάτοικοί τους για άλλη μια φορά θα είναι πρακτικά φυλακισμένοι, όπως ήταν και στις πόλεις του 19^ου αιώνα». Αλλά  και πριν τον  Toynbee  ο   H.G. Wells ( 1902)  πίστευε   ότι «η πόλη θα εξαπλωθεί καταλαμβάνοντας μεγάλες εκτάσεις  που θα χάσουν πολλά από τα χαρακτηριστικά της υπαίθρου».

 

Ορθολογική κατανομή πληθυσμού

 

 Όμως  ο  Αραβαντινός  μέσα από την επιστημονική του επάρκεια, έβλεπε την κατακυρίευση της υπαίθρου από τη πόλη   αλλά και την αντεπίθεση της  πόλης  με την ανάπλασή της με τους κλασικούς μηχανισμούς. Ένας από αυτούς αφορούσε  την ορθολογική κατανομή του πληθυσμού.  Όταν είχε τεθεί το θέμα της δημιουργίας μιας νέας πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους βορειότερα  της σημερινής (Ελευθεροτυπία, 1990), ο Αραβαντινός υποστήριζε ότι το μέτρο αυτό δεν ήταν απαραίτητο. Έλεγε  ότι η συμφόρηση της πρωτεύουσας προέρχονταν όχι από τα διοικητικά κέντρα αλλά από τις οικονομικές δραστηριότητες και ότι χρειαζόταν μια «υγιής πυραμίδα του δικτύου των πόλεων και οικισμών της Ελλάδας» - σε αντίθεση με τις αναιμικές μεσαίες  πόλεις και τα χωριά. 

Σε αυτή την «ορθολογική κατανομή του πληθυσμού» - και όχι μόνο - αφιέρωσε μεγάλο μέρος των προσπαθειών του. Επίσης  αφιέρωσε το χρόνο του στην ιστορία της  πολεοδομίας και στη διαμόρφωσή της από την εποχή του Πλάτωνα,, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην προβληματική συνύπαρξη κατοικίας και βιομηχανίας,  στους δρόμους και στις πλατείες, στα συγκοινωνιακά θέματα. Συνεργάστηκε με τον Στέφανο Μάνο, με τον Αντώνη Τρίτση και με τον Κώστα Λαλιώτη, ενώ διατύπωσε δυο «μεταβατικούς στόχους» για την βελτίωση της ποιότητας των ελληνικών πόλεων : Ο πρώτος ήταν η αύξηση της εξειδικευμένης γνώσης, ο δεύτερος η ένταση της ευαισθησίας του πληθυσμού. Εξέχοντα ρόλο στο έργο του είχε  ο σχεδιασμός για την κίνηση των πεζών, εξ ου και η αναφορά του  στην «Ευρωπαϊκή χάρτα για τα Δικαιώματα του Πεζού» - διακήρυξη ψηφισμένη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1988, με χαρακτηριστικό το ακόλουθο  σημείο : «Ο κάτοικος έχει δικαίωμα να ζει στα κέντρα των πόλεων ή των χωριών, έστω και αν αυτά δεν  σχεδιάστηκαν παλαιότερα για τις ανάγκες του αυτοκινήτου, και να μπορεί να επισκέπτεται τα σημαντικότερα σημεία τους είτε περπατώντας είτε με ποδήλατο» .

 

Οικο-τοπία της πόλης και πλατείες

 

Με το περιοδικό ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ ο Αραβαντινός συνεργάστηκε το 2006 (τεύχος 38) σε ένα αφιέρωμα  με θέμα τις πλατείες ,που άκουγε στο τίτλο «Πλατείας εγκώμιον». Εκεί υποστηρίζει την άποψη για την γένεση νέων πλατειών, αφού όμως αφηγηθεί την διαμορφωμένη κατάσταση : Η πλατεία, σαν αναπόσπαστη και απαραίτητη συνιστώσα της πόλης,  πρωτοδιαμορφώνεται  από τους προϊστορικούς οικισμούς σαν γεωμετρικό κέντρο ,  που δίνει  σήμερα το όνομά της στη γειτονιά και στη συνοικία – τα Εξάρχεια από τη πλατεία Εξαρχείων, το Κολωνάκι από την ομώνυμη πλατεία, η Μακρυνίτσα από την πλατεία Μακρυνίτσας. Αναφέρεται στην αρχαία πλατεία, στο ρωμαϊκό φόρουμ, στη μεσαιωνική Marketplatz, στις επιβλητικές πλατείες της εποχής του απολυταρχισμού, για να δείξει το ρόλο και την εξέλιξη της πλατείας ως τη σημερινή μορφή – που συνδυάζεται με την πύκνωση του ανθρώπινου παράγοντα και την όξυνση των προβλημάτων.

 Σχολιάζοντας  το ρόλο της πλατείας στην αστική ανάπτυξη , υποστηρίζει  ότι το θέμα θα επέβαλε τη συγγραφή όχι ενός άρθρου αλλά μιας διατριβής !

 

Η συνηγορία του με την υπόθεση της (ανα)γένησης πλατειών είναι κάπως φουτουριστική, διότι βλέπει αυτή τη λύση όταν «το δίκτυο των τροχοφόρων ενταχθεί σε μια άλλη στάθμη, δηλαδή υπογειοποιηθεί ή ημιυπογειοποιηθεί, οπότε πάνω από αυτό μπορεί να γεννηθεί μια νέα πλατεία». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτό το εγχείρημα αναλήφθηκε επιτυχώς με την πλατεία Πρωτομαγιας στο Πεδίο του Άρεως. Αφού  τονίσει  την αξία της ενοποίησης των ακάλυπτων χώρων που καταλήγουν σε μικρές πλατείες, όπως έγινε στη Θεσσαλονίκη,  ο Αραβαντινός υπογραμμίζει τη σημασία που έχουν οι πλατείες για την  πρόσκαιρη τουλάχιστον αντιμετώπιση σεισμικών κινδύνων σε πυκνοκατοικημένα σύνολα ….

 

Ο κτηριακός όγκος στον αστικό χώρο…

 

 Ο Αραβαντινός  εγείρει ένα θέμα κρίσιμο  για τον Ελληνικό δομημένο χώρο, διαβεβαιώνοντας πόσο υπέρμετρος ποσοτικά είναι  αυτός και επίσης πόσο μέτρια έως κακή είναι η  ποιότητά του. Η ειρωνεία μάλιστα είναι, ότι ο οικοδομικός αυτός “πλούτος” έχει στη συντριπτική του πλειοψηφία ηλικία το πολύ ενός αιώνα, καθώς οι  νησίδες των διατηρητέων κτηρίων ή άλλων αξιόλογων αστικών ενοτήτων αποτελούν μειοψηφία.  Διαπιστώνει με άλλα λόγια το εξής : Ότι η οικοδομική δραστηριότητα  έχει  χωρητικότητα πολύ μεγαλύτερη από την αιτούμενη, δηλαδή υφίστανται κελύφη τελείως κενά ή κατά ένα μέρος τους μη χρησιμοποιούμενα.

Η κατάσταση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι δεν απαιτούνται  κυρίως επεκτάσεις και νέα κτήρια, αλλά αντίθετα  απαιτούνται αναπλάσεις, που θα οδηγήσουν σε ένα «ισοζύγιο» κτισμάτων και δραστηριοτήτων.

Σε συνέντευξή του στα ΝΕΑ (4.1.2011) ο πρωτοπόρος αυτός στοχαστής παρέχει στο ευρύ κοινό σε συντομία κάποιες από τις καινοτόμες ιδέες του. Στο ερώτημα αν υποστηρίζει την κάθετη ή οριζόντια ανάπτυξη των πολεοδομικών συνόλων, απαντά καυτηριάζοντας την οριζόντια δόμηση αλλά τασσόμενος και ενάντια στους ουρανοξύστες. Στο θέμα της επιστροφής της κατοικίας στο κέντρο τάσσεται χωρίς επιφύλαξη υπέρ, αλλά επίσης δεν παραλείπει να τονίσει τη λύση που έδωσε ο Ν.Σηφουνάκης με τα πλεονάζοντα υπερμεγέθη κτήρια, με την «απόσυρση ορόφων» για να αποκατασταθεί το αισθητικό  ύφος μας περιοχής. Αποφεύγει  να επαναλάβει τις  συνταγές για πράσινο, πεζόδρομους κλπ και τονίζει την ανάγκη εφαρμογής των κειμένων διατάξεων, κοντολογίς θυμίζοντας τον Σουρή του 19^ου αιώνα : Που έλεγε ότι  το πρωταρχικό ήταν ένας νόμος που θα προβλέπει  την εφαρμογή όλων των νόμων!.

Στο ογκώδες έργο του «Πολεοδομικός σχεδιασμός – για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου» αναλύει όλα τα προβλήματα της σημερινής πόλης . Δεν είναι καθόλου περίεργο που μια πλειάδα επιστημόνων συνέγραψε το έργο «Πόλη και χώρος- από τον 20ο στον 21ο αιώνα» για να τιμήσει αυτή τη προσωπικότητα, που είχε (αναγκαστικά…) σχέση  εκτός από  τους δημάρχους της Αθήνας, εκτός από  τους χειριστές της πολιτικής περιβάλλοντος, όλους τους αγωνιστές για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.