Αναζητώντας τις αφετηρίες ενασχόλησής μου με τον Γεώργιο Σκληρό, θα στραφώ αναπόφευκτα στην ίδρυση των εκδόσεων «Στοχαστής» το 1968 ως και την οριστική απόφασή μου, στη συνέχεια, να στρατευθώ συστηματικά και ουσιαστικά στη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας. Μέσα στο σχεδιαζόμενο, τότε, πρόγραμμα μακράς πορείας στα μονοπάτια της σύγχρονης ιστορίας μας, αφετηριακή φιλοδοξία μου ήταν να περιλάβω τη μελέτη της ζωής και του έργου αυτών που θεωρούσα ότι αποτελούσαν τον ριζοσπαστικό πόλο της εθνικής και κοινωνικής μας ζωής. Και αυτοί ήταν, εκτός από τον κατ’ εμέ πατέρα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, Ρήγα Βελεστινλή, οι: Γεώργιος Σκληρός, Δημήτρης Γληνός, Σεραφείμ Μάξιμος, Γιάνης Κορδάτος και Αλέξανδρος Σβώλος.
Αν και με ορισμένο τρόπο έχω ασχοληθεί με όλους όσους προανέφερα, εντούτοις η ενασχόλησή μου με τους Γληνό, Σβώλο και Κορδάτο εξακολουθεί να παραμένει μερική και επιλεκτική. Το αντίθετο συμβαίνει με τους άλλους τρεις, τον Ρήγα, τον Σκληρό και τον Μάξιμο, όπου η προσέγγισή μου έχει μεγαλύτερες φιλοδοξίες, αποτελώντας έρευνα και έργο ζωής για πάνω από μισόν αιώνα.
Εδώ όμως άρχιζαν τα πρώτα προβλήματα, διότι με εξαίρεση τον Ρήγα, ο Σκληρός, ως επίσης και ο Μάξιμος, ήταν για δεκαετίες ολόκληρες στα αζήτητα της ιστορίας και η αναζήτηση των πηγών του έργου τους αποτελούσε μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Αυτό, λοιπόν, αν και ήταν ένα μεγάλο εμπόδιο, τελικά δεν με έκαμψε, τουναντίον δυνάμωσε την πεποίθησή μου ότι η ιστορία δεν σβήνεται, ούτε αλλάζει, απλώς καλύπτεται προσωρινά, όπως το χιόνι που πέφτει πάνω στη γη σκεπάζοντάς την, ώσπου να λιώσει, αναδεικνύοντας το παρελθόν που επίμονα αναζητεί το σχήμα ερμηνείας του.
Έτσι, σε συνεργασία με τον εκδότη της «Επικαιρότητας» Μιχάλη Μπακιρτζή, ανέλαβα από το 1970 να συγκεντρώσω το σύνολο των έργων του Σκληρού, τα οποία έμελλε να εκδοθούν σε έναν τόμο με τίτλο Έργα, ως και να γράψω ένα δοκίμιο για τη ζωή και το έργο του, που και αυτό εκδόθηκε τελικά το 1976.
Από τότε έως σήμερα που δημοσίευσα τη νέα, ολοκληρωμένη μου πια μελέτη, μεσολάβησε μισός αιώνας, χρόνος υπεραρκετός για να συγκεντρώσω αλλά και να επεξεργαστώ συστηματικά το όλο στο μεταξύ συρρεύσαν υλικό. Έτσι, κυκλοφόρησε από τον «Στοχαστή» ο νέος αυτός τόμος, που μαζί με τις άλλες εργασίες μου για τον Ρήγα και τον Μάξιμο συναπαρτίζουν ένα σημαντικό τμήμα αυτού που φιλοδόξησα να παρουσιάσω ως «Σταθμούς και όρια στη διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα».
«Η κύρια αιτία του κακού βρίσκεται μέσα στην ίδια την κοινωνία μας, στον ίδιο τον λαό μας». Τα λόγια του μαστίγωσαν την εποχή του, αλλά ατόφια εκτινάσσονται και στο σήμερα.
Αν και επικεντρωμένη στη ζωή του Σκληρού και βασισμένη στην αυστηρή κριτική ανάγνωση του όλου του έργου, η μελέτη αυτή θα ήταν λειψή, φρονώ, χωρίς τη συστηματική εξιστόρηση της εποχής που έζησε ο Σκληρός, με δεδομένη την αντίληψή μου ότι αναλύω τον Σκληρό στην εποχή του και όχι γενικά και αφηρημένα. Ως εκ τούτου, ολόκληρο το πρώτο μέρος της μελέτης καταλαμβάνει η ξεχωριστά σημαντική για τον ελληνικό κόσμο περίοδος από την Ένωση των Επτανήσων έως τη Συνθήκη των Σεβρών. Περίοδος που σφραγίζουν, η Ένωση των Επτανήσων, η προσάρτηση της Ηπειροθεσσαλίας, οι Κρητικές Επαναστάσεις, η ήττα του 1897 από την Τουρκία, το Γουδή, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο διπλασιασμός της Ελλάδας, ο Διχασμός και η Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ οριοθετούνται τόσο οι εξελίξεις στο πραγματικό πεδίο της καθεαυτό εθνικής και κοινωνικής σφαίρας, όσο και στο πεδίο της ιδεολογίας και πολιτικής, με την αποτύπωση των εξελίξεων της νέας πραγματικότητας στις θέσεις των δύο κυρίαρχων συγκροτημάτων εξουσίας, αλλά και την καταγραφή της οδύσσειας συγκρότησης της υπό διαμόρφωσιν τότε εργατικής μας τάξης.
Θέλω ιδιαίτερα να τονίσω ότι το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στο πεδίο της κίνησης των ιδεών, επισημαίνοντας τους σταθμούς αλλά και τα όρια του ελληνικού αλυτρωτικού κινήματος και της συγκεκριμένης ιδεολογίας του, όπως αυτή διοχετευόταν στην πανελλήνια δεξαμενή της Μεγάλης Ιδέας, αλλά και την ατελή, πλην πολύχρωμη και με βαθιές ρίζες πρωτοδιαμορφούμενη ιδεολογία του νέου κοινωνικού ιακωβίνου στο πλαίσιο του ανάπηρου ελληνικού κράτους.
Όμως, όπως είναι προφανές, η μελέτη μου αφορά κατεξοχήν τον Σκληρό και τολμώ να πω ότι αγγίζει τα όρια της επαρκούς κάλυψης σε ό,τι ιδεολογικοπολιτικά τον αφορά. Δεν θα αποτελεί, λοιπόν, δική μου μόνο έκπληξη, που ο αναγνώστης θα ανακαλύψει πέραν των δεδομένων ατελειών και ανεπαρκειών έναν Σκληρό διεισδυτικό, βαθύ και καινοτόμο σε μια σειρά ζητημάτων που εκτείνονται πέρα από τη σφαίρα του αυστηρά κοινωνικού. Διότι, όπως ελπίζω ότι αποδεικνύω, αυτός ο ξεχωριστός Πόντιος στοχαστής δεν υπήρξε καινοτόμος μόνον στο ότι ανέδειξε τη σημασία του κοινωνικού παράγοντα στον δημόσιο βίο, αλλά γιατί –ταυτόχρονα– είναι και εκείνος που κατέδειξε ότι χωρίς τη σύνδεση του κοινωνικού παράγοντα με τα εθνικά και ευρύτερα γεωπολιτικά ζητήματα, η όποια ανάλυση είναι ανεπαρκής.
Ως εκ τούτου, η παρέμβασή του πάνω στο δημοτικιστικό κίνημα, η ανάλυσή του για την ιδιαίτερη σημασία της ναυτεμπορικής αστικής μας τάξης, οι θέσεις του για τον απειλητικό ρόλο της Νέας Τουρκίας που με εντυπωσιακή διαύγεια αναλύει στο «Ζήτημα της Ανατολής», ως και η ανελέητη κριτική του στο σαπισμένο κομματοκρατούμενο πολιτικό μας σύστημα, αποτελούν ουσιαστικά στοιχεία μιας προσφοράς που εκτινάσσεται και πέραν της εποχής Σκληρού. Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσω τη στάση του, στάση αρχών, όταν σε πλήρη αντίθεση με την αιδήμονα σιωπή της συντριπτικής πλειοψηφίας των τότε αριστερών ομοϊδεατών του, αλλά και των σημερινών αριστερών, ως και όλων όσοι είναι θιασώτες της άποψης ότι «για όλα τα κακά ευθύνονται οι άλλοι», ο Σκληρός με σαφήνεια διατυπώνει ότι: «Η κύρια αιτία του κακού βρίσκεται μέσα στην ίδια την κοινωνία μας, στον ίδιο τον λαό μας». Τα λόγια του μαστίγωσαν την εποχή του, αλλά ατόφια εκτινάσσονται και στο σήμερα.
Ο Σκληρός, όπως συστηματικά εκθέτω, σηματοδοτεί το τέλος του «ουτοπικού προμαρξικού σοσιαλισμού» και –ταυτόχρονα– την πρώτη ουσιαστική περίπτωση μετάβασης στο νέο που εκόμιζε η υπό την ευρεία έννοια μαρξική ανάγνωση του εθνικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Γι’ αυτό με μιαν ορισμένη έννοια ο Σκληρός μπορεί να θεωρηθεί (ισχύουν και τα δύο) ο τελευταίος ενός κύκλου και ο πρώτος ενός νέου. Από πλευράς μου, θα στεκόμουν στην αξία του ως σπορέα των μαρξικών ιδεών, ως αδιάλλακτου αντιλαϊκιστή και απαράμιλλου στηλιτευτή των αρνητικών χαρακτηριστικών μας ως λαού και, τέλος, ως παράδειγμα ιδεολόγου-στοχαστή που έζησε και πέθανε για ένα ιδανικό, αμετακίνητος ως το τέλος στις αρχές του.
Γεώργιος Σκληρός
Η Ελλάδα στα χρόνια από την Ένωση των Επτανήσων έως την Συνθήκη των Σεβρών
Λουκάς Αξελός
Στοχαστής
σ. 456
ISBN: 978-960-303-292-2
Τιμή: 21,20€
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου