Κλυταιμήστρας εγκώμιον

 «Κλυταιμνήστρα» (συλλογικό έργο της φλαμανδικής ομάδας tg STAN), στο παλαιό ελαιουργείο της Ελευσίνας, στο πλαίσιο του Μυστήριου 35 ΑΙΣΧΥΛΟΥ project, η Ελευσίς 2023 πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης

Του Λέανδρου Πολενάκη

Στο σημείωμα της περασμένης Τρίτης για τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Ulrich Rasche, αφιέρωσα ένα μεγάλο μέρος του κειμένου στα έργα και τις ημέρες της Κλυταιμήστρας, που δεν είναι διόλου τυχαία προσωπικότητα. Το αντίθετο μάλιστα, πρόκειται για μια πανέξυπνη γυναίκα, ικανή να χειρίζεται δύσκολες, περίπλοκες καταστάσεις, που τα βάζει με θεούς και δαίμονες για να προωθήσει τα φιλόδοξα σχέδιά της και παρά λίγο να νικήσει τον ίδιο τον Δία.

Με την ευκαιρία της παράστασης στο παλιό ελαιουργείο της Ελευσίνας του συλλογικού φλαμανδικού έργου «Κλυταιμνήστρα», συνεχίζω σήμερα το «Κλυταιμήστρας εγκώμιον». (Κατά το «Ελένης εγκώμιον» του Γοργία).

Είναι μια σπουδαία, πανέξυπνη «πολιτικός» που υπολογίζει σωστά τον συσχετισμό των αντιπάλων δυνάμεων και «χτυπάει» εκεί που πρέπει, τη στιγμή που πρέπει.

Σκοπεύει να εκδικηθεί τον άδικο θάνατο του παιδιού της, σκοτώνοντας τον άντρα της που το πρόσφερε θυσία στην Άρτεμη. Σχεδιάζει μεθοδικά να φέρει το έγκλημά της μπροστά σε ένα δικαστήριο που ξέρει εκ των προτέρων ότι θα την αθωώσει: το δικαστήριο των Ερινύων, αρμοδιότητα των οποίων είναι η τιμωρία όσων χύνουν συγγενικό αίμα. Θέλει να αποφύγει την κρίση του Διός, προστάτη της οικογένειας και του γάμου και μόνο αρμόδιο να τιμωρήσει τον βασιλιά Αγαμέμνονα για τα δικά του εγκλήματα. Κατορθώνει, όντως η Κλυταιμήστρα, με τη γιγαντιαία σκηνοθεσία της υποδοχής του βασιλιά που στήνει, να απομονώσει τον Δία και τους Ολύμπιους Θεούς. Κάνει όμως ένα λάθος μοιραίο: σκοτώνει την Κασσάνδρα, χύνοντας ένα αίμα που δεν εξαγοράζει άλλο αίμα και ζητάει το ίδιο την εξαγορά του. Η Κασσάνδρα «κατεβάζει» τον Απόλλωνα στη γη ως εκδικητή. Είναι το σημείο που η βασίλισσα αρχίζει να χάνει το δίκιο της. Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το ανάπτυγμα του έργου. Στον «Αγαμέμνονα» τίθενται όλα τα κρίσιμα ερωτήματα, πολιτικά, υπαρξιακά, θρησκευτικά και στα άλλα δύο μέρη της τριλογίας δίνονται οι απαντήσεις. Με καταλυτικό σημείο, στο τέλος της Τριλογίας, την ανάδυση της Δημοκρατικής Πόλεως. Κάτι που δεν θα συνέβαινε αν η Κλυταιμήστρα τελικά νικούσε. Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι σε αυτό.

Τι «ξεκαθάρισε» από τα πιο πάνω η παράσταση της φλαμανδικής πολυεθνικής θεατρικής ομάδας tg STAN, με συμμετοχή και Ελλήνων ηθοποιών; Φοβάμαι, όχι πολλά. Διαβάζω στο φυλλάδιο του προγράμματος ότι το κείμενο που παραστάθηκε είναι όλης της ομάδας, η ιδέα και η σκηνοθεσία της Jolente de Keersmaeker, η μετάφραση των πρωτότυπων κειμένων από τους Νίκο Φλέσσα, Αντώνη Αντωνόπουλο, Martine Bom. Και ότι «η παράσταση προσεγγίζει τις τρεις διαφορετικές εκδοχές του πρώτου μέρους της ‘‘Ορέστειας’’ (sic), συνδέει το πρωτότυπο έργο του Αισχύλου με την επιδέξια μετάφρασή του στα Αγγλικά από τον ποιητή Ted Hughes και το εμβολιάζει (sic) με το ‘‘Λουτρό αίματος’’ του Αυστριακού συγγραφέα Gustav Ernst, ένα έργο ωμής και διαμελισμένης ποίησης».

Αυτό το τελευταίο δεν ξέρω τι είναι και το μόνο που έχω να πω είναι ότι η «αγριωπή» τάχα όψη του, με τον βασιλιά να πλατσουρίζει μέσα σε ξέχειλη από αίμα γαλλική μπανιέρα και τη βασίλισσα να του «τα ψέλνει» επί μισή ώρα, είναι ένας αφελής «μπαμπούλας» για παιδιά που δεν τρώνε το φαγητό τους! Ακούσαμε και πολλά άλλα άσχετα, νηπιώδη επαναστατικά να παρεμβάλλονται σαν παράσιτα από τις κερκίδες. Το αισχυλικό κείμενο δεν τα είχε ανάγκη.

Σε αυτό το πλαίσιο οι συγκινητικές, επίμονες προσπάθειες των Ελλήνων ηθοποιών (Μαρία Σκουλά, Ελένη Μολέσκη και, ιδίως, Αντώνης Αντωνόπουλος) να παίξουν Αισχύλο όπως τον ξέρουμε, ανάμεσα στις συνεχείς τρικλοποδιές της σκηνοθεσίας ήταν μια παρηγοριά