Η απώλεια του ποιητή Δημήτρη Κακαβελάκη

 

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών-Ιδρύματος Καψωμένου εκφράζει τη βαθιά οδύνη της Διοίκησης και των Μελών του για την απώλεια του Ποιητή Δημήτρη Κακαβελάκη, μιας πνευματικής προσωπικότητας των Χανίων με πολλαπλή προσφορά στα γράμματα, στην ελληνική δημοσιογραφία, στην πνευματική ζωή του τόπου. Ο ίδιος έφυγε δικαιωμένος και πλήρης ημερών. Το δυστύχημα είναι ότι μας άφησε σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή για την Ελλάδα και για την ανθρωπότητα, τώρα που οι άνθρωποι έχουν περισσότερο παρά ποτέ ανάγκη από τη συνδρομή και την καθοδήγηση του Ποιητή-προμάχου και του Ποιητή-προφήτη, αυτού του ξεχωριστού κι ευλογημένου είδους ηγεσίας, που η μεγάλη πνευματική μας παράδοση δε μας στέρησε ποτέ. Γιατί απ’ αυτή τη φύτρα κρατούσε ο Δημήτρης Κακαβελάκης, με όλη τη σεμνότητα και τη διακριτικότητα που χαρακτήριζε την ακάματη και γενναιόδωρη πνευματική προσφορά του.

Το έργο του Δημ. Κακαβελάκη  διέπει η ίδια προβληματική που εμπνέει όλα περίπου τα πρωτοποριακά – ευρωπαϊκά και διεθνή – κινήματα του 20ού αιώνα. Πίσω από κάθε τολμηρή καινοτομία του υπάρχει ο ανατρεπτικός κώδικας του ευρωπαϊκού μοντερνισμού: απόρριψη του στρεβλού μοντέλου που ορίζει την κατεύθυνση του δυτικού εργαλειακού ρασιοναλισμού, ο οποίος απομακρύνεται σταθερά από τα κλασικά ανθρωπιστικά ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και τείνει να συγκροτήσει τον αντίπαλο πόλο. Αυτή την ολέθρια παρέκκλιση η πνευματική πρωτοπορία της Ευρώπης διέβλεπε και κατήγγελλε από τα τέλη του 19ου αιώνα.             

 Ένα από τα διακριτικά γνωρίσματα της ποιητικής του Δημήτρη Κακαβελάκη είναι η εστίαση στη λέξη και στα συστατικά της στοιχεία. Μ’ αυτό τον τρόπο επανα- τοποθετεί την ποιητική λειτουργία στο πρωτογενές επίπεδο του φθόγγου-γράμματος, του φωνήματος-συλλαβής, του σημήματος, του λεξήματος. Σ’ αυτό, το μικροδομικό επίπεδο συγκεντρώνει τις αναζητήσεις του, εκβιάζοντας τις δυνατότητες της γλώσσας ως τα ακρότατα όριά τους. Οι τολμηρές πρακτικές του Δημήτρη Κακαβελάκη συναντούνε την προβληματική του λετρισμού, ενός αμφισβητησιακού γλωσσοκεντρικού ρεύματος, που εμφανίζεται στη Γαλλία κατά τη μεταπολεμική περίοδο  και επιδιώκει να αναδιοργανώσει τη γνώση, να καλλιεργήσει ένα τρόπο σκέψης ενάντιο στις αγκυλώσεις της κομφορμιστικής λογικής, να δημιουργήσει μια πρωτότυπη σημειωτική του σημαίνοντος, που να αναδείχνει την άλλη όψη των πραγμάτων.

  Ο Δημήτρης Κακαβελάκης θεμελιώνει την εικονοπλασία του σε αφηρημένες έννοιες, δημιουργώντας μια παράτολμη ανεικονική «σχηματολογία», προσανατολισμένη αποκλειστικά στο ανθρώπινο και κοινωνικό πεδίο. Θεωρητικοποιώντας την ενιαία υλικοπνευματική εμπειρία, προτείνει μιαν άλλη, ουσιωδώς ελληνική διαχείριση του ορθού λόγου, σε αντιδιαστολή προς την επικρατούσα δυτικότροπη σκέψη, που με επιστημονικοφανή προσχήματα υποτάσσει το θεωρητικό λογισμό σε ιδιοτελώς χρησιμοθηρικές σκοπιμότητες, όπως ο έλεγχος και η εμπορευματοποίηση των πνευματικών αγαθών και αξιών. Και δηλώνει την προσήλωσή του στην καθαρή, ανιδιοτελή θεωρία, ακολουθώντας την αυθεντικότερη εκδοχή της ελληνικής πνευματικής παράδοσης. Συνεπής σ’ αυτή την παράδοση, επιχειρεί μια θεωρητικοποίηση και ανεικονική διατύπωση των σχέσεων που διέπουν την εμπειρική πραγματικότητα, κατά το πρότυπο της μαθηματικής γλώσσας.  Καθώς μάλιστα, αυτή η μαθηματικοποίηση συνδυάζεται με μια σταθερή συμπαντική προοπτική (φορείς της οποίας είναι οι έννοιες  σύμπαν, κόσμος, κοσμολογισμός, κβάντα, κλπ.), διακρίνομε μια φανερή συγγένεια, αν όχι σαφή παραπομπή, στην πυθαγόρεια αντίληψη του Κόσμου, ως συστήματος μαθηματικών σχέσεων.

 Ένα δεύτερο γνώρισμα που διαφοροποιεί την ποίηση του Δημήτρη Κακαβελάκη από το κίνημα του λετρισμού, είναι η εστίαση της αμφισβήτησης στα μείζονα, οικουμενικών διαστάσεων προβλήματα του ανθρώπου και του πολιτισμού. Ο καταγγελτικός λόγος του ποιητή φανερώνει μια άγρυπνη ηθική συνείδηση που υπερασπίζεται σθεναρά τα ανθρωποκεντρικά αξιακά πρότυπα ενάντια στις δυνάμεις που επιχειρούν να τα καταλύσουν. Μια υψηλή συνείδηση για το ρόλο και την αποστολή της ποίησης, που εντάσσει το Δημήτρη Κακαβελάκη στη μεγάλη παράδοση που θέλει τον Ποιητή, μύστη, προφήτη, οδηγό και παιδαγωγό των λαών.

 

Με το Δημήτρη Κακαβελάκη μας συνδέουν πολλαπλοί μακροχρόνιοι δεσμοί. Κατά μία ευτυχή συγκυρία, μπήκε ενεργά στη δημόσια ζωή από τα χρόνια της Κατοχής, με την αντιστασιακή δράση που ανέπτυξε ως μέλος των «Ελπιδοφόρων», της Νεολαίας της (παράνομης ακόμα τότε) Χριστιανικής Πολιτικής Ένωσης (ΧΡΙΣΠΕ, μετέπειτα ΧΡΙΣΚΕ: Χριστιανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος), που ίδρυσε ο εκπαιδευτικός και πολιτευτής Γεώργιος Δ. Καψωμένος, στη μνήμη του οποίου είναι αφιερωμένη η Εταιρεία Κρητικών Σπουδών - Ίδρυμα Καψωμένου. Με όργανο το περιοδικό «Η Φλόγα» που διακινούσαν παράνομα, οι Ελπιδοφόροι, με πρωταγωνιστή το Δημήτρη Κακαβελάκη, ανέπτυξαν ένα αντίλογο περιωπής στην ιδεολογία του ναζισμού, καθώς η γερμανική Υπηρεσία Τύπου και Προπαγάνδας του «Φρουρίου Κρήτης» επιχειρούσε να προσεταιριστεί το θρησκευόμενο πληθυσμό, με πρόσχημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Μια σημαίνουσα πράξη του Δημήτρη Κακαβελάκη, στην ύστερη περίοδο της ζωής του, με την οποία έκλεισε πανηγυρικά ο κύκλος μιας πολύχρονης φιλίας και αγωνιστικής αλληλεγγύης, ήταν η συνεργασία του με την Εταιρεία Κρητικών Σπουδών, της οποίας υπήρξε Έφορος Διεθνών Σχέσεων από το 2016 ως το 2019. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας οργανώθηκαν μια σειρά σημαντικές εκδηλώσεις:                       α. Ημερίδα για το ποιητικό έργο και τη σύνολη πνευματική προσφορά του Δημήτρη Κακαβελάκη στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων (31 Αυγούστου 2017) από την Εταιρεία Κρητικών Σπουδών και την Ένωση Πνευματικών Δημιουργών Χανίων, με ομιλητές τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, τον Γεώργιο Μπαμπινιώτη, τον Ιωάννη Φίλη και τον Ερατοσθένη Γ. Καψωμένο [βλ. σχετικά: «Το ποιητικό έργο του Δημήτρη Κακαβελάκη» περ. Μανδραγόρας, τεύχος 58 (Άνοιξη – Καλοκαίρι 2018): 72-77]·

β. Συναυλία Μουσικής Δωματίου «Από την Κρήτη στον Κόσμο», «διάλογος» Ελλήνων και ξένων διάσημων συνθετών, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (9 Σεπτεμβρίου 2017) με οργανωτικούς φορείς την Εταιρεία Κρητικών Σπουδών και το Σύλλογο Φίλων του Μότσαρτ και Εισηγητή τον μουσουργό Κωνσταντίνο Δ. Κακαβελάκη.

γ. Παρουσίαση της τελευταίας ποιητικής σύνθεσης του Δημ. Κακαβελάκη, Το Αγέρωχο της Νόησης και το Υπέροχο Τίποτα [2018], με οργάνωση της Ενορίας Νέας Χώρας και ομιλητή τον καθηγ. Ερατοσθένη Γ. Καψωμένο (2 Σεπτεμβρίου 2018).

 Πιστοί στην παραδοσιακή ιδέα ότι ο θάνατος δεν έχει την ισχύ να αναιρέσει τη συμπαγή ελληνοχριστιανική «κοινότητα ζώντων και νεκρών», θα συνεχίσομε μαζί του τους κοινούς πνευματικούς αγώνες, χωρίς να αποστούμε από τη γνήσια επαναστατικότητα που όριζε τη σκέψη και τη δράση του ως «Ελπιδοφόρου» νεολαίου από τα χρόνια της γερμανικής Κατοχής· μια επαναστατικότητα πού δε χωρίζει (όπως οι ιστορικά συγκυριακές ιδεολογίες) αλλά ενώνει τους ανθρώπους στο κοινό όραμα να κατακυρώσουν, για όλους ανεξαιρέτως, το νόμιμο του Ανέλπιστου.

 

   Μ’ αυτήν την υπόσχεση, το Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών-Ιδρύματος Γεωργίου και Αρτεμισίας Καψωμένου, εκφράζει εκ μέρους όλων των Μελών τη συμπαράσταση και την ολόψυχη συμμετοχή του στο πένθος της οικογένειας.

 

Πύργος Αλικιανού, 29 Ιουλίου 2021

 

               Ο Πρόεδρος                                                Ο Γεν. Γραμματέας  

Ομότ. καθηγ. Ερατ.Γ. ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ    Γυμνασιάρχης Γεώργιος ΚΑΡΚΑΝΗΣ