Ο ΥΠΟΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

 

του Άντη Ροδίτη

Ο θεσμός των κρατικών λογοτεχνικών βραβείων δεν μπορούσε να εξαιρεθεί από τις νοοτροπίες που λειτούργησαν αμέσως μετά τη δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ήταν ένα κράτος που επιβλήθηκε ενάντια στη θέληση της πλειονότητας των πολιτών του κι επέφερε αμέσως τον διχασμό: Εκείνων που συμφωνούσαν ή αποδέχονταν το κράτος κι εκείνων που διαφωνούσαν. Δημιουργήθηκε αμέσως μια πρώτη νοοτροπία των «δικών μας» και των «άλλων». Η εύνοια και η δυσμένεια υπέρ και εναντίον πολιτών μπήκε στην ημερησία διάταξη. Πώς δεν θα επηρέαζε και την κυπριακή λογοτεχνία; Άξια έργα βραβεύτηκαν από το κράτος και πολλά άλλα, επίσης άξια, αδικήθηκαν, καταδικάστηκαν, αφανίστηκαν.

Έτσι κι αλλιώς η καλή λογοτεχνία δεν μπορεί να μην είναι επαναστατική, αντικαθεστωτική. Ήταν επόμενο ότι θα έμενε στο περιθώριο, ότι δεν επρόκειτο να δικαιωθεί από ένα καθεστώς που ήταν αναγκασμένο να λειτουργεί ενάντια στη μνήμη. Η μνήμη αναζητούσε τη δικαίωση των αληθινών στόχων, η Εξουσία που απέτυχε στην πραγμάτωσή τους έδινε αγώνα εναντίον της μνήμης. Κάποιοι λογοτέχνες (που έπαιξαν και τον ρόλο των κριτών συναδέλφων τους) συνεργάστηκαν με το Καθεστώς και άλλοι αρνήθηκαν. Δεν ξέρω πολλούς να έχουν καταθέσει τις εμπειρίες τους. Οι πλείστοι σιωπούν.

Αρχές της δεκαετίας του 80 υπήρχε και το βραβείο «έπαινος». Όταν έδωσαν και σε μένα έπαινο τον πήραν αμέσως πίσω επειδή κάποιος είπε στον Υπουργό ότι η λογοτεχνία πρέπει να επαινεί, όχι ν’ ασκεί κριτική στην Κυβέρνηση. Ακολούθησε σάλος. Αντιδρώντας στην επέμβαση του Υπουργού, δυο λογοτέχνες που βραβεύτηκαν, η Πίτσα Γαλάζη κι ο Κώστας Μακρίδης αρνήθηκαν να παραλάβουν τα βραβεία τους. Μέλη της κριτικής επιτροπής, ο Νάσος Βαγενάς και ο Νίκος Ορφανίδης, παραιτήθηκαν. Μετά ο Ορφανίδης ξαναμπήκε στις Επιτροπές και άρχισε να συμπράττει στις αλαλούμ αποφάσεις της. Ο Βαγενάς πέρασε στους σιωπηλούς.

Προηγουμένως, το 1976, είχε προηγηθεί η ακύρωση της βράβευσης του Παντελή Μηχανικού, για πολιτικούς λόγους.

Το 1983 αποφάσισα να απομακρυνθώ από τη λογοτεχνία. Αλλά επειδή η παραίτηση από τη λογοτεχνία δεν είναι όπως την αλλαγή φύλου, επανήλθα σε λίγα χρόνια. Η υπόθεση "κυπριακή λογοτεχνία" συνέχισε να είναι μια "κόζα νόστρα" με την ομερτά της. Δεν αποκλείεται σε κάποια στιγμή να γραφτεί και κανένα έργο όπου οι λογοτέχνες θα καταφεύγουν και στο νυστέρι, για λοβοτομή: «Γιατρέ, βγάλε μου αυτό το κομματάκι από τον εγκέφαλο που με κάνει λογοτέχνη».

Το 2006 έγραψα ένα "χρονικό" με τίτλο "Την Ελλάδα θέλομεν κι ας τρώγωμεν πέτρες", που κάλυπτε την περίοδο από το 1950 έως το 2000, όπως την έζησα κι όπως την κατάλαβα. Υψηλά ονόματα της τέχνης και της φιλοσοφίας (Γιανναράς, Βαγενάς) έγραψαν επαίνους στον αθηναϊκό τύπο, αλλά μου έγραψαν επαίνους και ιδιωτικά.

Όταν βγήκαν οι
κρατικές βραβεύσεις του 2006 είδα ότι ούτε καν στον κατάλογο υποψηφίων έργων δεν είχαν βάλει το βιβλίο. Τότε έκοβαν κι έραβαν εν πλήρη κρυπτώ και παραβύστω. Δεν ανακοίνωναν τα υποψήφια βιβλία κατά κατηγορία. Το χειρότερο τότε ήταν που δεν υπήρχαν κι άλλα υποψήφια βιβλία στην κατηγορία «χρονικό/μαρτυρία», κι έτσι το βραβείο... δεν δόθηκε καθόλου, σε κανέναν! Αποτάθηκα στο Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως. Βάσει όλων των σοβαρών ελληνικών λεξικών -αυτή ήταν η απόφαση του Γραφείου- το βιβλίο "Την Ελλάδα θέλομεν κι ας τρώγωμεν πέτρες" ήταν ένα πρώτης τάξεως «χρονικό» και κακώς δεν κρίθηκε υποψήφιο. «Εισηγούμαστε», έγραφε το Γραφείο, «οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες να στείλουν ένα γράμμα στον συγγραφέα και να του λεν ό,τι νομίζουν σωστό». Τέτοιο γράμμα δεν έλαβα ποτέ. Δεν έκοψε τότε το μυαλό μου να πάω και στα δικαστήρια. Πάντως, η τότε Διευθύντρια των Πολιτιστικών Υπηρεσιών, ακολουθώντας μια ήδη υπάρχουσα παράδοση, βραβεύτηκε τον επόμενο χρόνο η ίδια από τη δική της Επιτροπή.

Στα 2016 το βιβλίο ανάλυσης που έγραψα και των τριών "Γραμμάτων στη Μητέρα" του Μόντη (δεν υπάρχει προηγούμενο ανάλυσής τους στίχο με στίχο) απορρίφθηκε για να βραβευθεί μια ανθολογία για τον... Λιπέρτη! Στα κρατικά βραβεία δεν υπάρχει πρόνοια για βράβευση... ανθολογιών! Βάφτισαν την ανθολογία "μελέτη" γιατί δεν ήθελαν να διαβάσει ο κόσμος τήν αλήθεια πίσω από τους στίχους του Μόντη. Ανάμεσα στα μέλη της Επιτροπής ήταν και ο φιλόλογος-λογοτέχνης Νίκος Ορφανίδης που μεταστράφηκε στο μεταξύ σε καθεστωτικό, ο Λεωνίδας Γαλάζης, που είχε γράψει ήδη μια φιλολογικού τύπου μελέτη για τον Μόντη και προφανώς δεν ήθελε τη σύγκριση ή τον... ανταγωνισμό, και ο φιλόλογος Στέφανος Ευθυμιάδης, του οποίου η λογοτεχνική δράση περιορίζεται σε κάποια μετάφραση από τα γαλλικά! Μέλος της Επιτροπής ήταν ήταν και η Κίκα Ολυμπίου, που διαφώνησε με την απόφαση των άλλων (μου το είπε η ίδια) αλλά δεν μίλησε. Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν η εξ Ελλάδος Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, η οποία θεωρούσε το βιβλίο μου "Νουβορδία" (1975) σημαντικό έργο και το παρουσίαζε στους φοιτητές της στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Στη συνέχεια, όμως, αντελήφθη ότι τόσο η "Νουβορδία" όσο και άλλα βιβλία μου δεν ήσαν άλλο από φορείς πνεύματος αυτογνωσίας των Κυπρίων (του ιδίου πνεύματος που και ο Μόντης εισήγαγε, ιδιαίτερα με το "Δεύτερο Γράμμα στη Μητέρα"), πνεύματος δηλαδή αντίθετου με το κυρίαρχο, που είναι η επίρριψη της ευθύνης για την καταστροφή της Κύπρου στους ξένους. Ως εκ τούτου θεώρησε συμφέρον της να δηλώσει πίστη στο κυρίαρχο, κυβερνητικό πνεύμα! Την ίδια εποχή συμφώνησε και με το Υπουργείο στην κατάργηση της κατηγορίας «χρονικά/μαρτυρίες» (που στην Ελλάδα ισχύει μέχρι σήμερα) ώστε να πάψουν οι Κύπριοι να θέλουν να αφηγούνται τις μνήμες τους από τους αγώνες της Κύπρου.

Όπως το έγραψα και το βιβλίο μου "Εγκώμια στην Παρακμή των Ελλήνων του Πνεύματος", «ίσως ήρθε η ώρα να το μάθουν και οι Κύπριοι λογοτέχνες, ότι η λογοτεχνία έχει υψηλή αποστολή και δεν μπορεί να μην είναι αμείλικτη».