Παρακολουθώντας τη δημοσιογραφία των τελευταίων χρόνων, όπου, με διάφορες αφορμές, η κλιματική αλλαγή και οι τρόποι αντιμετώπισής της, με αιχμή τον στόχο απολιγνιτοποίησης και απανθρακοποίησης, γίνονται πρωτοσέλιδα, εύκολα διαπιστώνεται ότι δίνεται έμφαση στο πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει πλήθος περιβαλλοντικών φαινομένων – πλημμύρες, πυρκαγιές, αστικές θερμικές νησίδες, καύσωνες, αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας, ερημοποίηση, μεταξύ άλλων. Σπάνια, έως καθόλου, αναφέρεται το πώς αυτά ακριβώς τα φαινόμενα, και κυρίως τα γενεσιουργά τους αίτια, συμβάλλουν στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής. Οι σχέσεις μεταξύ κλιματικής αλλαγής, των επιπτώσεων και των συνεπειών τους είναι αμφίδρομες όπως συμβαίνει με όλα τα πολύπλοκα κοινωνικο-οικολογικά ζητήματα.
Η επιλεκτική εστίαση στο ένα σκέλος της σχέσης και η ταυτόχρονη παράλειψη αναφοράς στο άλλο σκέλος και στην αλληλεξάρτησή τους προκαλεί τουλάχιστον έκπληξη. Εδώ και δεκαετίες ανατράπηκε η γραμμική εικόνα του κόσμου, με πρώτους διδάξαντες τους φυσικούς επιστήμονες (φυσικούς, χημικούς, βιολόγους, κλιματολόγους, οικολόγους...) που μας έμαθαν ότι οι σχέσεις στη φύση και στον κόσμο είναι πολύπλοκες, μη γραμμικές, γεμάτες αναδράσεις και εκπλήξεις! Και, φυσικά, οι κοινωνικοί επιστήμονες (οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, ψυχολόγοι κ.ά.) ενίσχυσαν και επαύξησαν αυτή την θέση.Πρακτικά, μας έμαθαν ότι:
- (α) Ενα συμβάν/φαινόμενο δεν έχει μια και μοναδική, αλλά πολλές αλληλένδετες αιτίες.
- (β) Οι επιπτώσεις και οι συνέπειες ενός συμβάντος/φαινομένου επηρεάζουν με τη σειρά τους (feedback) τα αίτια που το προκάλεσαν, γεννώντας νέες σχέσεις αιτίων, επιπτώσεων, συνεπειών.
- (γ) Μια μικρή αλλαγή σε έναν παράγοντα μπορεί να προκαλέσει απότομη μεταβολή σε έναν άλλο, όπως μια απειροελάχιστη αύξηση της θερμοκρασίας μετατρέπει το νερό σε ατμό ή μια απειροελάχιστη μείωσή της σε πάγο.
- (δ) Γι’ αυτό οι ακραίες τιμές, π.χ. θερμοκρασίας ή βροχόπτωσης, απαιτούν πολύ προσεκτική μελέτη πριν ερμηνευτούν – είτε γιατί μπορεί να είναι «φυσική» συμπεριφορά του πολύπλοκου συστήματος είτε γιατί ένα ξαφνικό γεγονός μπορεί να τις προκάλεσε. Η απλή δήλωση με μάτια γεμάτα τρόμο - έκπληξη «Αυτό είναι απόδειξη ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ!», εκείνοι οι 48.8 βαθμοί Κελσίου που καταγράφηκαν στη Σικελία (11/8/2021) αν και δεν ξέρουμε αν έχουν επιβεβαιωθεί, απέχει της σοβαρής επιστημονικής ερμηνείας.
- (ε) Οι ακραίες τιμές οποιουδήποτε μεγέθους, οι εξαιρέσεις στον κανόνα δηλαδή, δεν μπορούν να χριστούν κανονικότητα. Για να γίνει αυτό απαιτούνται παρατηρήσεις δεκαετιών ή και αιώνων. Οι γνώστες Στατιστικής γνωρίζουν ότι οι ακραίες τιμές (outliers) είτε αποκλείονται από την ανάλυση είτε αναλύονται με μέγιστη προσοχή και περίσκεψη γιατί «στρεβλώνουν» την κανονικότητα που η στατιστική ανάλυση αποσκοπεί να αποκαλύψει.
- (στ) Η οικολογική πλάνη (ecological fallacy) καιροφυλακτεί, ο κίνδυνος, δηλαδή, να μεταφερθούν αποτελέσματα ανάλυσης από μια κλίμακα παρατηρήσεων, π.χ. την εθνική ή την παγκόσμια, σε χαμηλότερη κλίμακα, π.χ. τοπική ή και ατομική. Αν η μέση θερμοκρασία ή το εισόδημα ή οτιδήποτε άλλο έχει αυξηθεί σε εθνικό επίπεδο, αυτό δεν σημαίνει ότι έχει αυξηθεί το ίδιο και σε μια συγκεκριμένη περιοχή της χώρας.
- Και, τέλος, αλλά όχι τελευταίο: (ζ) Η αντιμετώπιση των πολύπλοκων φαινομένων απαιτεί δέσμες μέτρων, που διαρκώς αναπροσαρμόζονται, γιατί η τεράστια αβεβαιότητα καθιστά αδύνατη την ακριβή πρόβλεψη των επιπτώσεων και συνεπειών τους σε συγκεκριμένη περιοχή και συγκεκριμένη περίοδο.
Τα παρακάτω παραδείγματα είναι τα πιο τρανταχτά, μεταξύ πολλών άλλων.
Πλημμύρες. Η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων αύξησε τόσο τα πλημμυρικά φαινόμενα όσο και το μέγεθος των επιπτώσεων τους (απώλειες ζωής και περιουσίας). Ομως, όταν το ίδιο ύψος βροχής πέφτει σε μια μεγάλη λεκάνη απορροής δεν προκαλεί πλημμύρα σε σχέση με το όταν πέφτει σε μια μικρή λεκάνη που αναγκαστικά θα υπερχειλίσει. Πολύ περισσότερο δε, αν αυτή η λεκάνη (μικρή ή μεγάλη) έχει φυσική κάλυψη (δάσος, δασική έκταση, αγροί) δεν πλημμυρίζει εύκολα (γιατί ανακόπτεται η ταχύτητα του νερού ή/και το απορροφά το έδαφος) σε σχέση με μια λεκάνη που είναι μπαζωμένη, τσιμεντωμένη, καμένη, γενικώς κακοποιημένη.
Πυρκαγιές. Επί δεκαετίες ο ευρωπαϊκός Νότος λαμπαδιάζει τα καλοκαίρια, ιδιαίτερα όταν πνέουν ισχυροί άνεμοι. Αιτίες; Οι εμπρησμοί με στόχο την επίτευξη άτυπων οικιστικών και λοιπών «αναπτυξιακών» στόχων, διενέξεις μεταξύ κτηνοτρόφων που οδηγούν σε εκδικητικές πυρκαγιές σε βοσκοτόπια, νομοθεσία που επιτρέπει αποχαρακτηρισμούς αγροτικών εκτάσεων (όταν καλλιεργούνται τα καμένα), εγκατάλειψη δασών που αυξάνει την καύσιμη ύλη, ελλιπής πυρανίχνευση, έλλειψη σωστού σχεδιασμού διαχείρισης πυρκαγιών γενικότερα, μεταξύ πολλών άλλων ανθρωπογενών αιτίων. Και ξαφνικά φέτος αποκαλύφθηκε ο μέγας υπαίτιος: η κλιματική αλλαγή...
Αστικές θερμικές νησίδες. Ενα φαινόμενο γνωστό... από το 1810 που μελετήθηκε σοβαρά μετά το 1990. Συμβαίνει στις μεγάλες αστικές περιοχές, γέννημα της πυκνής δόμησης, της υπερβολικής ποσότητας υλικών που απορροφούν θερμότητα (τσιμέντο, γυαλί, άσφαλτος), της έλλειψης πρασίνου, της χρήσης κλιματιστικών, της παραγωγής καυσαερίων λόγω κυκλοφορίας ή/και συγκέντρωσης βιομηχανιών και, φυσικά, του ανάγλυφου (π.χ. Λίμα στο Περού). Κι όμως φέτος, η κλιματική αλλαγή προβλήθηκε ως η κύρια αιτία του φαινομένου. Εκφράσεις όπως «η κλιματική αλλαγή προκαλεί αυτό κι εκείνο...» απλά δεν είναι καλή επιστήμη γιατί πάντα η κότα έκανε, και θα κάνει, το αυγό και το αυγό την κότα.
* Aplotaria.gr, Τμήμα Γεωγραφίας, Παν. Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου