Ο ΒΡΑΧΟΣ και τα ΤΕΣΣΕΡΑ ΚΟΥΑΡΤΕΤΑ

 

του Άντη Ροδίτη

Ο Σεφέρης επιδίωξε τη γνωριμία και τη φιλία με τον T. S. Eliot (περίοδος 1951-1962) αλλά οι περιγραφές που μας άφησε των συναντήσεων τους, που δεν ήταν άλλωστε πολλές, δεν σημαίνουν καμιά σε βάθος επικοινωνία των δύο ποιητών. Ο Σεφέρης θέλησε μάλλον να γνωρίσει από κοντά τον ταλαντούχο ποιητή με τις νέες τεχνικές καινοτομίες, ν’ αντλήσει κάποιο πνευματικό κέρδος, ενώ ο Έλιοτ, που απ’ όσο ξέρω δεν άφησε πουθενά καμιά αναφορά για τον Σεφέρη, ήλπισε, ίσως, πως μέσα από κείνον θα ερχόταν σε μια επαφή με τη «μυστική» θεολογία των ορθοδόξων. Ο Σεφέρης -όσο κι αν δεν ήταν στερημένος «νόησης καρδίας»- πόρρω απείχε από το θέμα, τουλάχιστο την εποχή εκείνη, όπως μας το αποκαλύπτει και ο Ζήσιμος Λορεντζάτος στο «Χαμένο Κέντρο».

 

Ο Σεφέρης, που μετέφρασε ποιήματα του Έλιοτ, την «Έρημη Χώρα» (The Waste Land) όπως και το θεατρικό «Φονικό στην Εκκλησιά» (Murder in the Cathedral), δείχνει να έχει μόνο ακούσει για τον «Βράχο» (The Rock), το πρώτο θεατρικό τού Έλιοτ, το οποίο περιέχει όλα τα μηνύματα του βραβευμένου, θεωρουμένου ως κορυφαίου έργου τού Έλιοτ «Τέσσερα Κουαρτέτα» (Four Quartets). «Δικαιολογημένα», βέβαια, αφού εκείνη την εποχή ο Σεφέρης προχωρούσε αυτόφωτος, ένεκα δεν υπήρχε καλύτερός του στα ελληνικά γράμματα. Όλη η καθοδήγηση ή η ενημέρωση που έπαιρνε ήταν κατ’ ευθείαν από την αγγλική διανόηση και κριτική, η οποία είχε απορρίψει τον «Βράχο» κι ήταν πολύ μακριά από οποιαδήποτε «μυστική θεολογία» ή «νόηση καρδίας».

 

Μέχρι η Βιρτζίνια Γουλφ αποκάλεσε τον Έλιοτ «χαμένο κορμί», ένα ψευδοευσεβή, που κατάντησε να πιστεύει στον Θεό και να πηγαίνει και στην εκκλησιά μάλιστα. Τα «Κουαρτέτα» χαρακτηρίστηκαν «εκκλησιαστικά μπιχλιμπίδια» κι ότι «περιέχουν αξιόλογα κομμάτια» μεν αλλά «και μια ορισμένη ποσότητα παραγέμισης» κι ότι όσο καλύτερος χριστιανός γινόταν ο ίδιος ο Έλιοτ τόσο απομακρυνόταν από την τέχνη κ.ο.κ!

 

Τα «Τέσσερα Κουαρτέτα» αναγνωρίσθηκαν ως σπουδαία ποίηση για την τεχνική τους και το σπουδαίο ποιητικό ταλέντο τού Έλιοτ, αλλά για το ποιο ακριβώς είναι το νόημα και το μήνυμά τους υπάρχουν, ας τις πούμε, «γενικές δυσκολίες»!

Ο ίδιος ο Σεφέρης έγραψε ότι ένα βιβλίο με ποιήματα του Έλιοτ πρέπει οπωσδήποτε να περιέχει κάτι από τα «Κουαρτέτα», αλλά πάλι ο ίδιος δήλωσε αδυναμία να το πράξει γιατί, λέει, θα ασκούσε «υπερβολική βία» στην ελληνική γλώσσα μας (!), πράγμα που φανερώνει όλη την αδυναμία όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των ίδιων των Άγγλων να καταλάβουν πού το πάει ο Έλιοτ.

Οι πλείστοι αναγνώστες των «Κουαρτέτων» σαγηνεύονται από τον άρτιο χειρισμό της γλώσσας, τον ρυθμό, τη μουσικότητα, τη φαντασία και την δημιουργικότητά τους.

 

Αυτή η απόδοσή τους στα ελληνικά (και του ΒΡΑΧΟΥ, που πρώτη φορά μεταφράζεται στα ελληνικά) ξεκινά από την ταύτιση με τα αισθήματα, τα οράματα και την πίστη του Έλιοτ, κι αφήνοντας πίσω τη στυγνή, στραγγαλιστική κατά λέξη μετάφραση, με απόλυτο σεβασμό στο νόημα των λέξεων που υπηρετούν το νόημα του ποιήματος, νιώθει ότι τα «Κουαρτέτα» είναι ένα απόλυτα ελληνικό ποίημα, πιστό σε ό,τι ο ελληνισμός μετά την παρακμή των ελληνιστικών χρόνων υιοθέτησε ως τρόπο ζωής, όραμα και πολιτισμό.