Το χιούμορ ως πολιτικό και κοινωνικό προϊόν

 

    Του Γιάννη Σχίζα

    Ποντίκι 29.2.24
              

      Η μεγαλομικρομεσαία εξουσία   πάσχει συνήθως  από χρόνια σοβαροφάνεια,  αλλά κάποτε  της ξεφεύγουν   δόσεις  αστεϊσμού..... Από την άλλη πλευρά διάφοροι  χαζοχαρούμενοι   συντελεστές εκπομπών  σε κουτσομπολίστικα  ΜΜΕ,  κακαρίζουν ασυστόλως σε  ελαφρολαϊκά δρώμενα  εκπάγλου βλακείας,  εξασκώντας  τις σιαγόνες τους και  ελάχιστα έως καθόλου  τη  κοινωνική ευρηματικότητα....Το χιούμορ είναι ένας «τρίτος δρόμος», ένας διμέτωπος αγώνας εναντίον της  ακραίας «σοβαρότητας» αλλά και εναντίον της αβαθούς ελαφρότητας , που   καταδύεται  στο βάθος  των κοινωνικών αντιφάσεων  επί σκοπώ μίξης στοιχείων  της πραγματικότητας προς όφελος  μιας ανομολόγητης  τάξης  πραγμάτων . Το χιούμορ αναρριπίζει  τη φαντασία ,  δεν είναι παίξε-γέλασε......

 

Διαδρομή

 

      Στον Μεσαίωνα οι γελωτοποιοί στις αυλές  των Βασιλιάδων και Φεουδαρχών απήλαυαν  μεγάλης ελευθεριότητας, έβγαζαν πολλά  στη φόρα   και συχνά απηχούσαν  το λόγο της κοινωνίας...Στον Νεομεσαίωνα του Νεοφιλελευθερισμού, το χιούμορ κάποτε  αναδύεται από τις πλέον απίθανες εστίες – ακόμη και  από τα έγκατα του ίδιου του συστήματος -   προτεινόμενο αυτή τη φορά  για μαζική κατανάλωση. Η υπόθεση από πρώτη όψη μυρίζει χειραγώγηση , όμως αυτή η μαζική «απεύθυνση» και  κατανάλωση, ως εκ της προπονητικής αγωγής στην οποία υποβάλλει την κοινωνία,  δημιουργεί  προϋποθέσεις για ένα νέο ανατρεπτικό πνεύμα. Η λαϊκή παροιμία έλεγε «από ρόδο βγαίνει αγκάθι και από αγκάθι ρόδο»: Ο αστισμός με το  χιούμορ     μπορεί  να ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου και να εκμαιεύει   πολύ πιο δραστική κοινωνική κριτική . Εννοώ πολύ πιο δραστική σε σχέση με  διάφορα αναρχοαριστερά  ομοιοκατάληκτα σλόγκαν , που δεν μπορούν  να πείσουν άλλους πέρα από  τους πεισμένους...

    Χάρις σε αυτά τα ευρήματα ο Μπόρις Τζόνσον έφαγε στις δημοτικές  εκλογές του Λονδίνου  τον συνετό αλλά πληκτικό αντίπαλό του,   Κεν Λίβινγκστον . Παρομοίως και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι,  με την ευρηματικότητά του έγινε «ο άνθρωπος που πήδ@ξε  μια ολόκληρη χώρα» - κατά πως έγραψε ο Economist το 2011.

Nα μην ξεχάσουμε και τη  Μαρία Ζαχάροβα, που επί άνθησης των απαγορεύσεων  του κορωνοϊού έλεγε, ότι ο Πούτιν προτίμησε τη τοπική πανίδα -τις αρκούδες από τα λιοντάρια - για να διώξει από τους δρόμους  τους πολίτες….

 

    Μια συλλογή καταστάσεων

  

      Όμως υπάρχει και το κοινωνικό χιούμορ, που τροφοδοτεί την πολιτική. Τα τελευταία χρόνια παρακολουθώ διάφορες πλακατζήδικες διαφημίσεις και κάποτε  αισθάνομαι σαν επικοντιστής  του άλματος επί κοντώ με ξύλινο κοντάρι, ενώ  γύρω μου κάποιοι εκτοξεύονται στα ύψη με το πλαστικό  ...Από όλα αυτά έχω συγκρατήσει ελάχιστα :  Το ότι είδα  λόγου χάρη  στη τηλεόραση ένα κύριο ντυμένο Σαιξπηρικά με  στέμμα στο κεφάλι,  να προβαίνει σε κάποιο εντυπωσιακό μονόλογο, αλλά  όταν φτάνει στη λέξη «ΑΤΡΟΜΗΤΟΣ»  να ξεχνάει την παράσταση  και να παρασύρεται σε μια ακολουθία αγώνων του ΠΡΟΠΟ : «Ατρόμητος –Ιωνικός  2,  Ουντινέζε – Νάπολι 1,  Aστέρας Τρίπολης – Κηφισιά 1»κλπ. Το ότι είδα  μια  στριμμένη γυναικεία  φάτσα  κάποιας ηλικίας να  παίζει το ρόλο σπιτονοικοκυράς διαφημίζοντας  εμμέσως πλην σαφώς τα οικιστικά δάνεια μιας Τράπεζας, όπως επίσης το οικόσιτο σκυλί ενός  ενοικιαστή να στέκεται «κόκαλο»  και να υποδύεται  το άγαλμα (!)  λόγω της επίσκεψης του ιδιοκτήτη στο σπίτι. Πιο παλιά ακόμη,  άκουγα  τα διαφημιστικά τραγούδια ενός  παιχνιδάδικου που προσομοίωναν  το λαϊκό μελό παρωχημένης εποχής (του είδους  «άτιμη κενωνία» και  «μάνα γιατί με γένησες»...) και αισθανόμουν  μιαν  απέραντη ξεκαρδιστική ευθυμία . Και το πανεξυπνότερο όλων : Άκουγα  προ καιρού  μια ραδιοφωνική διαφήμιση της οποίας το πρώτο σκέλος  περιελάμβανε  ένα εδάφιο κινηματογραφικής κριτικής του κ.Μπακογιαννόπουλου,  ενώ το δεύτερο σκέλος  προσομοίωνε μια κατάσταση  κάθετης  ψυχαγωγικής απογείωσης . Πριν από αυτά ετίθετο η ερώτηση : Πως θέλετε  να περνάτε  το χρόνο σας, «έτσι» - δηλαδή με  τις βαριές και ασήκωτες αναλύσεις του κ.Μπακογιαννόπουλου – ή «έτσι», ξεφαντωματικά,  τουτέστιν καταβρίσκοντάς την;

 

          Όταν κάποτε  είχα την  ευκαιρία να συναντήσω τον κ.Μπακογιαννόπουλο  ,   διαπίστωσα  ότι ο γνωστός κριτικός του κινηματογράφου με τις γνωστές οικολογικές ευαισθησίες  αφενός αγνοούσε το διαφημιστικό διασυρμό του ως πληκτικού και αφετέρου  δεν έδινε γι αυτό  δεκάρα ! Όντας οικείος   με ένα χώρο μικρών  χιουμοριστικών επιδόσεων όπως ο οικολογικός,  με κύριες παραμέτρους την  κινδυνολογία και ηθικολογία,   αισθάνθηκα  ευχάριστη έκπληξη . Σκεφτόμουν λοιπόν πως ένας σοβαρός άνθρωπος με οικολογικές ευαισθησίες  θα έπρεπε να  αμύνεται  «άνευ ορίων άνευ όρων» – πούλεγε κι ο Εμπειρίκος σε ένα ερωτικό ποίημά του.  Να του ασκούν κριτική φερειπείν  γιατί καπνίζει και αυτός  να  απαντά ότι ο δικός του ο καπνός είναι από χωράφι χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα !...Να τον  πιάνουν επ’ αυτοφώρω να συνθλίβει μια κατσαρίδα   με το παπούτσι του, παράγοντας εκείνο το ανακουφιστικό «σκραααατς»  που  συνδέεται με την έκλυση αηδιαστικών υγρών, και αυτός  απολύτως νηφάλιος να δηλώνει:  «Γαμώ τη συγκεκριμένη βιοποικιλότητα».....

 

     Τώρα τελευταία έπεσα πάνω σε μια διαφήμιση φρίσκις, υπό το όνομα catisfaction –  κατά το όνομα της μεγάλης ροκ επιτυχίας των Rolling Stones  στις αρχές των 60’ς, το   satisfaction ! Επιβεβαίωσα λοιπόν  ότι το χιούμορ αποτελεί μίμηση πράξεως σπουδαίας, μέγεθος εχούσης κλπ. κλπ*., εκτός από το ότι  υπόκειται στους γενικούς νόμους της μαγειρικής :  Όπως μια  καλομαγειρεμένη σούπα  διακρίνεται  αφενός από το νερόζουμο με στοιχεία ορύζης  και αφετέρου από το πιλάφι, έτσι και το χιούμορ πρέπει  να βρίσκεται σε ορισμένες  αναλογίες  με τη σοβαρότητα και την ελαφρότητα. Κυρίως δε, παρά τον  ενίοτε συμφεροντολογικό  του χαρακτήρα, να παράγει γέλιο.

 

 *  Ορισμός της Τραγωδίας, κατά τον Αριστοτέλη