Ο Soloúp (Αντώνης Νικολόπουλος) είναι πολιτικός γελοιογράφος και δημιουργός κόμικς. Είναι διδάκτωρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας κι Επικοινωνίας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου) κι έχει σπουδάσει πολιτικές επιστήμες στην Πάντειο. Μέχρι σήμερα έχει κυκλοφορήσει 14 άλμπουμ με γελοιογραφίες και κόμικς, τη μελέτη Τα ελληνικά κόμικς (Τόπος, 2012) και το graphic novel Αϊβαλί (Κέδρος, 2014), το οποίο έχει μεταφραστεί στα γαλλικά και τα τουρκικά, έχει βραβευτεί ως «Καλύτερο κόμικς» και «Καλύτερο σενάριο» στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς 2015, καθώς και με το «Coup de Coeur 2016» στο 17ο φεστιβάλ Rendez-vous du Carnet de Voyage (Γαλλία). Το 2015 πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη η έκθεση Αϊβαλί – ένα ταξίδι στον χρόνο (Φεβρουάριος-Μάιος), η πρώτη στην Ελλάδα μεγάλη έκθεση για βιβλίο κόμικς που φιλοξενήθηκε σε μουσείο, και περιόδευσε για πάνω από 400 μέρες σε μουσεία, γκαλερί και βιβλιοθήκες σε όλη τη χώρα. Ο Soloúp έχει σχεδιάσει ζωντανά επί σκηνής (live drawing) συνοδεύοντας μουσικές παραστάσεις στο Μέγαρο Μουσικής (2017), στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (2018) και αλλού. Το graphic novel με τίτλο Ζοrμπάς, πράσινη πέτρα ωραιοτάτη, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα, μας έδωσε την αφορμή για τη συζήτηση αυτή.
Τι σας ώθησε να γράψετε και να σχεδιάσετε ένα βιβλίο για τον Ζορμπά σε graphic novel;
Στην εφηβεία και τα πρώτα χρόνια της φοιτητικής μου ζωής, είχα διαβάσει τα περισσότερα έργα του Καζαντζάκη. Δεν μου ήταν λοιπόν άγνωστο το έργο του συγγραφέα, όταν μου έκαναν την ιδιαίτερα τιμητική πρόταση από τη Διόπτρα για το αν θα με ενδιέφερε να δουλέψω σε κάποιο από τα έργα του. Κι επέλεξα φυσικά αυτό το σπουδαίο έργο, τον Ζορμπά, γιατί έχει όλα εκείνα τα ανάμεικτα στοιχεία του γκροτέσκου, της τραγωδίας αλλά και των φιλοσοφικών/υπαρξιακών ερωτημάτων που νομίζω πως ταιριάζουν στη δουλειά μου.
Στο βιβλίο αυτό υπογράφετε τα σχέδια, αλλά και τα κείμενα. Πώς τα συνδυάσατε αυτά τα δυο;
Η γλώσσα των κόμικς είναι εκείνη που, στις περισσότερες περιπτώσεις, συνδυάζει αρμονικά τον λόγο και την εικόνα. Τα σκίτσα και τα κείμενα βρίσκονται στο DNA των κόμικς. Ιδιαίτερα μάλιστα στη φόρμα των graphicnovels, λόγω έκτασης αλλά και θεματολογίας, ένας τέτοιος δυναμικός συνδυασμός πετυχαίνει πολλές φορές και μια αφηγηματική υπέρβαση στην ανάγνωση. Λόγος και εικόνα δεν μας κάνουν, όπως στα μαθηματικά, δύο, αλλά πολύ περισσότερα πράγματα στην πρόσληψη ιδεών, συναισθημάτων και πολιτισμικών προβολών. Πιο συγκεκριμένα τώρα, σχετικά με τη δική μου δουλειά, είναι μάλλον πρώτη η ιδέα ενός θέματος και στη συνέχεια η αγωνία να τη χτίσω σιγά σιγά σε σενάριο που με… πιάνουν απ’ τον σβέρκο, κι έτσι καταλήγω να κάνω και τα σκίτσα και τα κείμενα.
Η αφήγηση της ζωής του Ζορμπά γίνεται με μια ελεύθερη μεταφορά μιας συναρπαστικής και περίπλοκης προσωπικότητας. Δεν είναι δύσκολο να ισορροπείς μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας;
Το κλειδί σε αυτό το δίνει ο ίδιος ο Καζαντζάκης που, ενώ μιλάει για ένα υπαρκτό πρόσωπο, τον Γιώργο Ζορμπά, ούτε στιγμή δεν αφήνει να εννοηθεί πως πρόκειται για μια ρεαλιστική βιογραφία. Αντίθετα, γράφει πως «παντρεύει την αλήθεια με το ψέμα» της αφήγησης, κρατώντας ως απόσταγμα τις σκέψεις και κάποιες κουβέντες από τον Γιώργο, για να συνθέσει στο μυθιστόρημά του τη λογοτεχνική φιγούρα του Αλέξη Ζορμπά. Στα χνάρια λοιπόν του ίδιου του Καζαντζάκη, προσπάθησα κι εγώ να χρησιμοποιήσω μόνο ως αφετηρία τη μορφή του Γιώργου Ζορμπά από κάποιες λιγοστές φωτογραφίες του για να δημιουργήσω τη φιγούρα του κόμικς, τόσο ως εικόνα αλλά και ως ήρωα της συγκεκριμένης αφήγησης.
Τι είναι αυτό που γοητεύει τον αναγνώστη όταν ανοίγει ένα βιβλίο με κόμικς;
Ο συνδυασμός των κειμένων με τα σκίτσα. Καθώς ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχούν οι εικόνες, το πάντρεμα των κειμένων με αυτές αποδεικνύεται στα εικονογραφηγήματα ιδιαίτερα ελκυστικό.
Επέλεξα αυτό το σπουδαίο έργο, γιατί έχει όλα εκείνα τα ανάμεικτα στοιχεία του γκροτέσκου, της τραγωδίας αλλά και των φιλοσοφικών/υπαρξιακών ερωτημάτων που νομίζω πως ταιριάζουν στη δουλειά μου.
Διαβάζοντας το βιβλίο σας, σημείωσα κάποιες φράσεις και σταμάτησα να πάρω ανάσες για να το απολαύσω. Υπάρχουν τεχνικές και μυστικά για να γοητεύονται οι αναγνώστες;
Σίγουρα, πέρα από το ένστικτο και την έμπνευση, υπάρχουν και τεχνάσματα αφηγηματικά που μπορούν να βοηθήσουν τον δημιουργό να εκμαιεύσει από τον αναγνώστη την έκπληξη, την ταύτιση, τη συναισθηματική φόρτιση. Πάνω σε αυτό, άλλωστε, δηλαδή τη σημειολογική σύνταξη της αφήγησης, που ήταν και το αντικείμενο του διδακτορικού μου, δουλεύω συστηματικά από το Αϊβαλί [Κέδρος, 2014]. Έτσι, όταν βλέπω πως κάποια τέτοια αφηγηματικά πειράματα έχουν αποτέλεσμα, προχωράω στα επόμενα βιβλία, τον Συλλέκτη [Ίκαρος, 2018], για παράδειγμα, και το 21 – Η μάχη της πλατείας [Ίκαρος, 2021], διευρύνοντάς τα.
Η οπτική αφήγηση μοιάζει με την κινηματογραφική απεικόνιση. Η ζωή όμως δεν είναι γεμάτη από άπειρες εικόνες;
Ακριβώς, και αυτό που λέτε, εξηγεί σε έναν βαθμό και την ολοένα μεγαλύτερη διάδοση και αναγνωστική επιτυχία των κόμικς και της φόρμας των graphicnovels.
Για να επιστρέψουμε στον Ζορμπά, κατά πόσο έχουν σχέση με την πραγματικότητα ή τη φαντασία οι πραγματικοί χαρακτήρες του βιβλίου;
Όπως σας είπα και πιο πριν σχετικά και με τις προθέσεις του Καζαντζάκη, η «αλήθεια» και η φαντασία σε μια επινοημένη αφήγηση είναι πολύ σχετικές. Δεν έχει τόση σημασία, εντέλει, το πόσο ρεαλιστικά αποδίδουμε ένα χρονοτοπικό πλαίσιο ή τα χαρακτηριστικά του ήρωα, όσο την αίσθηση αυτού του χρονότοπου ή τη δομή του χαρακτήρα και της σκέψης του ήρωα. Έτσι, για παράδειγμα, στο συγκεκριμένο graphicnovel τα υπαρκτά πρόσωπα, όπως μας σώθηκαν σε φωτογραφίες του Καζαντζάκη, του Γιώργη Ζορμπά ή της Μαντάμ Ορτάνς, χρησιμοποιήθηκαν μόνο ως αφετηρία για τα σκίτσα τους. Το βάρος έπεσε περισσότερο στην περιγραφή των χαρακτήρων, των σκέψεων και των αντιδράσεών τους και κατ’ επέκταση στην οπτική τους απόδοση.
Υπάρχει η πιθανότητα στο μέλλον να γράψετε και να δημιουργήσετε πάλι ένα graphicnovel εμπνευσμένο από την ελληνική πεζογραφία;
Φυσικά και υπάρχει, αλλά όπως κι εδώ ή στο Αϊβαλί, αυτό θα γίνει με τον τρόπο που είδατε. Δεν μ’ ενδιαφέρει μια οπτική περίληψη ενός λογοτεχνικού κειμένου ούτε ένας εστιασμός στα highlights του βιβλίου, που περιμένουν λίγο-πολύ να δουν οι αναγνώστες. Μ’ ενδιαφέρει αντίθετα τα πρωτότυπα κείμενα ν’ αποκτούν νέο ενδιαφέρον συνομιλώντας μαζί τους, θέτοντάς τα πιθανόν σε διάλογο με άλλα κείμενα ή μορφές τέχνης, διαμορφώνοντας έτσι ένα νέο, πρωτότυπο και αυτοδύναμο έργο.
Μπορεί ένα graphic novel να επηρεάσει θετικά τους εφήβους και τους νέους, ώστε να γίνουν καλοί αναγνώστες;
Tα κόμικς δεν δημιουργούνται για να προαγάγουν την ανάγνωση γενικά, γιατί ως αυτόνομο είδος διαβάζονται ως τέτοια, δηλαδή ως κόμικς. Κατά τη γνώμη μου, είναι λάθος η γενική εντύπωση πως η μεταφορά κλασικών έργων σε κόμικς ή κάποια κόμικς που ασχολούνται με μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο από μόνα τους θα φέρουν τους νέους πιο κοντά στη λογοτεχνία ή την ιστορική γνώση. Δεν αρκεί κάτι τέτοιο. Ένα καλοφτιαγμένο κόμικς όμως, αντίστοιχα με ένα καλογραμμένο βιβλίο, μπορεί να ανοίξει πολλούς ορίζοντες ή και προβληματισμούς για σκέψη σε αυτόν που τα διαβάζει.
Πώς θα ένιωθε, άραγε, ο Νίκος Καζαντζάκης, αν ζούσε και έβλεπε να γίνεται graphicnovelτο βιβλίο του, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά;
Δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς θα αντιδρούσε ο ίδιος ο συγγραφέας, ούτε να εφεύρουμε τώρα μια υποθετική απάντηση που θα μας κολάκευε. Όμως έχοντας μελετήσει τόσο το έργο όσο και την αλληλογραφία του Καζαντζάκη και έχοντας υπόψη μου τα κινηματογραφικά του σενάρια, αλλά και τα όσα περιέγραφε στον Πρεβελάκη σχετικά με την έβδομη τέχνη, έχω την εντύπωση πως θα ήταν ανοιχτός και ο ίδιος σε μια τέτοια μεταφορά, όπως ο Ζορμπάς σε κόμικς.
Νίκος Καζαντζάκης: Ζοrμπάς, πράσινη πέτρα ωραιοτάτη
Soloúp
εικονογράφηση: Soloúp
Διόπτρα
520 σελ.
ISBN 978-618-220-413-9
Τιμή €25,50
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου