Ευάγγελος Καϊμακάμης :Ένας «κοσμοναύτης» στην Ανταρκτική

της Άννας Ποδάρα

Ταξίδεψε 14.630 χλμ για να γίνει «κοσμοναύτης» επί της γης. Έζησε 12 μήνες σε μια απομονωμένη βάση, τους 4 με πλήρες σκοτάδι τριγύρω.

Έπινε νερό 500 ετών, δάκρυσε όταν είδε μετά από μήνες ντομάτα (!), ξέχασε τι μέγεθος έχει ένα παιδί, βρέθηκε στη μέση μιας αποικίας 3.500 αυτοκρατορικών πιγκουίνων. Είναι ο γιατρός Ευάγγελος Καϊμακάμης .

Η βάση που έμεινε βρίσκεται στη μέση της Ανταρκτικής, 1.100 χλμ μακριά από τα παράλια. Είναι γαλλο-ιταλική εγκατάσταση και χρησιμοποιείται από επιστήμονες διαφόρων φορέων. Το καλοκαίρι δουλεύουν εδώ 50 άτομα. Το χειμώνα η βάση δεν είναι προσβάσιμη από τον έξω κόσμο. Φεύγουν όλοι και μένουν μόνο 15 άτομα (τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό). Οι καιρικές συνθήκες είναι ακραίες και για 4 μήνες η Ανταρκτική βυθίζεται στο απόλυτο σκοτάδι. Η θερμοκρασία φτάνει μέχρι και τους -80 βαθμούς Κελσίου, παγώνοντας τα καύσιμα των οχημάτων σε δευτερόλεπτα και τα αεροπλάνα δεν μπορούν μας προσεγγίσουν στο απόλυτο σκοτάδι. Επίσης, επειδή ο αέρας στους πόλους είναι αραιότερος, όλοι υποφέρουμε από έλλειψη οξυγόνου.

Γιατί διέσχισες όλο τον κόσμο για να πας εκεί;

Επειδή οι συνθήκες αυτές, όπως καταλαβαίνεις, μοιάζουν σαν να ζεις σε άλλο πλανήτη, η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία στέλνει κάθε χρόνο ένα γιατρό -ερευνητή, ο οποίος μένει ένα χρόνο στη βάση και διεξάγει διάφορες έρευνες σχετικά με την έλλειψη οξυγόνου και τις επιπτώσεις της μακροχρόνιας απομόνωσης στον άνθρωπο. Είχα τελειώσει το διδακτορικό στο ΑΠΘ και την ειδικότητά μου στη πνευμονολογία και ψαχνόμουν να δω τι μπορώ να κάνω. Σκεφτόμουν όλα τα ενδεχόμενα ακόμα και να φύγω εκτός Ελλάδος. Έμαθα για την προκήρυξη της ESA για απεσταλμένο γιατρό και έκανα τα χαρτιά μου. Πέρασα από ψυχολογικά τεστ, επαγγελματική συνέντευξη, ιατρικές εξετάσεις και επιλέχθηκα. Ήμουν ο πρώτος Έλληνας που έφτασε στην Ανταρκτική για να μείνει τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Έφτασα τον Ιανουάριο του 2013.

Η Ανταρκτική είναι σε μέγεθος μιαμιση φορά όπως η Ευρώπη. Η βάση βρίσκεται σε 3.233 μ. υψόμετρο και για να φτάσω ως εκεί από τα παράλια έκανα ένα ταξίδι 3.5 ωρών με ένα αεροπλάνο. Το αεροπλάνο φορούσε χιονοπέδιλα και προσγειώθηκε σε ένα χιονοδιάδρομο, ένα σημείο του παγωμένο πλατό, που το ισιώνουν οι συνάδελφοι επιστήμονες με τον εκσκαφέα για να θυμίζει διάδρομο προσγείωσης. Νάτο:

Επειδή φτάνεις απότομα από τη θάλασσα σε μεγάλο υψόμετρο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (μόλις 3,5 ώρες) υπάρχει κίνδυνος να πάθεις την νόσο των Όρεων, να πάθεις ακόμα και πνευμονικό οίδημα και να πεθάνεις. Εγώ τις πρώτες μέρες είχα έντονο πονοκέφαλο που δεν μπορούσε να τον καταπολεμήσει κανένα παυσίπονο. Γι΄ αυτό όσοι φτάνουν εκεί την πρώτη εβδομάδα πρέπει μόνο να τρώνε, να πηγαίνουν τουαλέτα και να κοιμούνται μέχρι να ξεπεράσει ο οργανισμός το σοκ και να συνηθίσει σιγά- σιγά στα νέα δεδομένα.

Λόγω της έλλειψης οξυγόνου είναι σαν να έχουμε όλοι μας μια μορφή αναπνευστικής ανεπάρκειας. Πολύ έντονη δύσπνοια, κουράζεσαι πολύ εύκολα, λαχανιάζεις με το παραμικρό. Το σώμα όμως πάντα αντέχει. Τις πρώτες μέρες ανέβαινα 2-3 σκαλιά και σταματούσα, εξουθενωμένος σαν να είχα τρέξει μαραθώνιο. Λίγο πριν φύγω από τη βάση ανέβαινα τις σκάλες τρέχοντας.

Για να βγεις έξω στην ενδοχώρα της Ανταρκτικής πρέπει να ντυθείς σαν αστροναύτης.

 Ειδική στολή, διπλά γάντια, διπλό κασκόλ κ.ο.κ. Κανένα σημείο του σώματος σου δεν πρέπει να μείνει εκτεθειμένο στο κρύο της Ανταρκτικής, γιατί μετά από 3-5 λεπτά παθαίνεις αμέσως κρυοπαγήματα. Φοράς και μάσκα αντηλιακή, γιατί ο ήλιος αντανακλά στο λευκό χιόνι και δεν μπορείς να δεις χωρίς μάσκα, τυφλώνεσαι.

Δεν υπάρχουν όμως καιρικά φαινόμενα. Στην Ανταρκτική είναι εξαιρετικά σπάνιο να δεις σύννεφα και δεν θα δεις ποτέ νιφάδες χιονιού. Η χιονόπτωση στην ενδοχώρα της ηπείρου είναι περίπου 5 εκ. το χρόνο

Πώς χιονίζει στην Ανταρκτική;

Το χιόνι δεν πέφτει σε νιφάδες αλλά σε μικρούς κρυστάλλους που δεν φαίνονται στο ανθρώπινο μάτι. Είναι όπως όταν βλέπεις τη σκόνη στο φως. Μπορεί καμιά φορά να δεις κάτι να πέφτει στραφταλίζοντας γύρω σου. Αυτό είναι το χιόνι της Ανταρκτικής και λέγεται διαμαντόσκονη.

Σε αυτήν εδώ τη λευκή τέντα κάνουν επιστημονικές έρευνες στο έδαφος. Πρέπει να ξέρεις ότι η βάση βρίσκεται σε υψόμετρο 3.330 μ. όχι γιατί είμαστε σε βουνό αλλά γιατί από κάτω μας βρίσκεται πάγος εκατοντάδων χιλιάδων χλμ. Δεν πατάμε στη γη δηλαδή!

Και τι έρευνες γίνονται εκεί;

Οι επιστήμονες έχουν ανοίξει μια τρύπα χιλιομέτρων μέσα στο χιόνι και συλλέγουν κομμάτια πάγο. Μέχρι στιγμής έχουν φτάσει στα 3.070 μ. , έχουν φτάσει δηλαδή στο στρώμα πάγου που υπήρχε στη Γη 900.000 χρόνια πριν! 

Τον Ιανουάριο που έφτασα βρήκα την ήπειρο σε καλοκαιρινή περίοδο με τον ήλιο να μην δύει ποτέ. Λίγο πριν αρχίσει ο χειμώνας, γίνονται οι προετοιμασίες για τους 9 μήνες που θα είμαστε σε πλήρη απομόνωση. Ένα κομβόι με ερπυστριοφόρα οχήματα ξεκινάει από τα παράλια, διασχίζει το παγωμένο πλατό της Ανταρκτικής και φτάνει φορτωμένο με 150 τόνους στη βάση μας. Κουβαλάει κοντέινερς με πετρέλαιο, τρόφιμα και άλλες προμήθειες. 

Και νερό;

Όχι, νερό έχουμε παντού γύρω μας. Τους μήνες της απομόνωσης το μόνο όχημα που λειτουργεί είναι ένας εκσκαφέα μέσα σε θερμαινόμενη τέντα. Με τον εκσκαφέα αυτόν μαζεύουμε χιόνι, το οποίο το λιώνουμε και το πίνουμε. Δεν έχει μικρόβια, το χιόνι της Ανταρκτικής είναι το πιο αγνό στον κόσμο, αφού δεν υπάρχει ίχνος ρύπανσης. Επειδή σκάβαμε στο ίδιο σημείο κάθε φορά, ανοίξαμε μια τρύπα 25 μ. βάθος. Πίναμε δηλαδή νερό από πάγο 500 ετών.

Τι γεύση είχε;

Υπόξινη! Βλέπεις δεν υπάρχουν φυτά στην Ανταρκτική να απορροφήσουν το διοξείδιο του άνθρακα και αυτό πέφτει στη γη και μετατρέπεται σε νερό και ανθρακικό οξύ, γι' αυτό το νερό είχε μια γεύση λίγο ξινούτσικη.

Στη βάση έχουμε δυο βρύσες. Από τη μια τρέχει το πόσιμο νερό από το λιωμένο χιόνι της Ανταρκτικής και από την άλλη το ανακυκλωμένο νερό που το χρησιμοποιούμε για διάφορες δουλειές, πλύσιμο πιάτων, μπάνιο κ.ο.κ. Το σύστημα ανακύκλωσης νερού χρησιμοποιεί μεγάλους απορροφητήρες και απορροφά κάθε υγρασία που υπάρχει μέσα στο σταθμό, ακόμα και τον ιδρώτα μας.

Αφού ξεφορτώσει, το κομβόι φεύγει πάλι προς τα πίσω παίρνοντας μαζί τα σκουπίδια της προηγούμενης χρονιάς! Βάσει της Συνθήκης της Ανταρκτικής τίποτα ξένο δεν πρέπει να μένει πάνω στην ήπειρο. Γι' αυτό όλα τα απόβλητα μας κομποστοποιούνται και μεταφέρονται για να πεταχθούν σε Αυστραλία ή στην Ευρώπη.

Δεν τα καίγατε;

Απαγορεύεται να μολύνουμε το περιβάλλον. Ακόμα και τα απόβλητα της τουαλέτας τα βάζουμε σε ειδικό χώρο, όπου τρώγονται από ειδικούς μικροβιακούς πληθυσμούς. Το ελάχιστο στερεό κατάλοιπο που μένει κομποστοποιείται και αποθηκεύεται κι αυτό.

Στα μέσα Φεβρουαρίου ο ήλιος αρχίσε να δύει, ειδοποιώντας μας ότι έρχεται ο χειμώνας. Τότε είναι που έφυγε το αεροπλάνο με το προσωπικό του και μείναμε μόνοι μας τα 15 άτομα της βάσης και έτσι θα ήμασταν για τους υπόλοιπους 9 μήνες. Ακόμα και οι αστροναύτες αν συμβεί κάτι μπορούν να επιστρέψουν άμεσα στη ΓΗ. Εμείς για τους υπόλοιπους μήνες δεν μπορούσαμε να φύγουμε από κει. Σταδιακά η θερμοκρασία άρχισε να μειώνεται και ο ήλιος να δυει όλο και πιο χαμηλά μέχρι που εξαφανίστηκε τελείως, στις 6 Μαΐου. Τους επόμενους 4 μήνες η ήπειρος  βυθίζονταν στο απόλυτο σκοτάδι.

Αποχαιρετίσατε τον ήλιο.

Υπήρχε όμως και κάτι που αποζημίωνε αυτή την έλλειψη. Ο φημισμένος έναστρος ουρανός της Ανταρκτικής έκανε την εμφάνιση του.

Ελάχιστοι άνθρωποι θα δουν ποτέ στη ζωή τους ένα τέτοιο θέαμα. Η έλλειψη ατμοσφαιρικής ρύπανσης και υγρασίας έκανε τον γαλαξία μας να εκτείνεται από τη μια άκρη του ορίζοντα μέχρι την άλλη μπροστά στα περίεργα μάτια μας. Μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε ακόμα και το χρώμα των αστεριών στον ουρανό.

Ο Σταυρός του Νοτου ( το αστέρι που υποδεικνύει τον Νότο) στεκόταν ακριβώς από πάνω μας. Μπροστά μας απλώνοταν ο Γαλαξίας μας, το ασημένιο ποτάμι φωτός που βλέπεις στις πολύ σκοτεινές περιοχές με γυμνό μάτι..

Kάποια βράδια μας επισκέπτοταν και το Νότιο Σέλας και αυτό ήταν κάτι μαγικό. Διαπερνούσε το απόλυτο σκοτάδι, καμιά φορά απλωνόταν από τη μια άκρη του ουράνιου θόλου ως την άλλη και έπαιζε αλλάζοντας σχήμα και χρώμα. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες δεν μας επέτρεπαν να μείνουμε εκτός βάσης, πάνω από λίγα λεπτά και έτσι ποτέ δεν χορταίναμε τον ουρανό της Ανταρκτικής, που έδινε αυτή την εξαιρετική παράσταση πάνω από τα κεφάλια μας.

Πώς περνούσε η μέρα σας;

Ευτυχώς τα ερευνητικά μας καθήκοντα μας κρατούσαν πολυάσχολους το περισσότερο χρόνο της μέρας. Εγω διεξήγαγα 12 διαφορετικές έρευνες. Μια από αυτές, για παράδειγμα αφορούσε στα αντιμικροβιακά υλικά. Είχα στήσει σε διάφορα σημεία στη βάση διάφορα υλικά (πλαστικό, ύφασμα, σκρατς κ.τ.λ.) και μελετούσα την αντιμικροβιακή τους αντοχή σε ακραίες συνθήκες. Τα αποτελέσματα αυτά θα είναι χρήσιμα για τις στολές των αστροναυτών, γιατί όταν σε λίγα χρόνια θα στείλουμε αστροναύτες σε άλλους γαλαξίες θα πρέπει να είναι προστατευμένοι με το κατάλληλο υλικό ώστε και να μην μολυνθούν από τους άλλους πλανήτες αλλά ούτε και να τους μολύνουν. Έκανα και άλλες διάφορες βιολογικές μελέτες, για τις οποίες χρησιμοποιούσα τους συναδέλφους στη βάση ως πειραματοπρόσωπα.

Επικοινωνία με τους δικούς μας είχαμε μέσω Skype από μια πολύ αργή σύνδεση ίντερνετ. Από εκεί ενημερωνόμουν και για τα νέα και τις εξελίξεις στην Ελλάδα αλλά και έγραφα στο blog μου, το οποίο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ: http://kaimakamis.wordpress.com/antarctica/.