Η Αλβανία, ένα road movie και οι παλιές περιπέτειες

 Του Γιάννη Σχίζα

ΠΟΝΤΙΚΙ 2.11.23

 Η κακαβιά είναι μια θαυμάσια σούπα, που την κατασκευάζουν κατά πρώτο λόγο τα ψαροκαϊκα. Όμως η Κακαβιά είναι και κοινότητα της επαρχίας Αργυροκάστρου, στα σύνορα Ελλάδας και Αλβανίας, από την οποία ξεκινάει η πρώτη μου σχέση με την χώρα αυτή- – που είναι βεβαίως διακριτή από την ομώνυμή της ψαρόσουπα… Ήταν δεκαετία του 90, οπότε στεκόμουν στη Κακαβιά, σε αναμονή μιας Αλβανής, σε μια συγκυρία επιδείνωσης των Ελληνοαλβανικών σχέσεων. Θυμάμαι ότι είδα ένα δικό μας συνοριακό φρουρό, με εφ όπλου λόγχη, να χτυπάει από πλήξη ένα ξύλινο έπιπλο, με τέτοια μανία ώστε να σκέφτεσαι ότι είναι αδύνατο αυτό να επιβιώσει μέχρι το τέλος της θητείας του …. Η δεύτερη εμπειρία ήταν στη διέλευση των ελληνοαλβανικών συνόρων το 2009, σε μια εκδρομή που οργανώθηκε από τον ΣΕΟ (Σύνδεσμο Ορειβατών)Θεσσαλονίκης.. Οι άνθρωποι εδώ έβαλαν τρία παμπάλαια και τρομώδη περιπολικά, που την έβγαζαν και δεν την έβγαζαν – για να μας δείξουν διαδοχικά το δρόμο για το Μαυροβούνιο, κίνηση που οι πιο πολλοί τη βρήκαμε φιλότιμη . 

Road Movie 

Τα έργα Road movie – «κινηματογράφος του δρόμου- είναι γενικώς δύσκολα, που μάλιστα γίνονται δυσκολότερα με τους περιορισμούς που ισχύουν για τα Πούλμαν, με τις ανά τρίωρο υποχρεωτικές στάσεις τους ! Κι εγώ φορτωμένος σε ένα πούλμαν αδυνατούσα να φανταστώ αναβίωση αυτού του κινηματογραφικού είδους, ώσπου κάποια στιγμή ξυπνάω από την επιγραφή ΔΗΚΚΙ : Είναι γραμμένη πολύ εντυπωσιακά πάνω σε ένα ερειπειώδες κτίσμα, που στέκει και δεν στέκει , στην Εθνική οδό. Αναρωτιέμαι, αν είναι πολιτική διαφήμιση ή επιτάφια ταμπέλα…. 

Περνάμε από την Υλίκη, που έκανε το γιόκα μου σε μικρή ηλικία να με ρωτάει : που είναι «οι λύκοι»; Περνάμε από μια τσιγγανολάνδη χωρίς υποψία οδικού κινηματογράφου, όπου πέρυσι μας είχαν πετάξει πέτρες και μας σπάσαν τα τζάμια - διαπιστώνοντας ότι φέτος τους έχουμε φυτέψει σπιτάκια.. Βλέπουμε μια εταιρεία που φτιάχνει εκκλησίες, βλέπουμε δάση, και τελικά την Κρυσταλλοπηγή – σημείο εισόδου στην Αλβανία. Τα βουνά στην Αλβανία είναι χαραγμένα στις υπώρειές τους με πεζούλες (αναβαθμούς) που είχαν την φιλοδοξία της καλλιέργειας – σύμφωνα με τον Εμβέρ Χότζα. Σε μια διαδρομή βλέπεις ένα λιγνιτωρυχείο, σε άλλη διαδρομή ακούς για την εξόρυξη αλβανικού πετρελαίου, θυμάσαι τις αφηγήσεις των πρώτων Ελλήνων που το 1988 επισκέφθηκαν – με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – τη χώρα αυτή : Που εντυπωσιάσθηκαν γιατί έβλεπαν να ξεφορτώνεται ένα μη ανατρεπόμενο φορτηγό , από ανθρώπους με το φτυάρι …Προσέξαμε ότι τα μπούνκερ – υβριδικές μορφές μικροσκοπικών φρουρίων και παραδοσιακών πολυβολείων – είχαν πλέον εξοστρακισθεί από την χώρα, όπου είχαν ενδημήσει στον υπέρτατο βαθμό με τις παρανοϊκές φαντασιώσεις του Αλβανού δικτάτορα . Σε κάποια συγκυρία εθεωρούντο ότι είναι 700.000, οπότε στελεχωμένα από τρεις πολίτες εξαντλούσαν όλο το παραγωγικό δυναμικό (!) ,αλλά τώρα δεν έχουν απομείνει παρά πολύ λίγα. Επί του παρόντος έχουν γίνει κατοικίες, καφετέριες, αποθήκες , καταφύγια για ζώα και ότι άλλο μπορεί να φαντασθεί κανείς.. 

Το Παρελθόν 

Το 1938 η Ιταλία εισβάλει στην Αλβανία για να έχει βάση εξορμήσεως κατά της Ελλάδας. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Πρόεδρος του Ιταλικού Υπουργικού Συμβουλίου Βερλάτσι αναφέρει μεταξύ άλλων : « Οι στρατιώτες του ένδοξου Ιταλικού Στρατού, στις τάξεις του οποίου περιλαμβάνονται πολλές μονάδες Αλβανών στρατιωτών…». Ο ιστορικός Μάριο Τσέρβι γράφει: “Στις ιταλικές μεραρχίες περιλαμβάνονταν επίσης αλβανικά τμήματα (…). Εκπαιδεύτηκαν ακόμα και Αλβανοί, που θα ήθελαν να συμμετάσχουν στις επιχειρήσεις”. Και ο Γερμανός καθηγητής Ρίχτερ : “…Η συνολική δύναμη του Ιταλικού Στρατού στην Αλβανία δύο ημέρες πριν από την επίθεση ανερχόταν σε 140.000 άνδρες, συμπεριλαμβανομένων (…) και των Αλβανών εθελοντών”. Οι Ιταλοί έχουν τη συμμαχία των Αλβανών, αλλά την υποδέχονται με το σταγονόμετρο, για να αποφύγουν φαινόμενα διεκδίκησης της δόξας.

Όμως η Ιστορία έχει άλλη τροπή, η Βόρεια Ήπειρος απελευθερώνεται, ενώ το ύψωμα 731 γίνονται οι νέες «θερμοπύλες από την ανάποδη» των Ιταλοαλβανών. Οι επιθέσεις τους στα πλαίσια της μεγάλης «Εαρινής αντεπίθεσης» κρατούν από 6 έως 20 Μαρτίου, είναι λυσσώδεις, εξαπολύουν τόνους οβίδων, ενώ οι Έλληνες καλύπτουν τα κανόνια τους με κουβέρτες(!) για να αποφύγουν τη σκόνη και τις λάσπες… Ένας Ιταλός ιερωμένος διατρέχει το μέτωπο κατά τη διάρκεια ανακωχής για την συλλογή των νεκρών, για να πει «incredibile» - βρίσκοντας το όλο σκηνικό απίστευτο…Ο Μουσολίνι που παρακολουθεί ως νέος Ξέρξης το θέαμα από μικρή απόσταση, πρώτη φορά για έναν τέτοιο ηγέτη, φεύγει κατεξοργισμένος στις 21 Μαρτίου, αφού εξαπολύει μύδρους κατά των επί κεφαλής του στρατεύματος. Σήμερα η Αλβανία είναι γεμάτη από μνημειώδεις κατασκευές, που ο υποφαινόμενος υπολογίζει με το μάτι» να είναι καμιά 30αριά ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο , όμως γι αυτή την επική μάχη του υψώματος 731 – που κατέβηκε λόγω των βομβαρδισμών κατά 5 μέτρα (!)– δεν περίσσεψε ούτε ένα μικρό μνημείο : Αντίθετα, το υπάρχον «στοιχείο μνήμης» στη κορυφή έχει καταστραφεί επανειλημμένα, ενώ η όλη τοποθεσία έχει τεθεί ανεξέλεγκτα σε δράσεις φυσικές για την ολική εξασθένιση του γεγονότος.

 Η Αλβανία είναι μια χώρα πλούσια ! 

Πρέπει πριν απ’ όλα να σταθούμε στην Κορυτσά, μια εκπληκτική πόλη, με μουσεία και άλλα αξιοθέατα. Και φυσικά στην Πρεμετή, κωμόπολη λιγότερο γνωστή, όπως επίσης στο Τεπελένι, με το τεράστιο άγαλμα του Αλή Πασά – έργο πιθανόν σοσιαλιστικού ρεαλισμού… Οι πόλεις και κωμοπόλεις συναγωνίζονται η μια την άλλη σε αισθητική, σε καλόγουστες διακοσμήσεις, σε υπέροχα μνημεία, σε δρόμους και πεζόδρομους, σε πλατείες, σε πάρκα, σε καθαριότητα. Σε βαθμό που σε κάνουν να αναρωτηθείς με ποιους πόρους μπορεί να στήθηκε όλο αυτό το μεγαλείο…. (επακολουθεί β μέρος)

Το Αργυρόκαστρο είναι ο χώρος γέννησης του Ισμαήλ Κανταρέ – μεγάλου Αλβανού συγγραφέα, μόνιμου υποψήφιου για το Νόμπελ της λογοτεχνίας, που παρήγαγε το υπέροχο «Κάστρο». Ο Κανταρέ μοιράζει έντεχνα την αφήγησή του, και την μοιράζει ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν να καταλάβουν το κάστρο(Οθωμανοί) και σ’ αυτούς που αμύνονται. Η αφήγηση είναι η καλύτερη δυνατή, σε κατακτάει από την πρώτη στιγμή. Το Αργυρόκαστρο είναι πατρίδα του Εμβέρ Χότζα και ο Αλή Πασάς έχει επίσης κάνει την περαντζάδα του από αυτή τη πόλη, που τώρα πλέον διαθέτει μεγάλα ξενοδοχεία και το κάστρο. Στο κάστρο εντυπωσιάζεται κανείς από τα γερμανικά κανόνια του Α Παγκοσμίου Πολέμου, από τις «Βέρθες» που βομβάρδιζαν το Παρίσι από 75 μίλια, που

καταλαμβάνουν μια αίθουσα τεραστίων διαστάσεων, αλλά πιο πολύ εντυπωσιάζεται από ένα γιοφύρι – εκτός κάστρου – που αποκαλείται το γιοφύρι του Αλή Πασά : Είναι πολύ άγριο, πολύ απόμερο και μοναχικό, σκέπτεσαι πραγματικά να πατήσεις πάνω του. . Ο ποταμός Αώος – στα αλβανικά Vjoza – ξεκινάει από την Ελλάδα και διατρέχει την Αλβανία μέχρις ότου χυθεί στην Αδριατική. Μας παρακολουθεί συνεχώς, στην αρχή με λίγο νερό κι αυτό λασπώδες, αλλά μετά, όταν συναντήσει τα νερά του ποταμού Ντρίνια, γίνεται μεγάλος και σχετικά καθάριος και τελικά – από ένα σημείο και πέρα – πλωτός. Από ότι προβλέπουν οι συμφωνίες του Μαρτίου του 2023, που είχαν σαν συμβαλλόμενα μέρη την αλβανική κυβέρνηση και μια σειρά οργανώσεων, ο ποταμός προβλέπεται να παραμείνει «άγριος», δηλαδή να μην φραχθεί πουθενά, ενισχύοντας έτσι την τουριστική φυσιογνωμία της χώρας, ενώ εκκρεμεί ανάλογος μετασχηματισμός του στο ελληνικό τμήμα. Άθρησκη χώρα Η χώρα είχε κηρυχθεί πάλαι ποτέ «άθρησκη», καθώς ο Ενβέρ Χότζα ανακήρυξε την Αλβανία αθεϊστική χώρα το 1967 και κατέστρεψε πολλά θρησκευτικά κτίρια . Μόνο ελάχιστα από τα τζαμιά της Οθωμανικής εποχής και μερικές ορθόδοξες εκκλησίες στα Τίρανα διασώθηκαν, επειδή θεωρήθηκαν ιστορικά μνημεία. Υπόψη ότι την πρωτοβουλία της διάσωσης την πήραν δυο τολμηροί καθηγητές Πανεπιστημίου, που έπεισαν τον Χότζα για τα οφέλη αυτής της ιστορίας. Τώρα πλέον ο πληθυσμός είναι ή δηλώνει κατά πλειοψηφία μουσουλμανικός, ενώ ο ένας στους 5 δηλώνει ότι ανήκει στους Μπεταχτσήδες – μια μουσουλμανική σέκτα που συνταιριάζει τον Μουσουλμανισμό με τον Χριστιανισμό και με άλλες, παγανιστικές δοξασίες. Δεδομένου του τουρκικού προβλήματος και του γεγονότος ότι η Αλβανία έχει την τάση να παίζει το ρόλο του «καλού παιδιού» της τουρκικής πολιτικής παρέχοντας διάφορες διευκολύνσεις στον μεγαλοιδεατισμό της Άγκυρας – όπως λόγου χάρη τον ελλιμενισμό των τουρκικών πλοίων στον Αυλώνα - μπαίνει το ερώτημα : Θα ήταν άστοχη η ανα-προτεραιοποίηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής για μια ουσιαστική συμμαχία όλων αυτών, των μικρών και μοναχικών κρατών, της Βαλκανικής ; Θα ήταν άστοχη η προς αυτά υπόμνηση του Τουρκικού ονείρου για αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Προς το παρόν, η κράτηση του Μπελέρη στις φυλακές είναι ένα δείγμα της απόστασης που έχουμε να διανύσουμε ως αυτή την πολιτική. Οι Αλβανοί κοιτάζουν την πάρτη τους Τα μέσα μεταφοράς σ’ αυτή τη χώρα ήταν πρωτόγονα, μέχρι την εποχή του Χότζα διέθεταν αυτοκίνητο μόνο οι άνθρωποι «της καταστάσεως ή της περιστάσεως» , για να θυμηθούμε μια ατάκα του ποιητή Μανώλη Αναγνωστάκη. Η Αλβανία είχε ένα σύνολο 1 ή 2 αυτοκινήτων για κάθε 1000 κατοίκους το 1991, όμως μετά τη πτώση του καθεστώτος Χότζα οι δρόμοι γέμισαν Mercedes Benz. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Αλβανικού Ινστιτούτου Στατιστικής, το 2020 από τα συνολικά κυκλοφορούντα αυτοκίνητα τα 18,2% ήταν Μερσεντές. Κατά τα άλλα οι Αλβανοί συνεχίζουν να ζουν εκτός Αλβανίας - σύμφωνα μάλιστα με το αρμόδιο υπουργείο τις τελευταίες δύο δεκαετίες, περίπου το 25% του συνόλου της χώρας μετανάστευσε , αποτελώντας το 35% του ενεργού πληθυσμού. Με βάση κατά προσέγγιση στοιχεία, περίπου 1.400.000 Αλβανοί πολίτες ζουν και εργάζονται σήμερα στο εξωτερικό. Ο «εσωτερικός» πληθυσμός της Αλβανίας έχει μειωθεί κατά 1,3% την τελευταία δεκαετία, αν και αυτό απομένει να κριθεί. Η τελευταία απογραφή πρόκειται περί παρωδίας (Γιώργος Κυριακού, Δρόμος της Αριστεράς) που «παίζεται» με τα πλέον κουτοπόνηρα κόλπα, που είχε σαν τελευταία ημέρα τις 27.10.2023. Η πλειοψηφία των Αλβανών που «πήραν των ομματιών τους», περίπου το 70-75%, εγκαταστάθηκε σε δύο χώρες, την Ελλάδα και την Ιταλία , από τις οποίες η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση. Ο εθνικισμός ενεδρεύει στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος, που δεν χάνει πραγματικά ευκαιρία να δηλώσει τη σημασία του . Παραδείγματος χάρη : Γνωρίζετε εσείς κάποια γλώσσα που το «ελληνικό κράτος και οι καλαμαράδες θέλει να εξαφανίσει από προσώπου γης;» Αν όχι, τότε μπορείτε να συμβουλευτείτε τον κύριο Γιώργο Μίχα, ο οποίος κάνοντας χρήση της αδιάρρηκτης συνέχειας της Πελασγικής γλώσσας και της Αλβανικής (!!!) αποφαίνεται ότι λέξεις όπως μέντορας, μάντης και μαντεία έχουν ως ρίζα «το ρήμα της γλώσσας «μεντόνj» (σκέπτομαι) και το ουσιαστικό, επίσης της αλβανικής γλώσσας, «μέντ-ι» (το μυαλό), ότι οι λέξεις αυτές (Μέντορας, Μάντης και Μαντείο), είναι λέξεις της αλβανικής γλώσσας, η οποία, αποδεικνύεται έτσι, και με τον τρόπο αυτό, ότι είναι η «Μητέρα Γλώσσα» της ελληνικής » ! Πολλά λόγια αξίζουν για την ορεινή φύση της χώρας, που είναι ιδιαίτερα ελκυστική : Αυτή η φύση με τα 708 μέτρα του μέσου υψομέτρου, με τις Βανγκογκικές αποχρώσεις των φύλλων της οξιάς το Φθινόπωρο, δίνει ένα επί πλέον πλεονέκτημα για την έλξη του ορεινού τουρισμού, που έχει σαν κορυφαίο το όρος Κόραμπ με τα παραπάνω από 2700 μέτρα. Τελευταίο αλλά επίσης σπουδαίο: Τα σκυλιά στην Αλβανία δεν είναι εμβολιασμένα στη πλειοψηφία τους, αλλά εισπράττουν την αγάπη ή την ανοχή των περισσοτέρων ανθρώπων. Πρόκειται για μια στατιστική με δείγμα τυχαίο, που επιβεβαιώνεται όμως από πολλά παραδείγματα….