ΙΣΤΟΡΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΡΕΙΒΑΣΙΑ

 

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΒΟΥΝΩΝ

Του Γιάννη Σχίζα      

“Και ο ποιητής είναι ορειβάτης.

Ένα τραχύ σκαρφάλωμα προς τα ύψη

Και η ποιητική ενέργεια είναι….”

Κωστής Παλαμάς

          Τα βουνά αποτέλεσαν  “καλό αγωγό” της μεταφυσικής, του δέους , του στοχασμού  ενώπιον της γεωλογικής  ιστορίας ….Όμως  μέχρι και τον 19^ο αιώνα, κάθε άλλο παρά προσφέρονταν για δραστηριότητες “α ν α  -  ψ υ χ ή ς”. Η  ανάβαση   με σκοπό την   ανανέωση των αισθήσεων και του πνεύματος , χωρίς κάποιο συγκεκριμένο, παραγωγικό ή  χρησιμοθηρικό κίνητρο , ήταν μια μάλλον ασυνήθιστη κατάσταση. Αυτός ήταν ο  κανόνας,  που όμως δεν έπαυε να πάσχει από “θαμπές” εξαιρέσεις  : Φερειπείν   υπάρχουν ενδείξεις  για το ότι ο   άνθρωπος του  Neanderthal   έκανε  θρησκευτικές τελετές στις Άλπεις 70.000  έτη   πριν   από την αρχή της χρονολογίας μας ,σε υψόμετρο 2500 μέτρων,  προφανώς ύστερα από μια μαζική  “θρησκευτική ανάβαση” από  τα χαμηλότερα σημεία όπου κατοικούσε, πράγμα  που  πιθανολογούσε  τη  θρησκευτική   αντίληψή του  για τον  κόσμο

          Η μεγαλύτερη     μαζική  “ορειβασία”  στην Ιστορία των αρχαίων χρόνων, όπως αυτή της στρατιάς του Αννίβα στις Άλπεις το 282 π.Χ, έγινε κάθε άλλο παρά  με σκοπό την  αναψυχή – με την στενότερη ή ευρύτερη έννοια. …..Ο Καρχηδόνιος στρατηλάτης  αποφάσισε να  αιφνιδιάσει τους Ρωμαίους  καταφέροντάς τους  ένα αποφασιστικό πλήγμα  όχι από το νότο της Ιταλικής χερσονήσου, από όπου και αναμενόταν η επίθεσή του, αλλά από το Βορρά. Γι  αυτό και  προέλασε από  την Ισπανία προς την Γαλλία και στη συνέχεια  προς την μεγάλη οροσειρά  των Άλπεων  - αντιμετωπίζοντας  στην πορεία του τις επιθέσεις των Γαλατών. . Μετά από μια  εξαιρετικά δύσκολη άνοδο οδήγησε  ανθρώπους, εφόδια και  υποζύγια (στα οποία περιλαμβάνονταν και πολεμικοί ελέφαντες!)  σε μιά ακόμη πιό προβληματική  κάθοδο  μέσα από  αυτοσχέδιες διαδρομές . “Στην κατάβαση  δεν συνάντησε πιά εχθρούς εκτός από όσους κρυφά  προξενούσαν ζημιές, όμως εξ αιτίας των τόπων και του χιονιού  έχασε στρατιώτες όχι λιγότερους από όσους χάθηκαν κατά το ανέβασμα στις Άλπεις ”  - έγραψε ο Ιστορικός Πολύβιος.

ΟΙ ΑΛΠΕΙΣ,ΕΧΟΥΝ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΛΟΓΟ

                Οι Άλπεις θα δώσουν το όνομά τους στις ορεινές περιοχές  που κείτονταν πάνω από  τα 1600-1800 μέτρα, που είχαν   ως ορατή ιδιαιτερότητα την ανυπαρξία δένδρων, που    διέθεταν    μόνο θάμνους  και ποώδη φυτά και  δεν προσφέρονταν  ιδιαίτερα για χρησιμοθηρικές δραστηριότητες – επομένως δεν ήταν  κατάλληλες  για τον  ανθρώπινο εποικισμό : Και που γι αυτούς τους λόγους  ήταν  ελκυστικές μόνο σε “αποκλίνοντες”, μειοψηφικούς  τύπους…Έτσι μία  από τις πλέον  γνωστές αφετηρίες  της   σύγχρονης  «ψυχαγωγικής» ορειβασίας  θα συνδεθεί  με τον μεγάλο Ιταλό  ποιητή Πετράρχη , που αναρριχήθηκε  στο βουνό  Ventoux, το σωτήριο έτος 1336… Η συνέχεια των εγχειρημάτων αυτού του είδους δεν είναι καλά γνωστή, πάντως το σίγουρο είναι ότι η  σειρά της υψηλότερης κορυφής της Ευρώπης, του Λευκού Όρους των Άλπεων ,   θα έλθει   τεσερισίμισι αιώνες αργότερα. Στο μεσοδιάστημα  πάντως  θα καταγραφούν και άλλες   αξιόλογες ορειβατικές εξορμήσεις, μεταξύ των οποίων και αυτή του  Ελβετού  φυσιοδίφη Κόνραντ  Γκέσνερ(1516-1565), που   θα αναρριχηθεί  σε ορισμένες κορυφές των Άλπεων  όχι μόνο  «χάριν παιδιάς» αλλά και για να εμπλουτίσει τους φυτολογικούς του ορίζοντες , με την παρατήρηση  και συλλογή νέων φυτών...Εξ άλλου το 1780 θα εκτελεσθεί  μια αρκετά ενδιαφέρουσα ανάβαση στα  υψηλά σημεία του Ολύμπου  από τον Γάλλο περιηγητή Σονινί, που περιγράφεται στο βιβλίο του “Ταξίδι στην Ελλάδα και στην Τουρκία”   :   

Ο Σονινί  παρακάμπτει με τεχνάσματα   μια συμμορία ληστών που λυμαίνεται τις υπώρειες περιοχές  και ξεκινάει για τις κορυφές στα μέσα Ιουλίου. Εκεί στο κατακαλόκαιρο, κάτω από τον καυτό και εκτυφλωτικό ήλιο,  θα  αντιμετωπίσει  την κυριαρχία του  χιονιού και  του πάγου,  όπου  αδυνατεί να σταθεί για να  συνεχίσει την άνοδό του προς την κορυφή. Γι αυτό και θα σημειώσει στο βιβλίο του  : “Δεν είναι απορίας άξιο το ότι οι Έλληνες έβαλαν την κατοικία των θεών σε ένα περίοπτο μέρος, όπου οι θνητοί δεν μπορούν να φθάσουν”.  Έξη χρόνια μετά το εγχείρημα του Γάλλου περιηγητή στην Ελλάδα,  ο  Gabriel Paccar  και  ο  οδηγός  του  Jacqes Balmat    θα πατήσουν στα 4810 μέτρα του Λευκού Όρους,   για να βρεθούν το 1786   σε ένα εκπληκτικό για την εποχή ύψος  .Προηγούνται  τρία χρόνια   της Γαλλικής  Επανάστασης   και   έπονται  επίσης τρία χρόνια  της πρώτης “αναρρίχησης” των αδελφών Μογγολφιέρων (1783)  στα 450  περίπου μέτρα , αλλά με αερόστατο …

ΑΙΩΝΑΣ TΟΛΜΗΡΩΝ  ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ

         Αυτό τον  αιώνα των πρώτων ορειβατικών εγχειρημάτων, ενώ η γεωγραφική εξερεύνηση του πλανήτη απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή της, η φαντασία θα είναι ικανή να προσδώσει νόημα σε πολλά στοιχεία της φύσης.... Προαπαιτούμενο  βέβαια αυτής της διαδικασίας  είναι   ο χρόνος και το χρήμα.   Τον  19^ο  αιώνα  η Αγγλική Αριστοκρατία  θα διαθέτει άφθονο ελεύθερο χρόνο και σνομπισμό ώστε να παραλάβει την σκυτάλη των μεγάλων  ορειβατικών  εγχειρημάτων. Στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα  η κορυφή των Άνδεων «Τσιμποράσο», με το ύψος των 6.267 μέτρων, θεωρείται ως η κορυφαία της υφηλίου,όμως τα ορειβατικά εγχειρήματα σε μια τόσο μεγάλη απόσταση από την Ευρώπη είναι  προβληματικά.. Εξ άλλου στο βόρειο κομάτι της Αμερικανικής ηπείρου τα βουνά - προτιμώμενος χώρος  κυνηγών και χρυσοθηρών -   είναι   επίσης πολύ μακριά από τους Ευρωπαίους φυσιολάτρες και ορεολάτρες.  Ο  sir Francis Head, ταξιδιώτης και Ύπατος Αρμοστής της Αγγλίας στον Καναδά, θα  υποστηρίξει την «πρωτιά» των Αμερικάνικων βουνών,  αφήνοντας  στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα μια γοητευτική σύλληψη   της  φύσης του Νέου Κόσμου :   «Ο ουρανός στην Αμερική φαίνεται απείρως υψηλότερος, ο αέρας είναι δροσερότερος, το κρύο δριμύτερο, η σελήνη φαίνεται μεγαλύτερη, τα άστρα φωτεινότερα, η βροντή ηχεί δυνατότερα, ο κεραυνός είναι ισχυρότερος, ο άνεμος ορμητικότερος, η βροχή πιο δυνατή, τα βουνά είναι υψηλότερα, οι ποταμοί μακρύτεροι, τα δάση μεγαλύτερα, οι πεδιάδες πιο εκτεταμένες....» .Παρ’ όλες αυτές  τις προκλητικές δηλώσεις   οι Άγγλοι τζέντλεμεν  θα  κάνουν αφετηρία τους  την Ευρώπη και θα δημιουργήσουν  το “Αλπικό κλαμπ” το 1858, για να πετύχουν  σύντομα ένα σημαντικό κατόρθωμα, όπως αυτό της ανάβασης στο όρος  Matterhorn  to 1865. Το 1869   ιδρύεται η Γερμανική Ορειβατική Ομοσπονδία   γιά να αναλάβει   κι αυτή με τη σειρά της  να  συντονίσει τους θιασώτες του  νέου “σπορ” ,που αναζητούν   νέες εμπειρίες αλλά  και   πεδία  ανταγωνισμού και επίδειξης….Μερικά χρόνια  αργότερα  ο πρωτοπόρος Paul Preuss   επιχειρεί, μέσα στο  γρήγορο πέρασμά του από τον κόσμο (1886-1913), σωρεία  “ελεύθερων αναρριχήσεων” - χωρίς σχοινί, χωρίς καρφιά ! – ανυποψίαστος  γιά την επερχόμενη ανάπτυξη μεθόδων και τεχνικών γιά την κατάκτηση των βουνών. .  

          Όμως σε αυτό τον τελευταίο αιώνα,  παρά τη φημισμένη γεναιότητα  (ή  αποκοτιά ...) που εκπροσωπούσε η γυμνή σωματική επαφή του  Preuss με την ορεινή φύση, παρά την ανείπωτη και υποβόσκουσα  αναζήτηση της φυσικότητας μέσα από την «άμεση»   αναμέτρηση του αναρριχητή με τον κίνδυνο, τα πράγματα θα πάρουν άλλη τροπή . Οι  ορειβάτες θα ενισχύσουν σταδιακά τους “εξοπλισμούς” τους, και μάλιστα θα συμπεριλάβουν σε αυτούς τους εξοπλισμούς  και ζωντανά εξαρτήματα,  δηλαδή ανθρώπους , κατοίκους των βουνών, εκ συστήματος ή εκ φύσεως οδηγούς σε μονοπάτια και χαράδρες… Με τη βοήθεια τέτοιων ανθρώπων, που υποβάλλονται μάλιστα  σε περισσότερους κινδύνους από αυτούς των  «επισήμων ορειβατών» που είναι και οι εργοδότες τους,    οι Βρετανοί  θα επιχειρήσουν πρώτοι  - από το 1921 και μετά - να πατήσουν τις υψηλότατες κορυφές των Ιμαλαϊων.

 

 

 

 

ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΊΑ

        Περισσότερο από τους άλλους «σπορτίφ» λαούς οι Βρετανοί θα διεκδικήσουν  μια διεθνή και εξ ορισμού αξεπέραστη «πρωτιά». Στο παρελθόν έχουν ήδη περιορισθεί σε ένα «αργυρό μετάλιο», όταν ο Άγγλος   Ρόμπερτ Σκοτ  επιβεβαίωσε τη πρωτιά του Νορβηγού Πήρυ Αμούνσδεν στον Νότιο Πόλο, στις αρχές του 20^ου αιώνα...Όμως η επιθυμία τους δεν θα ευοδωθεί, καθώς  ο  Νεοζηλανδός  μελισσοκόμος  Έντμουντ Χίλαρυ (μετέπειτα  “σερ”…) θα αψηφήσει  τους μέχρι εκείνη την εποχή 18 θανάτους ορειβατών στο εγχείρημα  της ανόδου στην «οροφή του κόσμου» και  θα αναρριχηθεί  στις 29 Μαϊου  1953 στην  κορυφή που ήταν  γνωστή στον δυτικό κόσμο ως «Έβερεστ» :  Στην κορυφή  που ήταν ελάχιστα γνωστή με    το τοπικό  της όνομα  «Τσομολούνγκα» -   που σήμαινε  «Ακλόνητη Καλή Ελεφαντίνα» - και  που  εθεωρείτο  ως κατοικία της αγαθής και προστατευτικής θεάς Μιγιολανγκσάνγκμα ....

              Η  δυτικοπρεπής  ονομασία της «κορυφαίας κορυφής» είχε αποικοικρατική προέλευση   και  αποθανάτιζε το  όνομα του Άγγλου τοπογράφου και στρατιωτικού Τζώρτζ Έβερεστ, που το 1841 υπολόγισε το υψος της .  11 χρόνια  αργότερα,  η   «Μεγάλη Τριγωνομετρική Εποπτεία της Ινδίας»(1852)   έδειχνε ότι η  «Τσομολούνγκα» ήταν το πραγματικά το «κορυφαίο» σημείο του  κόσμου...Μια  σχετικά ακριβής  προσέγγιση του υψομέτρου στα  1955  θα δείξει ότι το Έβερεστ «ορθώνεται» μέχρι τα 8848 μέτρα,  όμως  οι μεταγενέστερες αναθεωρήσεις και επανεκτιμήσεις δεν θα εκλείψουν. Το 1986 μια ομάδα  Αμερικανών ορειβατών- ερευνητών θα υποστηρίξει ότι η κορυφή Κ2 των Ιμαλαίων είναι υψηλότερη αυτής του Έβερεστ κατά 84 μέτρα, ενώ το 1999  η   National Geographic Society  θα ανακοινώσει ότι το πραγματικό ύψος του Έβερεστ είναι  κατά 2 μέτρα μεγαλύτερο  από αυτό που υπολογίσθηκε το 1955 – δηλαδή 8850 μέτρα.

              Ο  Πρεσβύτερος Νοργκάϊ , συν-ορειβάτης του Έντμουντ Χίλαρυ,  που θα  υποχρεωθεί σε μεταγενέστερο χρόνο να δηλώσει ότι ανέβηκε δεύτερος στην κορυφή του κόσμου,   προέρχεται από την φυλή των Σέρπας, που ξεκίνησε τον 16^ο αιώνα  από το ανατολικό Θιβέτ  για να εγκατασταθεί στις κοιλάδες γύρω από το Έβερεστ και να αποκτήσει  τη μακρόχρονη  εμπειρία της παραμονής σε μεγάλα ύψη .            Όμως η ιδιαίτερη αυτή λειτουργία  δεν θα μεταβάλει την κοινωνικά «υποδεέστερη» θέση τους και δεν θα τους απαλλάξει από τις προσβολές της «παραδοσιακής» αποικιοκρατίας , ή ακόμη και από αυτές που θα προέλθουν στη συνέχεια από την «σκληρή»    τουριστικοποίηση των Ιμαλαϊων.  Όσον αφορά τις αποικιοκρατικές προσβολές χαρακτηριστικές  είναι οι   μαρτυρίες  που καταθέτει ο  νεώτερος (υιός) Νοργκάϊ :  Οι Βρετανοί της αποστολής του 1953  βάζουν  τους  Σέρπα να κοιμούνται σε στάβλο,  τη στιγμή που χρησιμοποιούν οι ίδιοι το κτίριο της Βρετανικής Πρεσβείας. Ο  αρχηγός της αποστολής του 1953 Συνταγματάρχης Τζων Χαντ, θα εκφρασθεί με τον πλέον απαξιωτικό τρόπο έναντι του συντρόφου του Χίλαρυ, του  Σέρπα Νοργκάϊ, σε μία συνέντευξη τύπου που έδωσε στο Κατμαντού, όταν μπροστά στους  δημοσιογράφους  που  εξυμνούσαν  τον Νοργκάϊ ως ήρωα,  θα δηλώσει  ότι ήταν ένας απλός βοηθός με ελάχιστες ορειβατικές ικανότητες...

Η ΑΝΑΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ

          Το μεγάλο  κατόρθωμα του Χίλαρυ και του Νοργκάϊ  θα  έλθει  λίγες δεκαετίες  μετά την άνοδο στην  κορυφή ενός  κατά πολύ μικρότερου, πλην διάσημου βουνού του αρχαίου κόσμου – του Ελληνικού Ολύμπου. Η πρώτη ανάβαση στο βουνό του δωδεκαθέου είναι αμφιλεγόμενη :  Σύμφωνα με μια εκδοχή,  το  1921,    αιώνες   από  την περιπλάνηση του οσίου Διονυσίου  το 1530 μέχρι την κορυφή “Προφήτης Ηλίας ύψους  2.803 μέτρων  για  την ανεύρεση κατάλληλης τοποθεσίας για τη δημιουργία μοναστηριού , ο   Ελβετός Μαρσέλ Κουρτς με τον Έλληνα οδηγό του Χρήστο Κάκκαλο, θα επιβεβαιώσουν την απουσία  των δώδεκα θεών από μιά κορυφή (Μύτικας) που προσεγγίζει τα 3 χιλιόμετρα. Η άλλη εκδοχή, που αναφέρεται σε μια περισσότερο  πρώϊμη ανάβαση στην “κορυφαία κορυφή” του Ολύμπου, είναι αυτή του  Ελβετού Μπουασσονά, καλλιτέχνη  φωτογράφου που αγάπησε την ελληνική ύπαιθρο και  πήγε στην Ελλάδα όχι “για να αναζητήσει ερείπια αλλά για να ανακαλύψει τη φύση και το λαό της” .   Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή ο Ελβετός φυσιολάτρης  επιδίδεται στο δύσκολο εγχείρημα  της ανάβασης στον Όλυμπο τον Αύγουστο του 1913 έχοντας μαζί του τους  Χρήστο Κάκαλο και  Daniel Baud-Bovy. Αφηγείται ο  ίδιος   στο περιοδικό “Βουνό”, τεύχος 27 του 1936  :  “Δενόμαστε  ο  Baud-Bovy  κι εγώ με το σχοινί του μουλαριού  κι ακολουθούμε τον Κάκαλο που σκαρφαλώνει ξυπόλητος σαν αγριόγατος  στις αποτομιές αυτών των γλιστερών βράχων, που είναι σκεπασμένες με ύπουλες σάρες , έτοιμες να κινήσουν στο βάθος του χωνιού.     Αλλά, όπως  συμβαίνει πάντα στο βουνό, οι πιο φοβερές από μακριά όψεις, μοιάζουν λιγότερο τραχιές στην έφοδο, και χωρίς καμιά δυσκολία, σε 25 λεπτά φτάνουμε στην τελευταία ράχη, την κορφή !  Μια θαυμάσια κορυφή, στενή κορυφογραμμή φτιαγμένη από μεγάλους κομματιασμένους όγκους στη σειρά. Ολόγυρά μας τρομαχτικά βάραθρα  χάνονται στην ομίχλη που μας τυλίγει πυκνά…Κρίμα, να μην μπορούμε να απολαύσουμε την ασύγκριτη θέα  . Αλλά επί τέλους φτάσαμε….Πάνω στην απάτητη κορφή του Ολύμπου. Φτάσαμε, οι πρώτοι άνθρωποι αφότου φύγανε οι θεοί ”..

    BIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γκόντφριντ Πολυκράτης, Στέλιος Βασιλόπουλος, «Εγκόλπιον τεχνικής ορειβασίας», Αχαρναί 1997

Πολυβίου, «Ιστοριών Γ», εκδόσεις Κάκτος , Αθήνα 1996

Lionel Casson, «Το ταξίδι στον Αρχαίο Κόσμο», Μορφωτικό Ίδρυμα Ενικής Τραπέζης, Αθήνα 1996

Αναστασίου Παπασταύρου, Λεύκωμα για τα Γιάννενα

Ισαάκ Ασίμωφ «Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων», Ηράκλειο 1998

Όλυμπος, κείμενα και εικόνες δυο Αιώνων, επιμέλεια Σάκης Κουρουζίδης

The Norton Anthology of English Literature,  New York, 1979

Ρούσος Βρανάς, Ταχυδρόμος 3.5.2003

Henry David Thoreau, «Περπατώντας»,  Αθήνα 1996

Jean Paul  Asselin, «Η ζωή του Πώλ Ρέους», Κορφές, 1991

Περιοδικό «Ανεβαίνοντας», τεύχος 20

Τζάμλινγκ Τένζινγκ Νοργκάϊ, «Αγγίζοντας την ψυχή του πατέρα μου», Ωκεανίδα, Αθήνα 2003

Γ.Βουτυρόπουλος, «Σέρπας, η άλλη όψη του Ιμαλαϊσμού», Ανεβαίνοντας

Νίκος Νέζης, «Η κατάκτηση του Ολύμπου», Καθημερινή 19.1.99

Μενέλαος Χρόνης, «Fred Boissonas, ο φωτογράφος του ελληνικού κάλλους», Προσανατολισμοί, Αθήνα 2002