ΓΑΤΕΣ , ΚΑΛΟΙ ΑΓΩΓΟΙ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΕΙΑΣ

 

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 21.12.2022

Τώρα που πλησιάζουν οι γιορτές, καιρός να σκεφθούμε τα ζώα. Είναι ο παπουτσωμένος γάτος του παραμυθιού, ο Τομ των Γουϊλιαμ Χάνα και Τζόζεφ Μπάρμπερα  μέσα στην ανεξάντλητη αντιπαλότητα του με τον ποντικό Τζέρυ,  είναι οι γάτες των κόμικς που διαβάζονται από μικρούς και μεγάλους, είναι οι γάτες που ενδημούν στις παιδικές φορεσιές: Που παράγουν εικόνες της «νίκης του καλού» ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν το κακό σε μια εξημερωμένη , παιδική έκδοση. Το όλο μήνυμα εκπέμπει  αθωότητα, αφέλεια, τρυφερότητα, καλοσύνη – δηλαδή στοιχεία που λάμπουν δια της απουσίας τους σε ένα  συμφεροντολογικό κοινωνικό περίγυρο. Στοιχεία τόσο συμβολικά ή περιττά όσο και οι ευχές που διατυπώνονται στις περιοδικά επαναλαμβανόμενες γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς,  που είναι  χαρακτηριστικά για όλες τις χώρες.

Γράφει ο ηθολόγος Τζέϊμς Σέρπελ : «Διαπιστώθηκε τελευταία στις ΗΠΑ  ότι τα ¾ των βιβλίων και των παραμυθιών για παιδιά είχαν για ήρωες, ή έστω για κύρια πρόσωπα, ζώα, στα οποία απέδιδαν ανθρώπινα συναισθήματα και σκέψεις καθώς και το σύμβολο του ανθρώπου : Το λόγο».    Όμως το μήνυμα των «γατόμορφων» ή γενικά «ζωόμορφων»  ηρώων προς τους αποδέκτες κάθε ηλικίας ενέχει και ένα δυσδιάκριτο νόημα : Είναι το νόημα της συνόρευσης της παιδικής με τη ζωϊκή φύση , με άλλα λόγια  εκφράζουν το ρόλο της παιδικότητας ως γέφυρας μεταξύ του ανθρώπου και του ζωϊκού βασιλείου.

ΟΙ ΓΑΤΕΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι λογοτέχνες έχουν ασχοληθεί επανειλημμένα με τη γάτα. Ο Μπωντλέρ θα στιχουργήσει γι αυτήν : «¨Όταν τα μάτια μου, προς αυτό το γάτο που αγαπώ -  σαν μαγνητισμένα- στρέφονται υπάκουα – και όταν κοιτάζω μέσα μου βαθιά – βλέπω με κατάπληξη τη φωτιά- των αχνόχρωμων ματιών του-  λαμπερά φανάρια ζωντανά πράσινα σμαράγδια – να με παρατηρούν ακίνητα». Ο Στρατής Μυριβήλης θα μιλήσει για τον «Λούλη τον γόη»  στο βιβλίο «Άνθρωποι και ζώα στην νεοελληνική πεζογραφία», (εκδόσεις Ωκεανίδα) μ’ αυτά τα απαράμιλλα λόγια: «Μουστακαλής , παλικαράς και ασίκης. Ένας λεβεντόγατος, τέλος πάντων, ρωμαλέος και καμαρωτός σαν εύζωνος της φρουράς του Αγνώστου μέσα στις χιονάτες του φουστανέλες. Που ήρθε από την Αίγυπτο για να κατακτήσει τις ψωρόγατες του λούμπεν προλεταριάτου των κεραμιδιών».

Ο Σεφέρης θα στιχουργήσει για τις «Γάτες του Άη Νικόλα», σε ένα ποίημα –καταγγελία της δικτατορίας του 1967, ενώ ο Έλλιοτ  θα συνθέσει την «Ονομασία των γάτων» που θα σπάσει ρεκόρ παραστάσεων στη θεατρική του εκδοχή. Ο Νίκος Δήμου  θα συγγράψει το «Βιβλίο των γάτων» : «Πρόσεξε αυτόν που δεν αγαπά τα ζώα. -  Η ανθρωπιά του αδύναμη. Το ζώο μέσα του -  αντιδρά. Πρόσεξε αυτόν-  που δεν αγαπά τις γάτες. Κάπου – φοβάται. Κάπου τρέμει. Κάπου κρύβεται».

Οι γάτες όμως είναι άθελά τους στοιχεία αγάπης των πολιτικών…Ο Λένιν ήταν φημισμένος γατόφιλος, είχε βγάλει πολλές φωτογραφίες με το χνουδωτό τετράποδο. Ο Αβραάμ Λίνκολν ήταν διάσημος για τη σχέση του με το συγκεκριμένο  ζώο, ο δε  Μπιλ Κλίντον, επί 8 χρόνια Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, είχε πραγματικό ειδύλλιο με ένα  γάτο ονόματι «Σοκς»(soks) - αν και πολλοί του κατελόγιζαν ότι αυτός ήταν τμήμα μιας  έντεχνης και προκατασκευασμένης  εικόνας…Στους γατόφιλους συμπεριλαμβάνεται  επίσης και η Κατερίνα Σακελαροπούλου, πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ο κωμικός Χάρυ Κλύν δεν χρησιμοποιούσε  κόλπα για την ανάδειξη των κωμωδιογραφημάτων του, αλλά προσέφευγε σε κάποιους  χαρακτηρισμούς που έδειχναν την εκτίμησή του  για το ζώο : «Γάτα» χαρακτηρίζονταν από τον Χάρυ Κλυν  ο πρόεδρος ενός κόμματος, «γάτα» ο ικανός παίκτης του ποδοσφαίρου ή του μπάσκετ, «γάτα» ο καταφερτζής επιχειρηματίας. Και η κορωνίδα του «Γατομορφισμού» πάλι από τον Χάρυ Κλύν :  «Γάτα με πέταλα»…

ΑΤΑΒΙΣΜΟΣ Ή ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Οι αρχαιολογικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι τα ζώα, που εξημερώθηκαν έχοντας σαν πρώτο είδος τα σκυλιά και κατόπιν τις γάτες,  έπαιζαν  αρχικά το ρόλο μιας βιολογικής ασπίδας απέναντι σε είδη όπως οι λύκοι, οι ποντικοί ή τα φίδια..  Μερικές χιλιάδες χρόνια αργότερα, στην Αρχαία Αίγυπτο, όποιος έκανε κακό σε γάτα τιμωρείτο, ενώ όταν μια γάτα πέθαινε το αφεντικό της ξύριζε τα φρύδια του σε ένδειξη πένθους. H γάτα ήταν διακεκριμένο σύμβολο  της Αιγυπτιακής γένεσης : Ο θεός των Αρχαίων Αιγυπτίων Ατουμ – Ρε δημιούργησε  τον κόσμο  πάνω από ένα αρχικό χάος χρώματος πρασίνου, και οι γάτες με πράσινα μάτια θα θεωρηθούν  φορείς αυτού του πρωταρχικού υλικού της κοσμογονίας. Γι αυτό ζουν στους ναούς της Μπαστέτ, δίνουν χρησμούς με την φωνή της ιέρειας και επισύρουν την ποινή του θανάτου για όποιον απλώσει  χέρι επάνω τους έστω και για να τις χαϊδέψει. Μαζί με το κριάρι, τον ταύρο και τον πίθηκο, η γάτα συμπεριλαμβάνονταν στα ιερά ζώα της Αιγυπτιακής κοινωνίας.

Στον Μεσαίωνα οι γάτες θα εξακολουθήσουν να πιάνουν ποντίκια και να επιτελούν τον ρόλο της «βιοασπίδας»  των ανθρώπινων οικισμών, όμως παράλληλα θα παίζουν τον ρόλο  του εκπροσώπου του κακού και της μαγείας και θα υφίστανται συχνά το θάνατο δια της πυράς μαζί με τις «Μάγισσες» της εποχής. Αυτός ο νέος ρόλος δεν φαίνεται άσχετος με την κυριαρχία των μονοθεϊστικών αντιλήψεων και το χριστιανικό δόγμα της μοναδικότητας του ανθρώπου σε σχέση με το ζωϊκό βασίλειο, παρά την ύπαρξη του φιλόζωου Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης.

  Σήμερα πλέον  τα ζώα φαίνονται ότι παίζουν το ρόλο μιας συναισθηματικής «χωματερής», στην οποία  αποτίθεται η ψυχική «υπερπαραγωγή» των κατοίκων της πόλης. Όμως και αυτή η φαινομενικότητα  χρήζει ορισμένων διευκρινίσεων : Τα οικιακά ζώα γίνονται συχνά το πεδίο εξωτερίκευσης κυριαρχίας και δημιουργίας υποτακτικών πλασμάτων γύρω από τον άνθρωπο αφέντη. Στη Νέα Υόρκη αρκετοί πλούσιοι κατέχουν αλιγάτορες, πιθήκους και διάφορα είδη  φιδιών, μόνο που δεν πείθουν για την αισθαντικότητά τους απέναντι σ’ αυτή τη φύση. Ο «Δόκτωρ Νο» των έργων του Τζέϊμς Μποντ, χαϊδεύει περιπαθώς την κάτασπρη γάτα του , ενώ επεξεργάζεται τα δολοφονικά και ολέθρια σχέδιά του…

Γενικά, μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι η αγαπητική σχέση με τα διάφορα ζώα είναι αποτέλεσμα ενός αταβισμού*** που εξακολουθεί να κατοικοεδρεύει μέσα στον σύγχρονο άνθρωπο. Επίσης είναι δύσκολο να πιστέψουμε για την ύπαρξη μιας μεταφυσικής σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ζώα. Σε ένα συμπόσιο στη Βενετία, που έγινε πριν μερικά χρόνια με τον τίτλο «Γάτα και άνθρωπος», ακούστηκε η περίεργη, προκλητική για ψυχολόγους και ψυχαναλυτές φράση : «Ο Θεός έπλασε τη γάτα για να μπορεί ο άνθρωπος να χαϊδεύει την τίγρη»… Πάντως ο Μαρκ Ολιβιέ Γκονσέτ υποστηρίζει ότι παραβιάζουμε τη σωστή απόσταση που πρέπει να έχουμε προς τα ζώα, αντιδρώντας απέναντί τους άλλοτε με υπερευαισθησία και άλλοτε με σκληρότητα .

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΕΡΙΦΡΟΝΗΜΈΝΗ

Η Ιστορία των σχέσεων ανθρώπων και   ζώων και ιδιαίτερα των οικιακών ζώων(pet) είναι μια μεγάλη, άγραφη και περιφρονημένη ιστορία. Είναι καιρός να την γράψουμε, να αναφερθούμε σε όλες τις λεπτομέρειες της, να μιλήσουμε για τα ζώα που εκπίπτουν από τον κτηνοτροφικό και διατροφικό τους  ρόλο  όπως και για τα άλλα -  αυτά που πνίγονται μέσα σε ένα ωκεανό χαδιών….

---------------------------------------------------------------------------

 

Courrier της Unesco,  αφιέρωμα στα ζώα, Απρίλιος 1988

Έρικ Έμπερμαν, «Γάτες», εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ , Αθήνα 1980

Γιάννη Σχίζα, “Animal Liberation”, περιοδικό Οικολογία και Περιβάλλον, Νοέμβριος 1983

 

*Αταβισμός : Στις κοινωνικές επιστήμες, αταβισμός είναι η τάση της επαναφοράς παλαιών τρόπων ζωής