Η ΤΣΙΚΝΟ –THURSDAY* ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ ΜΑΣ......

 

Του Γιάννη Σχίζα

ΠΟΝΤΙΚΙ 20.2.25

 

H Βαντάνα Σίβα , γνωστή αγωνίστρια για τα δικαιώματα των Ινδών αγροτών, γράφει :  «Ένας μύθος έχει καλλιεργηθεί από τις πολυεθνικές εταιρείες, στην κατασκευή του οποίου συμβάλλουν οι περισσότεροι συμβατικοί περιβαλλοντολόγοι και οργανισμοί για το περιβάλλον, ότι δηλαδή η βιομηχανοποιημένη γεωργία είναι αναγκαία για να παραχθούν μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων και να περιοριστεί η πείνα….».  

Oι μύθοι όμως είναι προς κατανάλωση.  Από το 1979 «εορτάζουμε» την Ημέρα της Διατροφής,  που μας φέρνει μπροστά στο διχασμό του κόσμου σε αυτούς που πεινάνε – περίπου 1 δις ανθρώπους - και στους υπόλοιπους, ενώ γενικότερα  μας προβληματίζει για τις  εκφάνσεις της κατανάλωσης :  την υπερκατανάλωση  και  την υποκατανάλωση .  

 

Σε εθνικό   επίπεδο   παρατηρούμε  βέβαια την άνθηση των εκπομπών μαγειρικής  και την καταξίωση των σεφ που  την καθοδηγούν  : Παραδοσιακά φαγητά που μοστράρονται από παραδοσιακές κυρίες, συνταγές  με  γνώσεις κάποτε αρχαϊκές, μάγειρους  με «ανατρεπτικές ιδέες»,   νεωτερίζοντες    με εντυπωσιακές κρεασιόν και μεταμοντέρνα πιατοποιϊα,  να  καταλαμβάνουν  χώρους σε έντυπα και  τηλεοπτικά μέσα.

 

    Το φαγητό δεν είναι  απλώς μια διαδικασία πρόσληψης «χρησίμων» υλών,  είναι  μια θεμελιακή απόλαυση της ζωής.

 Όμως εκτός από τις επιταγές της γεύσης υπάρχουν και οι επιταγές της υγείας, της αισθητικής, της καλής αφομοίωσης. Γι αυτό όταν ακούμε να προτείνονται  live συνταγές όπου συμμετέχουν τηγάνια ,  ανακατεύονται πρωτεϊνες και χρησιμοποιούνται πάμπολλα και αμφίβολης συμβατότητας υλικά, είμαστε βέβαιοι ότι η υγιεινή  δεν λαμβάνεται υπόψη . Στη προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια «μονοκαλλιέργεια» της γευστικής αίσθησης,  με μια παραγνώριση του «χρονικού βάθους» των συνεπειών των τροφίμων, μια επιστροφή στον πρωτογονισμό, όπου το άμεσο αίσθημα από την πρόσληψη της τροφής ήταν και το μοναδικό κριτήριο επιλογής του φαγητού .

 

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ : Η ΤΡΟΦΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΑΡΜΑΚΟ ΣΟΥ

 

Η διατροφή η οποία ενσωματώνει γνώσεις για τη σχέση των τροφίμων  με το ανθρώπινο σώμα,  της οποίας η επίδραση εξατομικεύεται  με βάση το  Ιπποκράτειο σκεπτικό «η τροφή είναι το φάρμακό σου», απηχεί το  βάθος των γνώσεων κάθε συγκεκριμένης εποχής.  Αλλά και το «περιβάλλον» της διατροφικής λειτουργίας είναι δηλωτικό της παρουσίας ή της απουσίας πολιτισμού :  Η τροφή που προσλαμβάνεται μοναχικά και αγχωτικά  στο μεσοδιάστημα δύο εργασιακών περιόδων, η γρήγορη τροφή των ταχυφαγείων με τις αντιαισθητικές  σάλτσες που θυμίζουν εκκρίσεις του παχέος εντέρου, όλα αυτά μιλάνε για τον υπαρκτό πολιτισμό πολύ περισσότερο από διάφορα  τεχνουργήματα και κατασκευές.

     Ο Κυριάκος Σιμόπουλος  αναφερόταν στα  τσιμπούσια που παρέθεταν σε ξένους επισκέπτες κάποιοι  Οθωμανοί του ελλαδικού χώρου, όπου το ρέψιμο(!) στο τέλος του γεύματος ήταν υποχρεωτικό(!), ως ένδειξη  φιλοφροσύνης  προς τον οικοδεσπότη...Στη σημερινή εποχή  η αποστασιοποίηση των ανθρώπινων εκκρίσεων από το χώρο του φαγητού αποτελεί  ένδειξη   πολιτισμού, όμως η ζωή έχει αποδείξει ότι τίποτα δεν είναι τελεσίδικο.

       

 ΑΝΤΙΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΌ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

     Κάποτε ακόμη υπήρχε μια έντονη κριτική της κρεοφαγικής κουλτούρας του πρώτου κόσμου, η οποία  βασιζόταν στο ότι  μεγάλες ποσότητες  φυτικών ζωοτροφών εξάγονταν  «από το πιάτο» των τριτοκοσμικών  χωρών και μετασχηματίζοταν σε κρέας για  τα  τσιμπούσια των δυτικών καλοζωϊστών -  έστω και αν αυτό   στοίχιζε  στους τελευταίους  αυξημένα επίπεδα χοληστερίνης. Τι έγινε όλη αυτή η πολεμική της δεκαετίας του 1980 και 1990, που εκφραζόταν με το σύνθημα « το «κρέας μας - ο λοιμός τους»- κατά πως έλεγε ο Ρενέ  Ντυμόν; Αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι ένα σύνολο αφρικανικών χωρών στις οποίες οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έπαιζαν σημαντικό ρόλο για την προμήθεια της εγχώριας αγοράς με προϊόντα, όταν  ζήτησαν   ένα 0,3%  του προϋπολογισμού της ΕΕ – ψίχουλα δηλαδή – είδαν την πρότασή τους να απορρίπτεται, με κύρια ευθύνη των  Μπερλουσκόνι και Σαρκοζί  !

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΣΚΑΝΔΑΛΑ

Τα διατροφικά σκάνδαλα είναι προϊόντα της αγοράς και του ανταγωνισμού, όπου συχνά το «χειροτερότερο» ανταγωνίζεται επιτυχώς το «χειρότερο». Όπου η φτήνεια δεν τρώει μόνο  τον παρά αλλά πολλάκις και την ποιότητα των προϊόντων . Τα σκάνδαλα που σχετίζονται με την διατροφή  είναι διαχρονικά :   Σύμφωνα με τον Λάϊονελ Κάσσον, την 2^η χιλιετηρίδα π.Χ η νοθεία της μπύρας  με νερό από ασυνείδητους πωλητές είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε  ο «Κώδικας του Χαμουραμπή», αυτοκράτορα της Βαβυλωνίας, επέβαλε  την ποινή του πνιγμού  !Τον 2^ο αιώνα μ.Χ ο περίφημος ιατρός Γαληνός  δήλωνε  ότι γνώριζε πολλούς χασάπηδες και εστιάτορες που πουλάγανε  αντί χοιρινού ανθρώπινο κρέας , δεδομένου ότι το δεύτερο είχε γευστική ομοιότητα με το πρώτο !   Στο Μαρόκο της δεκαετίας του1980, μια μεγάλη νοθεία του ελαιολάδου κόστισε στην κοινωνία 50 θανάτους και εξήγειρε τόσο  την κοινή γνώμη, ώστε να οδηγήσει  στην αγχόνη αρκετούς  λαδέμπορους. Στην Ευρώπη της δεκαετίας του 90, το σκάνδαλο των τρελών αγελάδων ήταν πρωτίστως ένα σκάνδαλο νοθείας  φυτικών ζωοτροφών με κρεατάλευρα , πράγμα που μετέτρεπε τα μυρηκαστικά χορτοφάγα  ζώα σε σαρκοβόρα και που κατέληγε να θίξει την δημόσια υγεία .  Στο Βέλγιο του 2000 κάποιοι συλλέκτες  αποβλήτων ορυκτελαίων(!) είχαν τη φαεινή ιδέα μιας  δολοφονικής  «ανακύκλωσης» , δεδομένου ότι ανέθεσαν στους μηχανισμούς αφομοίωσης  των πουλερικών  την επεξεργασία των επικίνδυνων διοξινών  που αναπτύσσονταν στα καμένα λάδια: Τελικά  οι διοξίνες ή τα κοτόπουλα δεν έπαθαν τίποτε , όμως το ίδιο δεν συνέβη με τους καταναλωτές ...

Ο διατροφικός τομέας  καταλαμβάνει  σημαντικό μέρος του ΑΕΠ, ακόμη και σε προχωρημένες κοινωνίες των υπηρεσιών. Συχνά  το ταξίδι στον κόσμο των παραδοσιακών, των εξωτικών, των αρχαιοελληνικών(!), των πικάντικων  γεύσεων,  παραγνωρίζει  τους κανόνες της υγιεινής, καθώς χρησιμοποιεί  κατά κόρον τα τηγάνια . Οπότε και  ο καταναλωτής  αισθάνεται ως βαλλόμενος πανταχόθεν -  από τη νοθεία, από την εισοδηματική ανεπάρκεια και από τη διατροφή που του προτείνεται μέσω του «τηγανήζειν» .

     

 

     Έγραφε ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης  για την κρίση των τρελών αγελάδων: « δεν ήταν απλώς το καμπανάκι της νέας εποχής, της γενικευμένης ανασφάλειας που γεννάει το κοινωνικοοικονομικό και γεωγραφικό διαζύγιο ανάμεσα στην παραγωγή και στη κατανάλωση…Ήταν η αφορμή να σκεφθούμε ξανά, πέρα από την αποκάλυψη και τη καταγγελία, τους τρόπους αντίδρασης  που διαθέτουμε ως πολίτες…»

   

Τα  ηλιέλαια  που υπεισέρχονται στις μαγιονέζες, στις κονσέρβες ψαρικών, στις σαλάτες σε κεσεδάκι ή σωληνάριο, στα τσιπς και στα τηγανιζόμενα αρτοσκευάσματα  , συνθέτουν μια κατάσταση μάλλον  δυσάρεστη :  Κατάσταση που  αφήνει  την ποιότητα ζωής «μετεξετασταία», που αμφισβητεί τη βιομηχανία διατροφής και τους διαφημιστικούς της ισχυρισμούς, που επιβεβαιώνει την ανεπάρκεια  αλλά και την αναγκαιότητα των δημόσιων ελεγκτικών μηχανισμών. Είναι μια κατάσταση που χαστουκίζει ευθέως τους νεοφιλελεύθερους νεάντερνταλ και τις κουτοπόνηρες εμμονές τους στις αυτοδιορθωτικές διαδικασίες…..

 

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

 

       Τα «παιδιά μιας κάποιας ηλικίας»   θυμούνται τις μεταπολεμικές αναφορές στο «λιτοδίαιτον του Έλληνος» , που υποδήλωνε την φύση του Έλληνα ως ελλιποβαρούς και ολιγοφάγου όντος...Μεταγενέστερα,    μια άλλη,  μάλλον ψυχαναλυτική  έκφραση, το  λεγόμενο «κατοχικό σύνδρομο», επεδίωκε να εξηγήσει την βουλημική πρόσληψη  τροφής  ως αποτέλεσμα   υποσυνείδητης φοβίας  για   νέα ξενική κατοχή.....

 

     Κάποτε  το παιδί που πέταγε ένα κομμάτι   ψωμί στο δρόμο κινδύνευε «να τις αρπάξει» από τον πρώτο παρατυχόντα ενήλικα, υπό την επιδοκιμαστική συναίνεση όλων των ενηλίκων. Κάποτε ο Τζίμης ο Τίγρης  - αυτοσχέδιος αθλητής της δεκαετίας του 50 και του 60 με επιδόσεις σε αυτοσχέδια αθλήματα όπως το σπάσιμο τσιμεντόλιθων με το κεφάλι (!) -    έβαζε τον «ιμπρεσσάριό»  του να περιφέρει στο τέλος της παράστασης ένα δίσκο   «για τη φασολάδα του αθλητή»! Κάποτε στην Ελλάδα, το «ΨΩΜΙ» ήταν  μπροστά από την  «ΠΑΙΔΕΙΑ» και την   «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» , σε αντίθεση  με τη   Γαλλία , όπου οι δημοκράτες μιλούσαν πρώτα  «για το μπιφτέκι του λαού»....

 

        Τα χρόνια όμως πέρασαν . Η  μετα-κατοχική    αξία  της υποχρεωτικής «ολικής κατανάλωσης» της τροφής, χωρίς εγκατάλειψη στην άκρη του πιάτου ή απόρριψης στα σκουπίδια, άρχισε να αποδυναμώνεται. ..Η   επακόλουθη καταναλωτική κοινωνία  - ή κοινωνία της άκριτης κατανάλωσης  - έφερε νέες βουλημικές πρακτικές . Η δικαιολογία των «κατοχικών στερητικών συνδρόμων»  άρχισε να ακούγεται λιγότερο , ενώ η  χοληστερίνη  μπήκε στο «πρώτο τραπέζι» της νεοελληνικής πίστας προβλημάτων.  Στα πλαίσια μιας πρόχειρης  περιοδολόγησης των γαστριμαργικών τάσεων,  θα λέγαμε :   Μετά τη φάση της στέρησης, ήλθε η  φάση του καταναλωτισμού. Και μετά ακολούθησε η « μετα-καταναλωτική»  φάση, δηλαδή αυτή που  ανήκε στον   εδεσματολογικό εκλεκτισμό, στην αναζήτηση συνταγών και γενικά στην ανάπτυξη ενός «συνταγο-λογιωτατισμού». Με λενινιστικούς όρους, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε  την τρέχουσα νεοελληνική κατάσταση : «Ο μαμαλακησμός, ανώτατο στάδιο του μπονβιβερισμού»(=καλοζωϊας)....

       Σε αντίθεση με τους μεγαλομεσαίους  που  είχαν  παράδοση εδεσματολογικής παιδείας,  οι μικρομεσαίοι  μπήκαν στο γήπεδο  του εδεσματολογικού μπονβιβερισμού  κυρίως   δια μέσου των τηλεοπτικών προγραμμάτων  που εντρυφούσαν σε νέες ή παραδοσιακές γαστριμαργικές συνθέσεις.  Ο νέος μπονβιβερισμός  έριξε πρωτίστως « μαύρη πέτρα» στην παραδοσιακή απλότητα της τροφής, συνδυάζοντας πολλαπλές γεύσεις, σάλτσες, πρωτεϊνες, αδιαφορώντας  γενικά  για την υγιεινή των γαστριμαργικών συνθέσεων  και δίνοντας  μόνο   σημασία  στο μέγεθος των προσλαμβανόμενων θερμίδων.     Στην  Ελλάδα  επεχείρησαν κάποτε να αντικαταστήσουν το ελαιόλαδο με τα διάφορα σπορέλαια ή  το κρασί με την   μπύρα και το τζιν τόνικ! Απέτυχαν και στα δύο εγχειρήματα, κυρίως εξ αιτίας της αντίστασης του νοήμονος και ακομπλεξάριστου κοινού. Σήμερα αυτό το ίδιο περίπου κοινό αντιστέκεται στο συρμό της απλοϊκής και γευσικεντρικής «καλοφαγίας», αξιώνοντας τον έλεγχο της αγοράς και την πραγματική ενημέρωση.

 

 

 Κάποτε στην Ελλάδα εμφανίστηκε το κίνημα slow food – «αργή τροφή» δηλαδή- ως αντίβαρο στην ταχυφαγία και προχειροφαγία της εποχής :  Ήταν ο  αξέχαστος Γιάννης Καλατζής με τη «Γαλέρα», που επιχειρούσε να μας οργανώσει στην αργή τροφή χρησιμοποιώντας τις «Γιάντες», ένα «σικ» εστιατόριο  των Εξαρχείων.  Στην Ιταλία πάντως το κίνημα αντι-slowfood ήταν υπαρκτό από το 1986. 

 

      Σκουπιδοποίηση άνευ τύψεων

        Το νέο στυλ διατροφής  χαρακτηρίστηκε  από την άνευ τύψεων απόρριψη  τροφίμων  στα σκουπίδια . Είναι χαρακτηριστικό ότι  στη Βρετανία,   μια έκθεση  της κυβερνητικής οργάνωσης  WRAP μόνο για το 2007, βεβαίωνε ότι οι Βρετανοί απορρίπτουν το 1/3 των  αγοραζόμενων τροφίμων  στα σκουπίδια. Στην Ελλάδα το WWF συνεργάζονταν πρόσφατα  με  σειρά ξενοδοχείων, για τον περιορισμό της σπατάλης. Εξάλλου η καλπάζουσα κρεοφαγία  παρά τις «παράπλευρες απώλειες» σε βάρος της υγείας ,  παρέκαμπτε κάποιους παλιούς ηθικούς ενδοιασμούς έναντι του τρίτου κόσμου, όπου  ο   λοιμός   των τριτοκοσμικών συνδυαζόταν  με τα  πρωτοκοσμικά  τρικούβερτα  τσιμπούσια ή άλλως   «ξεσκίσματα» του πρώτου κόσμου ......

       Το διαζύγιο διατροφής και υγείας προχώρησε  όχι  τόσο από μαζοχισμό αλλά από το  γεγονός  ότι η υγεία  μπορούσε   να υπηρετηθεί με τα φάρμακα, τα τονωτικά  σκευάσματα, τις ειδικές δίαιτες βραχείας διαρκείας,  ή  τις ειδικές επεμβάσεις και αγωγές.

 

 

 ΤΣΙΚΝΗΣΟΥ ΚΑΙ ΜΗ ΕΡΕΥΝΑ…

Στις εποχές  της μνημονιακής λιτότητας, η   Τσικνοπέμπτη   έχει κάτι από τον εορτασμό των γενεθλίων ορισμένων  υπερηλίκων : Οι οποίοι   δίνουν   στα γενέθλιά τους όλο και μικρότερη σημασία,  θέλοντας να  ξεχάσουν ….

Οι Τσικνοπέμπτες όμως δεν χάνουν την αίγλη  τους λόγω υποκειμενικών αλλαγών :  Αντίθετα   μεγάλο  κομμάτι του ελληνικού λαού λόγω πείνας    πλησιάζει στο σενάριο ενός παλιού ελληνικού έργου  που διαδραματίζεται επί γερμανικής κατοχής ,  με  πρωταγωνιστή το Βέγγο  : Ο οποίος    πεινάλας ών, παρακαλεί κάποιον ταβερνιάρη να του επιτρέψει να πλευρίσει  μια κατσαρόλα που εκπέμπει  τις ηδονικές οσμές βραζόμενου κουνελίου  και εκεί, «εν φαντασία και άρτω» - κατά πως θα έλεγε ο Καβάφης -  να ζήσει την ψευδαίσθηση της κρεοφαγίας μασουλώντας ψωμί….

Έχω υπόψη μου  τη μπλούζα  κάποιου  ελληναρά  σε Μουσείο που διακήρυσσε   σε απλά ελληνικά  «When you were discovering the meat we already had cholesterol” – «όταν εσείς( οι δυτικοί, οι μη-Έλληνες) ανακαλύπτατε το κρέας , εμείς ήδη είχαμε χοληστερίνη»… Και αναρωτιέμαι , τι απέγινε ο συγκεκριμένος  κύριος :   παραμένει κρεοφάγος, χοληστερινούχος και Έλλην,  ή  έχει προσανατολισθεί  στη Μεσογειακή δίαιτα ;

       O tempora, o mores  ! γνωμάτευε ο Κικέρων , βλέποντας τις αλλαγές των ηθών. Ο tempora, o  brizoles, θα ανακράζαμε εμείς σήμερα, σε περίοδο μεγάλης απήχησης  της μπριζόλας. Σε αυτά τα ήθη εντάσσεται και  το ελληνοκεντρικό αυτιστικό ήθος ορισμένων, που διαδηλώνει  μια  κατά φαντασίαν υπεροχή  έναντι πάντων και πασών.  Που  συνιστά προστάδιο φασιστικοποίησης,  χωρίς  συνήθως να   συλλαμβάνεται  από τα ιδεολογικά ραντάρ του ρηχού αντιφασισμού…

 Εδώ αφήνουμε  στην άκρη τους φανατικούς υγιεινιστές  που  θα μπορούσαν  απλώς να ανεχθούν  την Τσικνοπέμπτη  ως   ανάλογη  της  Ημέρας γυναικοκρατίας στη Βόρεια Ελλάδα , εν μέσω της ανδροκρατίας 364 ημερών :  Οι υπόλοιποι, θα μπορούσαν να  σκεφθούν την μετάπτωση  της χώρας, από τη μεταπολεμική  κυριαρχία της φασολάδας , από τα κεφταδάκια των γιαγιάδων σε τάπερ  , στον καταναλωτισμό  με  τους εξοχικούς ταβερνοχώρους….

Η Ελλάδα, χώρα με 60 εκατομμύρια στρέμματα βοσκοτόπων,  θα μπορούσε να είναι  εξαγωγική -  όμως τα «κατάφερνε» την περίοδο 2009-2015 , όπου η παραγωγή ήταν συνεχώς πτωτική, ενώ το  2020 η παραγωγή συρρικνώθηκε περαιτέρω παρουσιάζοντας μείωση της τάξεως του 3%.

 

 Δυο τινά έπρεπε να γίνουν : Ή ανασυγκρότηση της ελληνικής κτηνοτροφίας, ή συνειδητή και μεγάλης κλίμακας στροφή στη μεσογειακή διατροφή. Δεν έγινε τίποτε από τα δυο. Και φτάσαμε εδώ που φτάσαμε , με ένα κόσμο να νοσταλγεί και να φαντασιώνει ενδόμυχα 1,2,3 …πολλές Τσικνοπέμπτες . Όπως έλεγαν κάποτε,    1,2,3…. πολλά Βιετνάμ !

ΣΤΗΝ  ΙΤΑΛΙΑ

Στην Ιταλία η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι  έχει ανοίξει μια βεντέτα με τις Βρυξέλλες, που αφορά  την κατανάλωση διαφόρων προϊόντων – μεταξύ αυτών και του κρέατος. Τώρα τελευταία η  μεσογειακή  διατροφή αμφισβητείται.. «Οι Ιταλοί δεν εφάρμοσαν ποτέ τη μεσογειακή διατροφή», δήλωσε ο Αλμπέρτο Γκράντι, συγγραφέας του βιβλίου «Το ιταλικό φαγητό δεν υπάρχει» και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάρμας.

Το 2023 οι Ιταλικές εξαγωγές ξεπέρασαν   τα 70 δισεκατομμύρια ευρώ. Να το πούμε κατόρθωμα; Γιατί όχι; Είναι μια νίκη όπως στο ποδόσφαιρο, που προκαλεί τη κατάθλιψη  των άλλων…

ΠΗΓΕΣ

Βαντάνα Σίβα, «Η αρπαγή της σοδειάς», εκδόσεις ΕΞΑΡΧΕΙΑ, Αθήνα 1999

 

Λεωνίδας Λουλούδης, Βασιλική Γεωργιάδου,Γιάννης Σταυρακάκης, «Φύση κοινωνία επιστήμη στην εποχή των τρελών αγελάδων», εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1999

 

Lionel Casson, «Το ταξίδι στον Αρχαίο Κόσμο», Πολιτιστικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας