Δρ. Μιχαήλ Α. Βιδάλης
* Ο αστός διαβαίνει ή περιδιαβαίνει το άστυ καθημερινά περιβαλλόμενος από πλήθος κτιρίων. Σε συντριπτικό ποσοστό στις πόλεις ζούμε, εργαζόμαστε ή διασκεδάζουμε. Το αστικό περιβάλλον, πλην ολίγων εξαιρέσεων, είναι πλέον ασφυκτικά δομημένο. Όμως, αποτελούν όλα τα κτίσματα “αρχιτεκτονική” με την αρχική έννοια του όρου;
Κτίρια, παντού κτίρια, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων απλά αποτελούν ένα συλλογικό μνημείο μετριότητας, ή ένα ασήμαντο σκηνικό της καθημερινότητας μας, το τελευταίο ως ένα αχνό θεατρικό φόντο που μόλις διακρίνεται λόγω του χαμηλού φωτισμού. Η δράση του θεατρικού έργου μέσω των ηθοποιών διαδραματίζεται έμπροσθεν αυτού. Άλλοτε πάλι, το σκηνικό αναδεικνύεται σε πρώτο πλάνο. Σε κάθε περίπτωση, το θεατρικό σκηνικό εξυπηρετεί ένα λειτουργικό ή υποστηρικτικό ρόλο. Όπως συμβαίνει και με τον αστικό ιστό.
Άλλα κτίσματα προέκυψαν τουλάχιστον εν μέρει ως αυθαίρετες κατασκευές των ίδιων των βιοπαλαιστών ενοίκων τους, άλλα αποτελούν εργολαβικές κατασκευές του παρελθόντος που απλά αποσκοπούσαν στη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους όπως το αντιλαμβανόντουσαν τότε, άλλα δομήθηκαν από μη αρχιτέκτονες, κ.ο.κ. Αυτό προφανώς απαντά μερικώς και την ερώτηση αν κάθε τι δομημένο στον αστικό ιστό είναι “αρχιτεκτονική”. Θα έπρεπε να είναι; Με την υποσημείωση ότι πλέον οι Έλληνες κατασκευαστές ανέδειξαν την αρχιτεκτονική ως τη βασικότερη παράμετρο, αποσκοπώντας πάλι σε υπέρμετρο επιχειρηματικό κέρδος (Πως αλλιώς θα διατεθούν στη Γλυφάδα νεόδμητα διαμερίσματα πολυκατοικιών προς 30.000 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο;).
Το κέρδος του κάθε επίδοξου επιχειρηματία ουσιαστικά αποτελεί το κίνητρο της εμπλοκής του, όμως σε τελική ανάλυση και με το κέρδος δεδομένο, δεν είναι προτιμότερο να προκύπτουν αισθητικά κτίρια σε αντίθεση με τις μαζικές πολυκατοικίες της δεκαετίας του 1960 στην Καλλιθέα, τον Πειραιά, ή το κέντρο της Αθήνας; Συνήθωςοι εν λόγω κατασκευαστικές ενέργειες επεξηγούνται (και συνεπώς “ωραιοποιούνται” ή τουλάχιστον γίνονται αποδεκτές) μέσω του φαινομένου της αντιπαροχής που εκλήθη να στεγάσει οικονομικά την εισρέουσα νέα αστική τάξη. Τέλος προκύπτει ίσως μία σημαντικότερη ερώτηση: Πρέπει η αρχιτεκτονική να είναι ένα ακριβό εγχείρημα; Στο οποίο απαντάνε αρνητικά οι γνώστες του value engineering αλλά και οι ευρηματικοί δημιουργοί. Κάθε εμπειρία που αποθηκεύεται στη μνήμη μας ως μία διακριτή καταγραφή, συνοδεύεται τόσο από ένα αφήγημα όσο και από μία εικόνα.
Προφανώς ανακαλούμε αυτά που θυμόμαστε, θετικά ή αρνητικά. Στην περίπτωση της αρχιτεκτονικής, όταν ανακαλούμε ένα έργο αυτό συνήθως το έχουμε συνδέσει με την αριστεία. Αν και δεν λείπουν οι περιπτώσεις να το είχαμε προσλάβει ως ένα έργο ανούσιου εντυπωσιασμού ή ως ένα δείγμα αξιοσημείωτης αισθητικής ρύπανσης. Ανεξαρτήτως αισθητικής παιδείας, οι περισσότεροι στην καθημερινότητα μας αναπόφευκτα αντιλαμβανόμαστε το “ωραίο” διότι αυτό διαφοροποιείται από τη μάζα της κυρίαρχης μετριότητας. Όπως έχει παρατηρηθεί σε επιστημονικές έρευνες, ένα νήπιο παρατηρεί επίμονα ένα ευχάριστο πρόσωπο, αποστρέφεται δε ένα άσχημο, ενώ το αυτό συμβαίνει με εικόνες που του παρουσίασαν. Πολλές οι απόπειρες ερμηνείας της αρχιτεκτονικής αισθητικής, από εμάς τους αρχιτέκτονες, από ιστορικούς της αρχιτεκτονικής, φιλοσόφους, ψυχολόγους ή κριτικούς της τέχνης. Βέβαια ο κάθε παρατηρητής, μη ειδικός, έχει ταδικά του αξιολογικά κριτήρια, τα οποία για τον ίδιο έχουν καθοριστική βαρύτητα.
Ένα κτίσμα χάνεται στη λήθη, ενώ ένα άλλο επανέρχεται στη μνήμη μας χρόνια μετά. Το μεν πρώτο απλά αποτελεί “δόμηση”, το δε δεύτερο θεωρείται “αρχιτεκτονική”. Γιατί όπως υποστηρίζει η επιστήμη της ψυχολογίας, τείνουμε να μην ξεχνάμε κάτι το σημαντικό. Τελικά, δεν πρέπει όλη η αρχιτεκτονική να στοχεύει να είναι “αξιομνημόνευτη”, αφ’ετέρου αυτό δεν αποτελεί το ουσιαστικό αξιολογικό κριτήριο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας ή της τέχνης γενικότερα;
* Αρχιτέκτων Μηχανικός και Διδάκτωρ Αστικής Κοινωνιολογίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου