Ο Οπενχάϊμερ και η είσοδος στην ατομική εποχή

 

του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 5.10.23

Ενώ η διεθνής κοινή γνώμη αντιμετωπίζει  το ενδεχόμενο ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου με  αφετηρία  τη σύγκρουση στην Ουκρανία,  ο Κρίστοφερ Νόλαν δε δίστασε  να σκηνοθετήσει  ένα έργο που πλησιάζει αυτή τη προοπτική , εμβάλλοντας   έναν άρρητο   φόβο στους πάντες. Είναι η ιστορία μιας προσωπικότητας   με όλα όσα την ακολουθούν : Που βρέθηκε ως επιστημονικός υπεύθυνος  του Σχεδίου Μανχάταν για την παραγωγή ατομικής βόμβας, που ήρθε μερικά χρόνια μετά σε ρήξη με τους μακαρθικούς μηχανισμούς καταστολής των αριστερών ερευνητών   , που δοκιμάσθηκε όσο κανείς στη σχέση του με όλη τη πυραμίδα  των ανθρώπων – από τον τυχόντα  πολίτη μέχρι τον πρόεδρο των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν.

 

  Αυτή η περίοδος, που αποδείχτηκε  τόσο ανέκκλητη όπως σήμερα είναι  τα μεταλλαγμένα τρόφιμα  ή οι ανεμογεννήτριες που σκαρφαλώνουν στις κορυφές των βουνών, είχε μια ορισμένη  περίοδο επώασης. Το 1942 στήνεται μια κανονική  πόλη κοντά στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού  χωρίς επαφές με τον έξω κόσμο,  όπου  θα αξιοποιηθούν οι ανακαλύψεις μιας ολόκληρης   περιόδου : Κατ’ αρχάς είναι η  μεγάλη ανακάλυψη το 1935  της ποικιλίας (ισοτόπου) του ουρανίου 235 – που παρά την μικρή συμμετοχή  του στο ουράνιο  (1 προς 140) αποδείχτηκε ότι μπορεί να παίξει εξέχοντα ρόλο σε σχέση με το ουράνιο 238 . Σε συνέχεια έρχεται η ανακάλυψη της πυρηνικής αλυσιδωτής αντίδρασης το 1939, για να ακολουθήσει ο  πυρηνικός  αντιδραστήρας του 1942 και η  βόμβα πυρηνικής σχάσης το 1945.

 

Φωτίζοντας μια προσωπικότητα

 

Ο Κρίστοφερ Νόλαν θα μπορούσε να ξεκινήσει το κινηματογραφικό του έργο « Οπενχάϊμερ»  από τον Ιούλιο του 1945, αλλά προτίμησε να φωτίσει όλη την προσωπικότητα του «Οπι» : Δείχνοντας  τελικά ένα   «Αμερικανό Προμηθέα»(από το βιβλίο  των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Τζ. Σέργουιν) που λόγω της πρακτικής του   καταδικάστηκε  στην αιώνια τιμωρία….

Τον Ιούλιο  του 1945 η  Γερμανία του Βέρνερ   Χάϊζεμπεργκ , που  ερωτοτρόπησε   κι αυτή  με την ατομική εποχή , έχει καταρρεύσει,  αλλά ο Οπενχάϊμερ δοκιμάζει την ατομική  βόμβα, μια και αυτή (κατά την επίσημη ιδεολογία) πρόκειται να φέρει πίσω στην Αμερική  άθικτους τους στρατιώτες που μάχονται κατά της Ιαπωνίας…. Η πρόβα της βόμβας  είναι εκπληκτική, συνοδεύεται από έκλυση απίθανου φωτός, προκαλεί σ’ αυτούς που την παρακολουθούν   δέος.  Πίσω από αυτή την αμφιλεγόμενη   εκδοχή  της επιστροφής των στρατιωτών από το μέτωπο της Ιαπωνίας, που υιοθετεί ακόμη και ο Πρόεδρος  Χάρρυ Τρούμαν, πλέκεται μια υπόθεση και πολλές ακόμη μικρότερες σε σημασία. Η  βόμβα  που είναι ισοδύναμη με 15000   τόνους τρινιτροτολουόλης αρχικά αλλά στη δεύτερη δοκιμή της  είναι  20000 τόνων,   θα είναι πρόξενος  χιλιάδων  θυμάτων στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, επί πλέον όμως  προιωνίζεται ένα δυσοίωνο μέλλον  για την ανθρωπότητα . Αυτό σε κάποια φάση  δεν διαφεύγει της προσοχής του δημιουργού της :  Ο  Οπενχαϊμερ δεν είναι ένας κοινός επιστήμονας, είναι για την ακρίβεια μια μεγαλοφυϊα, με γνώσεις λογοτεχνίας, ψυχανάλυσης, πολιτικής  θεωρίας,είναι οικείος με δημιουργούς όπως ο Φροϋντ, ο Μαρξ, ο Έλλιοτ. Από την άποψη της φυσικής εκπροσωπεί την Κβαντομηχανική, την θεώρηση του «σωμάτιου- κύματος», και κατά τούτο είναι αντίπαλος του Αίνστάϊν, ενώ επίσης ασχολείται με τη θεωρία των άστρων που πεθαίνουν:  Αποδεικνύοντας ότι όταν  η  ενέργεια που καταναλώνει το άστρο εξαντληθεί, τότε το άστρο  υπό την επενέργεια της  δικής του βαρύτητάς   αυτοσυνθλίβεται – βάζοντας υποψηφιότητα για πατέρας του φαινομένου της «Μαύρης τρύπας». Όλες αυτές οι πλευρές της προσωπικότητας του Οπενχάϊμερ καθώς και οι σχέσεις του με διαπρεπείς εκπροσώπους της φυσικής επιστήμης της εποχής του – του Χάϊζμπεργκ, του Νιλς Μπορ, ακόμη και του πράκτορα των Σοβιετικών Κλάους Φουκς ,   διαδραματίζονται  μέσα από  διαλόγους που σε κάνουν  να καταλάβεις τον αγώνα δρόμου που διεξάγεται  -  τελικά  - ανάμεσα στον  Αμερικάνικο  Ηγεμονισμό  και στην   Κομμουνιστική ιδεολογία.

 

Από είδωλο αποδιοπομπαίος

Ο Οπενχάϊμερ θα γίνει για ένα σύντομο διάστημα το είδωλο των Αμερικανών, όμως η λάμψη του δεν θα κρατήσει για πολύ. Σε μια συνάντηση με τον Πρόεδρο Τρούμαν και τον Υπουργό Άμύνης των ΗΠΑ, εκφράζει τους φόβους του  απέναντι στην ατομική εποχή  και προτείνει την παραχώρηση των εκτάσεων που αξιοποιεί ο αμερικάνικος στρατός  για τα ατομικά πειράματα  στους Ινδιάνους, που είναι και οι νόμιμοι κύριοι…. Ο  Οπενχαιμερ   εισπράττει μια  απάντηση του Προέδρου σχεδόν περιπαικτική, παρουσία του Υπουργού Αμύνης των ΗΠΑ :  Ο  Τρούμαν εξομολογείται  στον Οπενχάϊμερ τη σχέση που έχει με τη βόμβα – ο δεύτερος την έχει επινοήσει και κατασκευάσει, ο πρώτος  αποφασίζει για την τύχη της…

 

 

 Το έργο επικεντρώνεται σε ένα ατέλειωτο φλας-μπακ, μεταξύ του    παρόντος και της πρωταρχικής ψυχοσύνθεσης  του Οππενχάϊμερ ( Όπι),  που είναι πραγματικά αποκαλυπτική για πρόσωπα και πράγματα της εποχής του Μακαρθισμού – της εποχής που χαρακτηρίζονταν από την  ανελέητη δίωξη των διανοουμένων με  αριστερές ή φιλικές προς την αριστερά  ιδέες.  Η Αμερική δε χρειάζονταν ένα Νόμο 509 «Περί μέτρων ασφαλείας κλπ» όπως η Ελλάδα , για να δαμάσει την Αριστερά, αλλά της αρκούσε ένα δικαστήριο που κατά την άποψή του δεν ήταν δικαστήριο   (!)  αλλά μπορούσε να επιβάλει «κοινωνικές» ποινές, όπως ήταν η στέρηση ενός διανοουμένου από το έργο του, η μη έκδοση κάποιων βιβλίων του, η μη πραγματοποίηση κάποιων εκθέσεων κλπ. Η  εκ των ένδον υπονόμευση του Οπενχάϊμερ   από έναν μνησίκακο «συνεργάτη» του εκφράζει μόνο μια προσωπική αντίθεση, που διασυνδέεται  με το Μακαρθισμό και την υπόλοιπη ζωή του επιστήμονα.

 

Η έντονη ζωή του ουρανίου….

 

Μετά τον Οππενχάϊμερ το Ουράνιο 235 είχε μια ζωή έντονη, που  οδήγησε στην κατοχή βόμβας από σειρά κρατών, όπως η Αγγλία, η ΕΣΣΔ, η Γαλλία, το Πακιστάν, οι Ινδίες, το Ισραήλ  κλπ. Το δε πλειοψηφικό ισότοπο ,το Ουράνιο 238,  δεν έμεινε άχρηστο : Αποτέλεσε το λεγόμενο «απεμπλουτισμένο» ουράνιο που χρησιμοποιήθηκε λόγω του μεγάλου βάρους του σε βόμβες μεγάλης διατρητικής ικανότητας… Ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε  στον πόλεμο της Γιουγκοσλαυίας, όπου καταγγέλθηκε για καρκινογενέσεις στο στρατιωτικό προσωπικό μετά από μια ιδιαίτερα μικρή περίοδο (7-8 ετών), σε αντίθεση με τις συνήθεις «επωάσεις» της ασθένειας σε 20 με 25 περίπου χρόνια.

 

 

Το έργο του Κρίστοφερ Νόλαν είχε τεράστια επιτυχία,   σε γενικές γραμμές προκάλεσε θετικές σκέψεις . Εκείνη την εποχή, του 1945, η αμερικανική κοινή γνώμη μπορούσε μέσω της καθεστωτικής δημοσιογραφίας  να προφυλάσσεται από τις ιδέες  της ραδιενεργού μόλυνσης, όμως σύντομα η πραγματικότητα έδειξε το αντίθετο : Η ραδιενέργεια ήταν καταστρεπτική για τον άνθρωπο .

 Οι πικροδάφνες ήταν το πρώτο φυτό που άνθησε μετά το βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, και αποτέλεσε  το φυτό- σήμα κατατεθέν της Χιροσίμα. Και το  Gingko Biloba, φυτό που σπάνια προσβάλλεται από ασθένειες ή έντομα, χτυπήθηκε από  τις βόμβες αλλά επούλωσε γρήγορα τις πληγές του.