Ημέρες Οκτωβρίου 1940

 

Ημέρες Οκτωβρίου 1940

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 26.10.23

Η προβολή του σημερινού χρόνου στον παρελθόντα, κάνει δυσνόητη την εποχή που θέλουμε να αναλύσουμε, με όλες τις διακινδυνεύσεις που τη συνoδεύουν. Κοντολογίς, για να κατανοήσουμε την «τάξη πνευμάτων» του Οκτωβρίου 1940 πρέπει να δούμε το «κλίμα» μέσα στο οποίο αυτή διαμορφώθηκε ......

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου , καθώς το μεγάλο νέο διαδίδεται, οι πρώτες περιγραφές αναφέρονται στον λαϊκό πανζουρλισμό που κυριαρχεί. Όλοι είναι έξω στους δρόμους, όλοι πανηγυρίζουν, όλοι είναι χαρούμενοι, ο Άγγελος Τερζάκης γράφει « ο κόσμος, ο ίσαμε χτες βουτηγμένος στην καθημερινότητα και στη βιοπάλη, σα να μάθαινε ξαφνικά πως έχει μέσα του κρυμμένα νιάτα», ο δε Ζαχαριάδης του ΚΚΕ αρχίζει να γράφει το γνωστό γράμμα συστράτευσης με αποδέκτη τον δικτάτορα Μεταξά. Και όμως, στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Γαλλία ήταν μερικά κατεχόμενη και έχει συνθηκολογήσει με τον Άξονα. Οι Κάτω Χώρες έχουν καταληφθεί, ο αγγλικός στρατός είχε μόλις και μετά βίας διασωθεί από την ηπειρωτική Ευρώπη μέσω Δουνκέρκης – πολλοί ιστορικοί απέδωσαν στον Χίτλερ αυτή τη «διάσωση» με κίνητρο την ευμενή προσέγγιση της αγγλικής κοινής γνώμης. Ο Ισπανικός Εμφύλιος είχε λήξει πριν ένα χρόνο με νίκη του διεθνούς φασισμού, ο Μουσολίνι είχε καταλάβει την Αιθιοπία ενώ ταυτόχρονα διαφαίνονταν οι πολεμικές του διαθέσεις εναντίον της Ελλάδας - για ένα show στρατιωτικής ισχύος, με αποδέκτη τον Γερμανό σύμμαχό του : Της Ελλάδας που μη μπορώντας να κάνει κάτι διαφορετικό αποδέχθηκε τον τορπιλισμό της «Έλλης», τις 15.8.1940.

Όλα ήταν έτοιμα για να υποδεχθούν το φόβο! Και πραγματικά, η επίθεση των Ιταλών στις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου, προκάλεσε έως και πανικό σε διάφορους αμυνόμενους, που έπαιρναν το βάπτισμα του πυρός. Υπήρξαν κρούσματα λιποψυχίας και λιποταξίας, που αντιμετωπίστηκαν από τον επί κεφαλής Στρατηγό Κατσιμήτρο με έκτακτα στρατοδικεία και θανατικές καταδίκες !

Καθώς τα μέσα συγκοινωνίας ήταν περιορισμένα και το αεροπλάνο κάλυπτε αποστάσεις όπως Αθήνα –Θεσσαλονίκη ή Αθήνα-Αγχίαλος, οι ενισχύσεις που απεγνωσμένα αναζητούσαν οι της πρώτης γραμμής «έσπευδαν βραδέως» από διάφορα σημεία της χώρας προς την Ήπειρο. Οι φαντάροι υποβάλλονταν σε 14ωρες εξοντωτικές πορείες μέσα σε ένα σκηνικό πρόωρου και βαρύτατου χειμώνα, με πόδια πολλές φορές πληγωμένα : Μέσα στην εσπευσμένη διαχείριση των πάντων, η Επιμελητεία του Στρατού διέθετε ένα ζευγάρι άρβυλα σε κάθε στρατιώτη, που άλλοτε ήταν μικρότερα κι άλλοτε μεγαλύτερα από αυτά που ταίριαζαν με τα πόδια …

Εκείνες τις πρώτες ημέρες ο Ελληνικός στρατός υποχώρησε μέχρι τον ποταμό Καλαμά, που είχε ένα μήκος 115 χιλιομέτρων ως τις εκβολές του. Σε μια εποχή όχι και τόσο μακρινή από τότε που αθηναϊκή εφημερίδα έγραφε ‘’τεσσαρακοντούτις γέρων εφονεύθη’’ - ο πατέρας μου, έχοντας κάνει στρατιώτης 5 χρόνια (1917-1922) και όντας πλέον 43 ετών, δεν είχε καν επιστρατευθεί . Μου έλεγε λοιπόν ότι τις πρώτες ημέρες του πολέμου και μέχρι τις 8 Νοεμβρίου οπότε κατέρρευσε πλήρως η επίθεση tων Ιταλών, αυτοί που παρακολουθούσαν τον πόλεμο στο εξωτερικό αναζητούσαν στους «υπαρκτούς χάρτες» τον ποταμό Καλαμά , τη γραμμή άμυνας των Ελλήνων, αλλά δεν την εύρισκαν…. Οι χάρτες ήταν λίγοι, οι κλίμακές τους μεγάλες, το ελληνικό ποτάμι μικρό, ενώ το Google Earth αποτελούσε επιστημονική φαντασία της εποχής…

Σήμερα, 80 χρόνια μετά, οι καιροί είναι διαφορετικοί, όμως το ηρωικό πνεύμα -ως ο βαθύτερος πυρήνας του 1940 - εξακολουθεί να είναι ωφέλιμο. Γι αυτό δεν είναι καθόλου περιττό το να μεταγγίσουμε στο παρόν κάτι από εκείνη την ηρωική «αποκοτιά».

Με αυτήν ακριβώς τη χρησιμοθηρική στόχευση, ιστορώντας όχι χάριν της ιστορίας αλλά για τις ανάγκες του παρόντος, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ψύχραιμα και χωρίς δογματισμούς , για τις "τελετουργίες" μνήμης. Θα μπορούσαμε να εμψυχώσουμε τις παρελάσεις, παρά την εκφρασμένη αντίθεση λίγων. Θα μπορούσαμε να πούμε «ναι» στις εκδηλώσεις, που συντηρούν την ουσία του Έπους του 1940….