TO NEΡΟ, ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΥΣ

 

Του Γιάννη Σχίζα

ΠΟΝΤΙΚΙ 20.4.22

Οι πρόσφατες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας που έκριναν ως αντισυνταγματική τη μεταβίβαση με το νόμο 4389/2016 της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ (Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης) στο ΤΑΙΠΕΔ, συνιστούν μια  νίκη του κινήματος  για τα κοινά αγαθά στην Ελλάδα. Η νεοφιλελεύθερη αντίληψη ηττήθηκε καίρια, σε μια στιγμή που συνεχίζονταν η πρόοδός της σε πολλά πεδία. Τώρα πλέον η «Πρωτοβουλία για τη Διασφάλιση της  Δημόσιας Διαχείρισης του Νερού» καθώς και το ΣΕΚΕΣ (Συμμετοχικό Ενωτικό Κίνημα Εργαζομένων και Συνταξιούχων) ζητάνε την επιστροφή των μετοχών της ΕΥΔΑΠ από το υπερταμείο στο κράτος, καθώς  και την ανακοπή της διαδικασίας εκποίησης του  Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος (ΕΥΣ) σε ιδιωτικά συμφέροντα.

 Το νερό έχει μια μεγάλη ιστορία σε ένα χώρο όπως αυτός της Ελλάδας, με τη γεωγραφική κατάτμηση και τις πολλές ιδιαιτερότητες που έχουν επιπτώσεις στο είδος του . Ο Κυριάκος Σιμόπουλος στο έργο του «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα»  αναφέρεται στη μαρτυρία  ξένου περιηγητή, που βεβαιώνει ότι  τον 18^ο αιώνα συνάντησε έναν «γευσιγνώστη νερού», που ήξερε να ξεχωρίζει περίπου 50 ποιότητες νερού…Αλλά και γενικά, μέχρι  τη βιομηχανική περίοδο η ανθρωπότητα γνώριζε διαφορετικά είδη  νερού, ανάλογα με τις τοπικές ιδιαιτερότητες : Υπήρχε το γλυφό νερό, το γλυκό, αυτό που ήταν όξινο, αφρώδες, αυτό που είχε μέταλλα. Η ποιότητα «πόσιμο νερό»  ήταν πάντοτε επιθυμητή χωρίς να είναι δεδομένη, αν και η αύξηση των υδρευτικών αναγκών προκάλεσε πολύ συχνά επικίνδυνες καταστάσεις «συγκοινωνούντων δοχείων» μεταξύ των  πόσιμων  και των μη πόσιμων   υδατικών πόρων. Καταθέτω  πάντως δυο μαρτυρίες από περιοχές σχετικής σπάνιος νερού και διακριτής διαχείρισης του πόσιμου νερού καλής ποιότητας : Είναι στη Λευκωσία (2007), όπου το νερό των ξενοδοχείων δηλωνόταν ως μη πόσιμο ενώ ταυτόχρονα σε δημόσιο χώρο υπήρχε μηχάνημα πώλησης πόσιμου νερού . Είναι στην Κύθνο (2011) όπου υπήρχε μηχάνημα πώλησης  πόσιμου  νερού από το Δήμο –  που προερχόταν από ελεγμένη πηγή…

ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΜΕΣΩ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

Η ανάκτηση του νερού από τα διάφορα συστήματα ανακύκλωσης  αποτελεί οπωσδήποτε μια μεγάλη πρόκληση για τη σημερινή εποχή, όπου όλες οι υδατικές ανάγκες – βιομηχανία, γεωργία, αστικές χρήσεις – αυξάνονται. Στην Ελλάδα η περίπτωση της Ψυτάλειας  των 700.000 περίπου κυβικών μέτρων  που απορρίπτονται στην θάλασσα μετά τον δευτεροβάθμιο καθαρισμό, έδωσε τροφή στην πολιτική υποσχεσιολογία  τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.  Το αίτημα εμφιλοχωρούσε σε όλα σχεδόν τα πολιτικά προγράμματα, ενώ ιδιαίτερη εύνοια είχε στο πρόγραμμα των Οικολόγων Εναλλακτικών. Το 2011 επί Υπουργίας Τίνας Μπιρμπίλη είχε τεθεί δοκιμαστικά το ζήτημα της ανάκτησης 14.000 κμ ημερησίως από τα «υγρά» της Ψυτάλειας για αγροτικές χρήσεις, ενώ αναγνωριζόταν η εκκρεμότητα της διαχείρισης των κυρίων όγκων των υγρών αποβλήτων… Επί πλέον  το  επιστημονικό προσωπικό της ΕΥΔΑΠ διέβλεπε τη δυνατότητα ανάκτησης μέχρι και 80.000 κμ ημερησίως νερού αρδεύσιμης ποιότητας,  για το πρασίνισμα του λεκανοπεδίου και των  νησιωτικών περιοχών.

 

Το ζήτημα του νερού επανήλθε  στην επιφάνεια, όχι τόσο από την άποψη της άμεσης στενότητας, της εποχής 1989-1991, όταν η λειψυδρία είχε πλήξει τη χώρα, όσο από την άποψη της πιθανής ιδιωτικοποίησής του. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, ορισμένα επιχειρήματα κατά της ιδιωτικοποίησης  εκπέμπουν ένα είδος «Λεγκαλισμού», θεωρώντας δηλαδή ότι το ζήτημα θα λύνεται επ’ άπειρον  με δικαστικές αποφάσεις  και άλλοτε  με την επίκληση γενικών αρχών Δικαίου και ανθρωπισμού. Το γνωμικό «Το νερό δεν είναι εμπόρευμα» προβιβάζεται σε αξίωμα, όταν είναι  απολύτως κατανοητό ότι το νερό όπως το ηλεκτρικό ή η συγκοινωνία ή  το ο,τιδήποτε μπορούν να είναι κοινόχρηστα ή εμπορεύσιμα αγαθά, μπορούν να υπηρετούν τον άνθρωπο ή το κέρδος, αναλόγως των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών δύναμης…

Εδώ προβάλει η ανάγκη  μιας νέας ιδεολογίας για το νερό  : Δηλαδή η ανάγκη μιας  άλλης αντίληψης για τη διαχείρισή του όχι απλά στους χώρους των ειδικών αλλά στην ευρύτερη κοινωνία, μακριά από τις άκριτες γενικεύσεις μιας  εποχής όπου  το νερό  αντιμετωπιζόταν με στενά και κοντόφθαλμα ωφελιμιστικά κριτήρια.

Λόγου χάρη : Υπήρχαν πολλοί που θεωρούσαν την εκβολή των νερών των ποταμών στη θάλασσα ως «καθαρή απώλεια» - γιατί δεν έπαιρναν υπόψη τις περιβαλλοντικές ισορροπίες  που στηρίζονταν στη συγκεκριμένη κίνηση του νερού. Πολλοί που θεωρούσαν απολύτως λογική τη διαχείριση των νερών στην Κίνα, όπου λόγω της  κατασκευής τριών φραγμάτων γιγαντιαίοι ποταμοί κατέληγαν στη θάλασσα χωρίς νερό, το οποίο είχε  ενδιαμέσως παρακρατηθεί για γεωργικές και άλλες χρήσεις. Από την άλλη πλευρά το Παγκόσμιο Ταμείο Φύσης (WWF) έλεγε  «Το νερό πρέπει να χάνεται» (!!!), ακριβώς για να δείξει με αυτό τον προκλητικό τρόπο την ανάγκη μιας συνετής – ποιοτικά αλλά και ποσοτικά- διαχείρισης των υδάτινων πόρων του συστήματος ποταμών και λιμνών …Πάντως είναι σίγουρο στις σημερινές συνθήκες ότι μόνο το 37% των ποταμών παραμένει σε φυσική κατάσταση, ενώ το υπόλοιπο αντιμετωπίζει φράγματα κατά τη διάρκεια της ροής του…

 

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Το νερό σε μεγάλο βαθμό, που ξεπερνάει συχνά και το 85%, υπηρετεί τις γεωργικές χρήσεις, ενώ μεγάλο μέρος  του χάνεται από ανορθολογικές μεθόδους χρήσης, π.χ το κανονάκι, και μάλιστα σε χρόνους όπου η άρδευση δεν είναι αποτελεσματική – π.χ. το μεσημέρι. Στην προκειμένη περίπτωση η κατανόηση και εμπέδωση της αρχής της υπεύθυνης κατανάλωσης έχει μεγάλη αξία. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα πόρισμα της αρχής της περιβαλλοντικής ευθύνης «ο ρυπαίνων πληρώνει» –  πράγμα το οποίο θα μπορούσε  να μεταφραστεί στην καθομιλουμένη «ο καταναλίσκων πληρώνει» :    Αν ο γεωργικός τομέας  πλήρωνε  τα κόστη που προκαλεί όσον αφορά τη συλλογή, μεταφορά, διαχείριση επιφανειακών ή υπογείων υδάτων του υδατικού διαμερίσματός του, αυτό προφανώς  θα προστίθοταν στα κόστη  των αγροτικών προϊόντων.  Το καθαρό εξαγόμενο μιας τέτοιας διαδικασίας είναι   μηδενικό – με την έννοια ότι ο καταναλωτής αντί να πληρώνει φορολογία για την πραγματοποίηση των έργων   πληρώνει απευθείας στον αγρότη – όμως εμμέσως πλην σαφώς δημιουργείται ένα ισχυρό κίνητρο στον αγρότη να κάνει εξοικονόμηση, να επιλέξει είδη συμβατά με τα τοπικά χαρακτηριστικά ή ανθεκτικά στην ξηρασία και να προσφύγει σε μορφές ύδρευσης που δεν σπαταλούν τους υδάτινους πόρους.

Προφανώς, η τιμολόγηση του νερού στον αγροτικό τομέα απαιτεί ειδικές πολιτικές και πρέπει να πειθαρχεί σε ποσοτικούς περιορισμούς – αντί να εξαντλείται στην αρχή «μικρότερη τιμολόγηση αυξανόμενης  της κατανάλωσής του». Η τιμολογιακή πολιτική πρέπει να προσαρμόζεται στις γενικότερες, γεωργικές και περιβαλλοντικές ανάγκες, να επιβραβεύει χρήσεις και να τιμωρεί άλλες, να ανταποκρίνεται στις μετεωρολογικές δυσχέρειες, να ανοίγει το δρόμο για νέες  καλλιέργειες . Αντίστοιχα στον αστικό χώρο, παρά τη μικρή σχετικά συμμετοχή του στην κατανάλωση νερού, μπορεί να εφαρμόζεται η αντιστρόφως ανάλογη τιμολόγηση του νερού μετά από ένα επίπεδο κατανάλωσης, έτσι ώστε  να περιορίζονται οι τυχόν «πολυτελείς χρήσεις» (γκαζόν κλπ) προς όφελος της λαϊκής κατανάλωσης.

Η οικονομία του νερού  αντιμετωπίζει σήμερα δυο μεγάλες προκλήσεις : Από τη μια πλευρά είναι η περιβαλλοντικά καταστρεπτική άντληση με γεωτρήσεις σε μεγάλα βάθη, με αποτέλεσμα την πρόσληψη προβληματικών για τις καλλιέργειες ποιοτήτων νερού. Από την άλλη πλευρά είναι το ζήτημα των αφαλατώσεων σε περιοχές υψηλής σπάνιος του νερού - όπως  ο νησιωτικός χώρος. Στη δεύτερη περίπτωση είναι ιδιαίτερα σημαντική η χρήση μεταφερόμενων ανεμογεννητριών μικρού μεγέθους, που έχουν εξαιρετικές επιδόσεις στην παραγωγή νερού υψηλής ποιότητας ενώ  ταυτόχρονα δείχνουν την αξία  αιολικών κατασκευών προσαρμοσμένων στις τοπικές ιδιαιτερότητες. Τα τελευταία χρόνια είχαμε ενδιαφέρουσες εξελίξεις στο χώρο των μικρών αιολικών και ειδικά αυτών που συνέβαλαν στις αφαλατώσεις.

Το νερό είναι είδος που μεταφέρεται και διαμορφώνει  αξία ακριβώς χάρη σ’ αυτή τη μεταφορά του. Αλλά και αυτή η «ιδιότητα» πρέπει να πειθαρχεί στο μέτρο :  Πρακτικές ή σχεδιασμοί  όπως αυτή της Ισπανίας, όπου προτάθηκε η μεταφορά των υδάτων του ποταμού Έβρου σε απόσταση 1000 χιλιομέτρων, πρέπει να θεωρούνται ως παράδειγμα προς αποφυγή.

 

 

 

ΤΟ ΝΕΡΟ ΠΟΥ ΠΛΕΟΝΑΖΕΙ…

Το νερό είναι σημαντικό για τη ζωή, ως ποιότητα αλλά και ως ποσότητα. Μπορεί συχνότατα να λείπει, αλλά όχι σπανίως πλεονάζει, ιδιαίτερα στον αστικό χώρο. Η εξομάλυνση της ροής της κυκλοφορίας του νερού είναι σημαντική ανάγκη. Η αντιπλημμυρική προστασία των αστικών περιοχών εξαρτάται σε μεγάλο  βαθμό από την ανάσχεση των υδάτινων μαζών που κατευθύνονται προς την πόλη, πράγμα που μπορεί να συντελεσθεί με μικρά φράγματα . Στην περίπτωση του αθηναϊκού χώρου των 428 τετρ. Χιλ , που περιβάλλεται από ένα χώρο 570τετρ.χιλ οριζόμενο από τις κορυφογραμμές των ορεινών όγκων της Πάρνηθας, του Υμηττού, της Πεντέλης και του Ποικίλου, τα μικρά φράγματα μπορούν να μειώσουν την απορροή κάτω   από την κρίσιμη μάζα, που δημιουργεί τα πλημμυρικά φαινόμενα. Παράλληλα μπορούν να συμβάλουν στην ανάκαμψη των υδροφόρων οριζόντων, που έχουν ταπεινωθεί από τις υδροληψίες και κυρίως από τη διακοπή της επικοινωνίας του νερού  με τα υποκείμενα στρώματα  του εδάφους, λόγω τσιμέντου και ασφάλτου…