ΠΙΝΟΝΤΑΣ ΤΣΑΪ

Της Μαρίας Αρβανίτη Σωτηροπούλου

          Παρακολουθώντας ένα ντοκιμαντέρ για την παραδοσιακή Ρωσία είδα μια γιαγιά να διδάσκει τον παρουσιαστή της εκπομπής «Έτσι πίνουμε το τσάι στη Ρωσία», σερβίροντας από το σαμοβάρι στο φλιτζάνι και από το φλιτζάνι στο πιατελάκι, όπου αφού βουτούσε τον κύβο της ζάχαρης και τον ακουμπούσε στο στόμα, ξέπλενε τη γλύκα με το τσάι. Αυτόματα θυμήθηκα ότι στα παιδικά μου χρόνια ο πατέρας μου (το 1920 παιδί πρόσφυγας από την Οδησσό) συνήθιζε να ρουφά το τσάι από το πιατελάκι και πιστεύοντας ότι το κάνει για να κρυώσει, τον αντέγραφα μέχρις ότου η μαμά -μάλλον,- με έπεισε ότι είναι ανάρμοστο για μια δεσποινίδα.

          Το τελετουργικό του τσαγιού είναι παράξενο από χώρα σε χώρα. Στη Σρι Λάνκα, παραγωγό περίφημου τσαγιού, οι κύβοι της ζάχαρης δαγκώνονται πριν από την κάθε γουλιά του καφέ, ενώ στις αραβικές χώρες από την Τυνησία και το Μαρόκο μέχρι τις Αραβικές χώρες και την Τουρκία, το τσάι -πάντα γλυκό- αναμειγνύεται με κουκουνάρι ή και φύλλα μέντας. Στα παγωμένα υψίπεδα του Θιβέτ κοινότητες επιβιώνουν τους βαρείς χειμώνες μόνο χάρη στην κατανάλωση καυτού τσαγιού, που πίνουν με πρόσμειξη λίπους καγιάκ. Είναι παράξενο, αλλά ενώ στις κρύες χώρες όπως η Ρωσία, κρυώνουν το τσάι πριν το πιουν, σε ζεστές χώρες, όπως σε όλες της Μ. Ανατολής σερβίρουν το τσάι καυτό σε λεπτά ποτηράκια και όχι σε φλιτζάνια με λαβή.

Eν όψει, έργο του Κ.Μαλέα

       Οι γιαπωνέζοι, που πακέτο με τον βουδισμό απέκτησαν τη συνήθεια, ανέπτυξαν σχεδόν θρησκευτικό τελετουργικό και σερβίρουν σε χοντρά φλιτζάνια χωρίς λαβή, που νιώθουν την ανάγκη ν’ αγκαλιάζουν στριφογυρίζοντας στη φούχτα τους, ενώ η αυστηρή τυποποίηση του αγγλικού τσαγιού επιτρέπει την προσθήκη γάλακτος σε σερβίτσια πορσελάνης, που κρατάς σε απόσταση χρησιμοποιώντας μόνο το δείκτη και τον αντίχειρα από το λεπτό χερούλι. Παρά την κοινή προσήλωση στους τύπους η φιλοσοφία των ασιατών είναι η μεγιστοποίηση της απόλαυσης μιας γηγενούς συνήθειας, ενώ στους εγγλέζους η υπενθύμιση της εισαγόμενης και κατακτημένης εμπειρίας. Ας μη ξεχνάμε ότι το τσάι, γνωστό στους κινέζους από το 10 πΧ αιώνα και ευρύτατα χρησιμοποιούμενο στην Ινδία από την εποχή του Ραμαγιάμα (500 πΧ) έφθασε στην Ευρώπη μόλις το 17ο αιώνα και έγινε τόσο δημοφιλές στην Αγγλία, η οποία μη έχοντας συνάλλαγμα για να το αγοράσει από την Κίνα, προχώρησε στην αναγκαστική προώθηση του Οπίου, το οποίο και επέβαλε σαν συναλλαγματικό μέσο μετά τους πολέμους του οπίου. Η Ινδία και η Κεϋλάνη αξιοποιήθηκαν από την αγγλική αποικιοκρατία για ν’ αναπτύξουν βιομηχανικά την ακόρεστη δίψα της Ευρώπης  για το εξωτικό ιαματικό ρόφημα. Η Ρωσία, αν και γειτονική με την Κίνα, αρνήθηκε την προσφορά του τσαγιού σαν δώρο προς τον τσάρο Μιχαήλ το 1618 και χρειάστηκαν άλλα 50 χρόνια για να εισαχθεί μέσω των καραβανιών στο ρωσικό λαό σαν κοινότυπη πια συνήθεια.

          Αν και από μικροί μαθαίνουμε τη θεραπευτική του χρήση κυρίως σε διάρροιες και την ευεργετική του επίδραση στην ανθρώπινη υγεία, (σε αντίθεση με την Τουρκία, όπου η πρώτη εμπορική προσφορά σε οποιοδήποτε μαγαζί είναι το κέρασμα τσαγιού και όχι «τούρκικου» καφέ) η ιεροτελεστία του τσαγιού στην Ελλάδα ποτέ δεν έγινε τόσο δημοφιλής και ευρηματική, όσο η του καφέ -ελληνικού ή νεσκαφέ, αν και η μαντεία με φύλλα τσαγιού δεν υστερεί της καφεμαντείας. Σήμερα σε μιαν εποχή μαζικής κατανάλωσης σε όλο τον κόσμο πίνουμε τσάι σε φακελάκια, πυραμίδες ή σε κουτιά αναψυκτικού, ζεστό ή παγωμένο, συχνότερα με προσμίξεις, αναζητώντας περισσότερο την ευκολία χρήσης από την ποιότητα της εμπειρίας. Χωρίς να το ξέρουμε χρησιμοποιούμε αθέλητα τελετουργίες αιώνων. Οι μνήμες αναδύονται αυθόρμητα αιφνίδια με μια στιγμιαία αναλαμπή, όπου κατανοείς τη συνέχεια του κόσμου. Δεν είναι μόνο θέμα των περιεχόμενων χημικών ουσιών. Είτε βαφτίζεις το φακελάκι στο καυτό νερό, είτε προσεκτικά στραγγίζεις το κουταλάκι στο χείλος του πορσελάνινου φλιτζανιού μετέχεις στην ίδια πανανθρώπινη τελετουργία. Χαρίζεις στον εαυτό σου μια στιγμή ανάπαυλας, γεύεσαι τους αιώνες συντροφικότητας και σχόλης, που ομόρφυναν την ανθρώπινη ζωή ακόμη και στις χειρότερες συνθήκες. Και αυτό χαρίζει ελπίδα.