Η Κομμούνα της Άνδρου (1822)[1].

του Κώστα Λάμπου

 

«Η κοινοκτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά πράξη δικαιοσύνης».

Κομμουνάροι της Άνδρου

Το εύρος και το βάθος της κοινοβιακής, της γνήσιας αμεσοδημοκρατικής ιδέας μας το δείχνει η «Ναυτοσυντροφία της Άνδρου», με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη Μπαλή[2] η οποία οργάνωσε την ανατροπή της άρχουσας τάξης (1822) που εμπόδιζε την ανάπτυξη της ελληνικής εθνικοαπελευθερωτικής και ταυτόχρονα κοινωνικοαπελευθερωτικής επανάστασης. Η πρώτη επαναστατική πράξη ήταν η καταστροφή του υποθηκοφυλακείου του νησιού και η συγκρότηση λαϊκού δικαστηρίου. Και αφού έκαψε όλους τους τίτλους ιδιοκτησίας, κοινωνικοποίησε, με απόφαση της λαϊκής συνέλευσης, τη γη και οργάνωσε την παραγωγική δραστηριότητα στη βάση των αρχών της άμεσης και καθολικής κοινωνικής αυτοδιαχείρισης. Παραθέτω εδώ αυτούσια τη Διακήρυξη της Αγροτιάς της Άνδρου, γιατί θεωρώ πως αποτελεί ένα ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας ντοκουμέντο:

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΟΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΑΝΔΡΟΥ

«Το έθνος μας πήρε τα όπλα κατά των τυράννων του. Τετρακόσιους χρόνους είμεθα σκλάβοι των Οθωμανών και τώρα εγίναμεν ελεύθεροι, δώσαντες το αίμα μας δια την ελευθερίαν της πατρίδος. Εις όλα τα μέρη οι Γραικοί πολεμούν διά την ελευθερίαν των και μόνον εις τα νησιά οι κοτζαμπάσηδες δεν είδαν με καλό μάτι την ανάστασιν του γένους. Αυτοί είχαν πάντα το ένα τους και τα ιντερέσια με τους Οθωμανούς. Μαζί με τους μπέηδες και τους πασάδες μάς καταπίεζαν, μας έπαιρναν το βιός μας, μας καταφρονούσαν, μας έγδυναν, μας ρουφούσαν το αίμα μας, τσερεμέτιζαν και πλούτιζαν από τον ιδρώτα μας.

Αυτοί οι σκλιάδες θέλουν να μας σκλαβώσουν και πάλιν, καταλύοντες την ελληνικήν Διοίκησιν και καλούντες τον Καπουδάν Πασάν να καταλάβει την νήσον μας. Το τι μας περιμένει αν έλθουν οι Τούρκοι το καταλαβαίνετε. Όχι μόνον θα χάσωμεν την ελευθερίαν μας και θα ατιμασθώμεν εις τα όμματα όλων των Ελλήνων και Ευρωπαίων, αλλά θα γίνομεν τρεις φορές σκλάβοι από την πριν κατάστασίν μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει. Έχομεν την δύναμιν να εμποδίσωμεν το κακόν, αλλά πρώτα πρέπει να βάλωμεν νέαν τάξιν και να ιδρύσωμεν νέον σύστημα εις τον τόπον μας.

Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και φτωχοί, μεγαλοκτήμονες και κολλήγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία είναι δημιουργήματα όχι του υπέρτατου όντος, αλλά των κρατούντων. Εις την αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν, εχύθη πολύ αίμα διά να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων; Ομιλούν διαρκώς οι τουρκοκοτζαμπάσηδες ότι έχουν δικαιώματα επί της ιδιοκτησίας των και των εαυτών μας, τα οποία τάχα βγαίνουν από έγγραφα απαρασάλευτα. Αυτό δεν είναι σωστόν.

Οι προπάτορες των αρχόντων μας ήλθον εις το νησί μας από άλλα μέρη ως κατακτηταί και με την βίαν εξουσίασαν το καλύτερον μέρος της γης, χωρίς να έχουν προς τούτο κανένα δικαίωμα, περισσότερον από άλλους, εκτός από το δικαίωμα του ισχυροτέρου. Και άλλους μεν από τους εντοπίους ιδιοκτήτας και καλλιεργητάς εξόντωσαν και άλλους έκαμαν σκλάβους των. Οι σημερινοί λοιπόν άρχοντες, απόγονοι των κατακτητών και σφετεριστών της γης των πατέρων μας, κανένα δικαίωμα δεν έχουν να κρατούν αυτήν δια την ιδικήν των ωφέλειαν και κατατυράννευσιν και λήστευσιν ημών. Ο καιρός της ελευθερίας μας ήλθεν, ας αποτινάξωμεν λοιπόν τον ζυγόν και ας καταργήσωμεν τα προνόμια των αρχόντων μας. Όλοι οι Γραικοί θα επικροτήσουν την πράξιν μας και θα μας συντρέξουν εις την απόφασίν μας αυτήν.

Ήλθεν η ώρα να καταργήσωμεν την αθλιότητα, να απαλλάξωμεν την κατάντια μας και να δώσωμεν το παράδειγμα και εις τους λοιπούς νησιώτας και στους άλλους Γραικούς όπου στενάζουν από την αγροτικήν σκλαβιάν. Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτές της και όχι εις τους ολίγους τουρκάρχοντας που την νέμονται με το δίκαιον του ισχυροτέρου το οποίον απέκτησαν από τους Φράγκους και τους Οθωμανούς κατακτητάς. Ο εθνικός αγών μας διά να πάρει ουσιαστικήν σημασίαν πρέπει να ολοκληρωθεί με την κατάργησιν κάθε προνομίου και κάθε δικαιώματος τα οποία υποβιβάζουν την πλειονότητα των γεωργών εις την κατάστασιν του δούλου.

Η ένωσις φέρει την δύναμιν και θα μας δώση την εξουσίαν να εκτελέσωμεν την απόφασίν μας. Η κοινοκτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά έργον δικαιοσύνης. Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα κολλιγάδες, όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Και αυτό είναι στο χέρι μας, αρκεί να μην δειλιάσωμεν. Θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαβαίνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δίκαιη μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον και την δούλευσίν τους. Δι’ όλα αυτά θα γίνει σ ύ ν α ξ ι ς εις την Μεσαριάν, διά να λάβωμεν από κοινού αποφάσεις. Το φέρσιμό μας αυτό θα μας κάνει πρωτολάτας εις τον δίκαιον αγώνα όλων των κολλήγων και θα γίνει άκουσμα εις όλα τα μέρη της πατρίδος και εις όλον τον κόσμον και παντού θα μας επαινέσουν και θα μας δώσουν δίκαιον»[3].

Απρίλιος 1822

Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα εντυπωσιακό κείμενο που δείχνει πως ο αγωνιζόμενος Ελληνικός Λαός είχε ένα ολοκληρωμένο όραμα για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωσή του, για έναν καλύτερο κόσμο της κοινοκτημοσύνης, της συνεργασίας, της ισότητας και της ελευθερίας. Αξίζει να παρατηρήσουμε πως εκείνη την εποχή ο Κάρολος Μαρξ ήταν μόλις 5 ετών και, συνεπώς, δεν μπορεί να θεωρηθεί ο συγγραφέας ή ο εμπνευστής αυτής της διακήρυξης. Να παρατηρήσουμε επίσης πως η Κομμούνα του Παρισιού (1871)[4], για την οποία έχουν γραφτεί εκατομμύρια σελίδες και από μεγάλους διανοητές και για την οποία μιλάει, και δικαιολογημένα, όλος ο κόσμος, έγινε πενήντα χρόνια αργότερα, χωρίς ωστόσο αυτή, θα τολμήσω να πω, να έχει το εύρος, την προοπτική και το βάθος της ολοκληρωμένης άμεσης δημοκρατίας που είχε η Κομμούνα της Άνδρου, για την οποία βέβαια, πέρα από το μεγάλο μας ιστορικό, το Γιάννη Κορδάτο που έφερε τη διακήρυξη στη δημοσιότητα, κανένας ‘φιλελεύθερος’, ‘αριστερός’ ή ‘αμεσοδημοκράτης’ δεν καταδέχτηκε ποτέ να γράψει γι’ αυτό το τεράστιο και, τηρουμένων των αναλογιών, πάντα επίκαιρο ιστορικό γεγονός, παρά το ότι, ούτε οι κοτζαμπάσηδες, οι πασάδες και οι σουλτάνοι, αλλά ούτε και οι σύγχρονοι κολίγοι έπαψαν να υπάρχουν, αν και με πιο εκσυγχρονισμένες μορφές[5].

Το γεγονός, βέβαια, πως η τότε άρχουσα τάξη των κοτζαμπάσηδων επανέφερε, με τη βοήθεια του οθωμανικού στόλου αρχικά και με τη βοήθεια των ‘προστάτιδων δυνάμεων’ στη συνέχεια τα πράγματα στην πρότερη κατάσταση, δεν αλλάζει την ουσία του εγχειρήματος, που ανατρέπει όλες τις φλυαρίες τόσο της αστικής δεξιάς, όσο και αυτές της ‘αστικής αριστεράς’ περί ελευθερίας σε συνθήκες ανισότητας και θεμελιώνει τον αγώνα για ελευθερία πάνω στην κοινοκτημοσύνη και στη ‘λαϊκή σύναξη’, χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα και χωρίς ισότητα δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία, ευημερία, ειρήνη και κοινωνική πρόοδος.

Ιδού η Άνδρος και ο πλανήτης Γη, ιδού και η Άμεση, η Αταξική Δημοκρατία[6].

Εν όψει, φωτο Γιάννη Κοφινά (Ταύγετος)

---

[1] Απόσπασμα από το: Λάμπος Κώστας, Άμεση Δημοκρατία και αταξική κοινωνία. Η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ισότητα και τον Ουμανισμό, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2012.

[2]  Βλέπε σχετικά και στο: Ρασσιάς Βλάσης Γ., Δημήτρης Μπαλής, http://www.rassias.gr/1087BALIS.html. Βλ. επίσης: Η εξέγερση της Άνδρου και ο Δημήτρης Μπαλής, http://ngnm.vrahokipos.net/index.php/part02-60?showall=&start=2,

[3] Βλ. Κορδάτος Γιάννης, Η κοινωνική σημασία της επανάστασης του 1821, Αθήνα 1974, σ.192-194. (Υπογραμμίσεις Κ.Λ.)

[4] Για μια σε βάθος, αντικειμενική και ολοκληρωμένη ανάλυση, βλέπε: Παππά Έλλη, Η Κομμούνα του 1871. Επανάσταση του 21^ου αιώνα; ΑΓΡΑ, Αθήνα 2006.

[5] Βλέπε αναλυτικά Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και παγκοσμιοποίηση. Οικονομία του Φόβου και της παρακμής, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, Αθήνα 2009.

[6] Λάμπος Κώστας, Αταξική Δημοκρατία και Οικουμενικός Ουμανισμός στον 21^ο αιώνα, στο συλλογικό τόμο: Η Άμεση Δημοκρατία στον 21^ο αιώνα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2013.