Μόνο το Σπήλαιο του Πλάτωνα υπάρχει

Του Σπύρου  Στάλια *

Στον Ηλία Καραβά

Αυτό που ζει η Χώρα μας και οι Έλληνες τα τελευταία χρόνια, οι Λαοί της Ευρώπης και οι Αμερικάνοι λιγότερο, εικονογραφείται δραματικά μέσα από την αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα. Αυτό το έξοχο κείμενο εκθέτει με την συμπυκνωμένη του διήγηση ένα όραμα για την πρόοδο του  κόσμου  και την ανύψωση του ανθρώπου.

Με συγχρόνους όρους το Σπήλαιο του Πλάτωνα μπορεί κάποιος να το φανταστεί σαν μια αίθουσα κινηματογράφου. Μπροστά η μεγάλη οθόνη, στην μέση καθίσματα, πίσω η μηχανή προβολής. Τα φώτα σβήνουν και  η ταινία αρχίζει να παίζει.

Για δυο ώρες οι θεατές ξεχνούν την πραγματική τους ζωή και συμμετέχουν σε αυτό που παίζεται στην οθόνη. Λογική, συναισθήματα, αισθητική, βούληση όλα πια συναρτούνται με το θέαμα. Για δυο ώρες όλοι ζούμε μια άλλη ζωή που δεν είναι δική μας. Προσωρινά γίνεται δική μας. Ευτυχώς για όλους η ταινία τελειώνει, καλή ή κακή, και επανερχόμαστε στην κανονική ζωή αλλά με αισθήματα ακόμα  επηρεασμένα από την ταινία, που βαθμιαία θα εξατμιστούν στη συζήτηση μετά, πίνοντας καμία μπύρα και τρώγοντας σουβλάκι. Ίσως μείνει μια ανάμνηση.

Η προσπάθεια μου αυτή, να περιγράψω το Σπήλαιο, κινδυνεύει  να με κάνει να ξεχάσω την δραματοποίηση που θέλησε να δώσει ο Πλάτων με την αλληγορία του Σπηλαίου.
Εν όψει, Σαλβατόρ Νταλί , "Γυναίκα στο παράθυρο"

Αν υποθέσουμε για μια στιγμή ότι μετά την πρώτη ταινία ακολουθεί και μια δεύτερη και μια τρίτη και μετά μια άλλη και μια καινούργια και συνέχεια παίζονται ταινίες. Τότε όλα μας τα αισθήματα, η λογική μας, η πιστή μας, όλη η ανθρωπινή υπόσταση μας, το αληθές ή το ψευδές, θα εξαρτάται από την νόηση και βούληση αυτών που γράφουν και σκηνοθετούν τα έργα και από τον μηχανικό προβολής, ενώ εμείς νομίζουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, ότι εμείς επιλέγουμε.  Εν τούτοις η ουσία είναι ότι είμαστε φυλακισμένοι.

Μέσα στο Σπήλαιο, από τις πολλές ταινίες που έχουμε δει, βγάζουμε συμπέρασμα, αναλογίες, κάνουμε υποθέσεις, ακολουθούμε ερμηνευτικές τυπικότητες και κυρίως δημιουργούμε πίστη για το τι είναι αληθές και για το τι είναι ψευδές. Αλλά όπως τονίζει ο Πλάτων αν όλα τα παραπάνω τα χρησιμοποιήσουμε σαν βάση πρόβλεψης είναι σαν να μίλησε το Μαντείο (Πολιτεία 516c-d). Κατά την άποψη του Πλάτωνα ο κόσμος δεν είναι ούτε ντετερμινιστικός ούτε προβλέψιμος.

Αλλά εγείρεται το ερώτημα. Γιατί τότε να βασιλεύσουν οι φιλόσοφοι αν ο κόσμος δεν είναι προβλέψιμος; Αν οι Φιλόσοφοι Βασιλείς που έχουν ‘δει’ τις Ιδέες, μετά από μια υψηλή παιδεία ετών, γιατί να μην γνωρίζουν το μέλλον; Οι Φιλόσοφοι-Βασιλείς υπάρχουν απλά για να μπορεί η Πόλη να αντιμετωπίσει το ανεπίγνωστο και το απρόβλεπτο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προς το συμφέρον της Πόλης και του Λαού.

Αν ο ηγέτης δεν είναι ο Φιλόσοφος-Βασιλεύς τότε το πιο πιθανό είναι ότι κάποιος άλλος τσαρλατάνος θα γίνει ο ηγέτης και ο σινεμάς θα παίζει την αλήθεια του, και έτσι θα ζούμε με συναισθήματα και μόνο, όπως τώρα, χωρίς λογική επεξεργασία, μέσα σε ένα κόσμο ξένο που νομίζουμε ότι είναι δικός μας. Αλλά ζούμε μονό μια φορά και κάτι τέτοιο δεν το οφείλουμε στους εαυτούς μας.

Αυτή είναι η έννοια της αλλοτρίωσης. Ζεις μέσα σε κάτι που δεν είσαι εσύ. Η λογική είναι εξαντλημένη, και μαζί με την βούληση μπορεί να υπηρετήσει τα πλέον άσχημα συναισθήματα και τι πλέον αποτρόπαιες καταστάσεις. Κοιμόμαστε ήσυχοι όταν η ανεργία των νέων έχει φθάσει στο 65%.

Το να σε κυριεύσει η υποψία και να πεις ότι αυτό που ζω δεν είναι αληθινό, ότι ένας ‘συγγραφέας-σκηνοθέτης’ και ένας ‘μηχανικός προβολής’ με χειραγωγούν, και ότι βλέπω στην οθόνη είναι υποψία της πραγματικής ζωής, είναι δύσκολο.

Ακόμα δυσκολότερο είναι να πάρεις απόφαση  να βγεις από την σκοτεινή αίθουσα, το Σπήλαιο, να δεις  την αλήθεια. Αλλά το μεγαλύτερο δράμα είναι να γυρίσεις πίσω, να πεις την αλήθεια σε άβουλους και βολεμένους,  όπως ο Σωκράτης, με κίνδυνο της ζωής σου, τα καλά νέα της απελευθέρωσης. Αλλά έτσι πρέπει να κάνεις  για να μπορείς να δικαιώσεις την έξοδο σου από το Σπήλαιο.

Παρ’ ολ’ αυτά ο Πλάτων καλεί το κάθε άνθρωπο, το κάθε Λαό, να επιδιώξουν να ξαναβρούν την ζωή τους, να ζήσουν αυτή την εσωτερική εμπειρία αποκάλυψης της αλήθειας που πεισματικά αρνούνται,  αφού οι συνειδήσεις μας εκ γενετής έχουν διαστραφεί από τον ‘συγγραφέα-σκηνοθέτη’ και τον ‘μηχανικό προβολής’.

Η αλληγορία του Σπηλαίου βρίσκεται στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας του Πλάτωνα και κατά καιρούς ας του ρίχνουμε καμιά ματιά. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο επίκαιρη είναι (514a-521b).

Τα κατεστημένα τραπεζικά συμφέροντα της  ΕΕ, ο ‘συγγραφέας-σκηνοθέτης’ που λέγαμε, και οι Κυβερνήσεις, οι ‘μηχανικοί προβολής’, έχουν μπουζουριάσει όλους τους Λαούς της Ευρώπης  στο Σπήλαιο του Πλάτωνα αυτή την στιγμή, και τους παίζουν το έργο που θέλουν, την μοναδική αλήθεια που έχουν αποκαλύψει. Όχι την μοναδική φιλοσοφική αλήθεια της ζωής -  απέφυγαν αυτή την λούμπα - αλλά την επιστημονική αλήθεια και έτσι ποιος μπορεί να κουνηθεί.

Η επιστημονική τους αλήθεια βασίζεται στην μοναδική προϋπόθεση, ναι στην μοναδική προϋπόθεση, ότι ο άνθρωπος, είτε αυτός μόνος, είτε ως εραστής, είτε ως πολιτισμένος, είτε ως βάρβαρος, είτε ως θρησκευόμενος, είτε ως άθρησκος, παντού στον κόσμο, χτες σήμερα αύριο, είτε ως φίλος, είτε ως οικογένεια, είτε ως επιχείρηση, είτε ως κράτος ή ότι άλλο βάλετε στο νου σας, δρα ορθολογικά.

Τι σημαίνει δρω ορθολογικά; Εδώ έχουμε περίπτωση γλωσσικού ιμπεριαλισμού. Ορθολογικά σημαίνει μεγιστοποίηση. Δηλαδή ο άνθρωπος δρα, όπως και κάθε τι άλλο που θέλει να επιβιώσει αιώνες τώρα, με στόχο την μεγιστοποίηση του οφέλους του. Αυτό είναι ορθολογισμός. Είναι μια αντίληψη μεταξύ Δαρβίνου και Παλαιάς Διαθήκης με λίγο Ελληνικό Ορθολογισμό.

Με βάση αυτή την προϋπόθεση η σταθερότητα του καπιταλισμού είναι θέμα πλέον κομψών μαθηματικών. Είναι θέμα επιστήμης, και κατά συνέπεια οι λύσεις είναι μοναδικές, και ο κόσμος προβλέψιμος. Σας φαίνεται απίθανο αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Ολόκληρη η πρακτική της διακυβέρνησης της ΕΕ  στηρίζεται σε αυτό το αξίωμα. Μα είναι δυνατόν;  Ναι είναι δυνατόν! Όλο το δόγμα διακυβέρνησης της ΕΕ στηρίζεται σε αναπόδεικτη αρχή για την συμπεριφορά του ανθρώπου.

Αυτό το έργο μας παίζουν και ζούμε την ζωή που αυτοί θέλουν. Επί της ουσίας δεν υπάρχουν κοινωνίες, ήθη, έθιμα, πολιτισμός, θρησκείες, αναζητήσεις, τέχνη. Όλα είναι εποικοδομήματα της μεγιστοποίησης της ωφελιμότητας του άτομου. Σε αυτό το πνευματικό κατάντημα στηρίζεται η ΕΕ στην οποία μετέχουμε οι Έλληνες, ως απόγονοι του Πλάτωνα. Αυτή είναι η εθνική ξεφτίλα.

Από αυτό το αξίωμα μετά προκύπτει το ελάχιστο κράτος, η ελαχίστη παιδεία, η ελαχίστη υγεία, οι χαμηλοί μισθοί, οι ανύπαρκτες συντάξεις, η πρότυπη αγορά εργασίας της Κίνας, η μη προστασία της ανεργίας, η ελευθερία των αγορών, να αποκτήσουμε την εμπιστοσύνη των αγορών, το φυσικό ποσοστό ανεργίας, η ουδετερότητα του χρήματος, τα οικονομικά της προσφοράς και φυσικά η αιωνία σταθερότητα του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός είναι πάντα σταθερός αρκεί να μην παρεμποδίζεται η ελευθερία των αγορών.

Αλλά ήρθε η κρίση του 2008 η οποία συνεχίζεται. Επιστημονικά λούφαξαν οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι. Πώς να την εξηγήσουν;.

Πώς να εξηγήσουν ότι η ελεύθερη αγορά αδυνατεί να δημιουργήσει όρους πλήρους απασχόλησης γι’ αυτούς που θέλουν να εργαστούν

Πώς να εξηγήσουν ότι η ελεύθερη αγορά αυθαίρετα και άνισα διανέμει τον πλούτο και το εισόδημα.

Πώς να εξηγήσουν ότι η θεμελιώδης αιτία της ανεργίας και της υποαπασχόλησης δεν οφείλεται στις ατέλειες της πλευράς της προσφοράς συμπεριλαμβανομένης της ακαμψίας των μισθών και των τιμών που επικρατούν στην αγορά. Επίσης οι ευέλικτοι μισθοί και οι τιμές και ο πλήρης ανταγωνισμός δεν αποτελούν ικανή και αναγκαία συνθήκη για την αποκατάσταση της πλήρους απασχόλησης.

Η ανεργία και η ύφεση οφείλονται στο γεγονός ότι οι αποταμιευτές επιθυμούν να διακρατούν την ρευστότητα τους σε μορφές κινητών αξιών. Κατά συνέπεια η ανεργία οφείλεται σε αυτή καθ’ εαυτή την λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών. Με άλλα λόγια η κρίση οφείλεται στο ότι οι αποταμιεύσεις είναι μεγαλύτερες από τις επενδύσεις.

Παρ’ ολ’ αυτά την εξήγηση έδωσαν οι Τραπεζίτες (σκηνοθέτης-συγγραφεύς) και  οι μηχανικοί προβολής, οι Πολιτικοί (άσχετου προελεύσεως, αριστεροί δεξιοί και κεντρώοι) συνεπικουρούμενοι από τα ΜΜΕ.

Φταίνε οι Λαοί που δεν αφήνουν ελεύθερες της αγορές. Και το  κακό συνεχίζεται.

Εμείς στο μεταξύ ζούμε μέσα στο Σπήλαιο, ένοχοι για ότι κάναμε. Το εθνικό εισόδημα πηγαίνει από μείωση σε μείωση, η ανεργία οδηγείται από αύξηση σε αύξηση, το πολιτικό προσωπικό βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση.

Πέραν των αγράμματων απολογητών του συστήματος οι έντιμοι της λαϊκής δεξιάς και της αριστεράς δεν έχουν κατανοήσει ότι ευρώ και κοινωνικό κράτος είναι έννοιες μη συμβατές, ευρώ και ανάπτυξη είναι έννοιες αμοιβαίως αποκλειόμενες. Αυτό που γίνεται στη Χώρα και την Ευρώπη είναι πέραν της επιστήμης και της εμπειρίας. Είναι ένα αποτυχημένο εν τη γενέσει του πείραμα σωτηρίας του χρηματιστικού κεφαλαίου εις βάρος του παραγωγικού κεφαλαίου και της εργασίας.

Καιρός είναι να ανασύρουμε τις αρετές της γνώσης, του θάρρους, της σωφροσύνης, του σεβασμού της ζωής μας, που όλες μαζί εκφράζουν την δικαιοσύνη και να απαιτήσουμε την εφαρμογή της.

Οι Κεϋνσιανές  λύσεις είναι εκεί και περιμένουν. Είναι οι λύσεις να ζούμε απλά, συνετά, δημοκρατικά και πολιτισμένα. Είναι αυτές εκτός του Σπηλαίου.

*Οικονομολόγος Ph.D

πρώην  Διευθύνων Σύμβουλος ΟΛΠ