ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

 

Φέτος συμπληρώνονται τα 103 χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής- που όπως αποδεικνύουν τα γεγονότα, θα μπορούσε να ήταν μια «αξιοπρεπής ήττα», εάν δεν συνέτρεχε η στάση επίλεκτων μονάδων του ελληνικού στρατού. Αυτό το κατακλυσμιαίο για την εξέλιξη του ελληνισμού συμβάν μπορούσε η κοινή γνώμη να προσεγγίσει με πολλούς τρόπους – και πραγματικά , υπήρξαν τρόποι και τρόποι για την αντιμετώπισή του, για τις πολιτικές του Βασιλικού κόμματος καθώς και του Βενιζέλου, για τη συμπεριφορά του ύπατου αρμοστή Στεργιάδη, για τη τροφοδοσία του στρατού, για την προέλασή του στα βάθη της Ανατολής και την ουσιαστική περικύκλωσή του από τουρκικούς πληθυσμούς, για τόσα άλλα.

Στο μεταξύ , η απειλή της ενεστώσας Τουρκίας καλά κρατεί, ο πόλεμος είναι μια ενδεχομενικότητα απέναντι στην οποία πρέπει να είμαστε έτοιμοι, αριστεροί και δεξιοί και οτιδήποτε άλλο : Ο χασάπης Ερντογκάν, όντας αποκλεισμένος από τη μεριά της Συρίας και έχοντας ανά χείρας απαγορευτική εντολή από τη Ρωσία, σπεύδει να πολεμήσει από τη δυτική, να θέσει τα προβλήματα του Αιγαίου και της υφαλοκρηπίδας.

Αυτά τα γεγονότα τα ζήσαμε ξανά, όταν ένα φεστιβάλ ταινιών όπως αυτό της Καρύστου ασχολήθηκε σε δυο έργα με τις ανεξάλειπτες σκηνές της καταστροφής. Αξίζει να τα μνημονεύσουμε: Ήταν το «Τοκέϊ Μαρού», ένα ντοκυμαντέρ animation του Ζάχου Σαμολαδά, βραβευμένο από το 7ο Athens International Digital Film Festival, ως η ιστορία ενός ιαπωνικού πλοίου που συγκλονισμένου από τη θέα της σφαγής στη Σμύρνη του 1922 προτίμησε να αδειάσει τα αμπάρια του στη θάλασσα για να σώσει 825 Έλληνες και Αρμένιους, που βρίσκονταν υπό την απειλή των τσετών (άτακτοι τούρκοι στρατιώτες). Η ταινία συνθέτει τα ντοκυμαντερίστικα στοιχεία της με στοιχεία ρεαλιστικά, με εικόνες παρμένες από διάφορους ερασιτέχνες, που απηχούν τη φοβερή κατάσταση που δημιουργήθηκε στη προκυμαία της Σμύρνης. Ο πλοίαρχος, μεγαλωμένος με κώδικα τιμής , αντιμετωπίζει την απειλή Τούρκου αξιωματούχου που επιβαίνοντας σε μικρή κανονιοφόρο φτάνει στο πλοίο και απαιτεί την παράδοση των Ελλήνων και Αρμενίων που βρίσκονται εκεί. Αντί γι αυτήν ο πλοίαρχος του μιλάει για το ναυτικό δίκαιο της εποχής, σύμφωνα με το οποίο οτιδήποτε είναι στο πλοίο συν ο περίγυρός του ανήκουν στην δικαιοδοσία του αυτοκράτορα της Ιαπωνίας Ακιχίτο, οποιαδήποτε δε προσβολή αυτού του δικαιώματος θα θεωρηθεί προσβολή του ίδιου του αυτοκράτορα ! Ο Τούρκος «καλοσκέπτεται» την απειλή, χαιρετάει και φεύγει…

Το άλλο έργο που λάμπρυνε το φεστιβάλ του 2021 ήταν η «Ανατολή έδυσε» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Παπαηλιού (Παραγωγή : Ελληνικό Ιδρυμα Ιστορικών Μελετών) , που είναι ντοκυμαντέρ βασισμένο στις ανταποκρίσεις του Κώστα Μισαηλίδη για την Μικρασιατική Εκστρατεία. Είναι ένα έργο «σκληρό», που μιλάει για την απόβαση του στρατού την 2α Μαϊου 1919 στη Σμύρνη, όταν χιλιάδες Έλληνες υποδέχτηκαν τους εύζωνες, αλλά και για την κάθοδο που επακολούθησε την 1η Νοεμβρίου του 1920, όταν οι βασιλόφρονες ανέβαιναν στην εξουσία με την εντολή «Οίκαδε», για να συνεχίσουν μια στρατιωτική περιπέτεια χωρίς τέλος. Ο Ελληνικός Στρατός ήταν χαμένος, μέσα σε ένα κόσμο κατοικημένο από Τούρκους, έτσι ώστε η επίθεση κατά της Άγκυρας με τη διάβαση της Αλμυράς Ερήμου φαινόταν εξωφρενική ή βολική στα ήθη των βασιλοφρόνων αξιωματικών της εποχής…

Στην Κοβαλίτσα, στο Τουλού Μπουνάρ, στο Σαγγάριο, οι οπλίτες έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους και προσέφεραν στον Μισαηλίδη την ευκαιρία να γράψει ποιητικά σχόλια. Όσον αφορά τον Προκοπίου, τον ζωγράφο που ανέλαβε την απεικόνιση της εκστρατείας, αυτός θα δηλώσει ότι τον άφησε κατάπληκτο η περιφρόνηση του θανάτου που χαρακτήριζε αυτούς τους ανθρώπους.

Τελικά έρχεται η κόπωση, η κραυγή «το μέτωπο έσπασε» διαχέεται, αρκούν 17 ημέρες από την αποφράδα 13η Αυγούστου στο Αφιόν Καρά Χισάρ για να φτάσει ο στρατός τρέχοντας κυριολεκτικά στη Σμύρνη – ενώ ήταν γνωστές οι επιδόσεις του στη προέλαση, όπου είχε ρεκόρ 70 χιλιομέτρων πεζή την ημέρα ! Η δίκη των 8 που ακολούθησε και οδήγησε σε καταδίκη και εκτέλεση των έξη, ήταν μια δίκη που δεν έκλεισε αλλά άνοιξε τις πύλες της εισόδου στο παραλογισμό της εκστρατείας.

Έτσι «έδυσε η ανατολή», σύμφωνα με τον Παπαηλιού : Παράλληλα έδυσε και το ταλέντο του Μισαηλίδη, που μετά το 1923 δεν παρουσίασε κανένα απολύτως δημοσιογραφικό έργο … Θα μείνει μόνο η διαβεβαίωσή του , ότι «ο ιστορικός που θα πραγματευθεί το θέμα αυτό δεν γεννήθηκε ακόμη»…

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΧΙΖΑΣ