ΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΙΝΟΙ

 

 

 

 

του Γιάννη Σχίζα

 

         Η  μεγάλη επίθεση του Ισλαμισμού εναντίον των δίδυμων πύργων εκδηλώθηκε  στις 11.9.2001, με   δραματικές συνέπειες  στην  πολεοδομία, στο εμπόριο, στον τρόπο ζωής των Αμερικανών. Τα δύο κτήρια, που εισέβαλαν  στην οικονομία το 1973 με ύψη 417 και 415 μέτρων, ήταν τότε τα υψηλότερα στον κόσμο. Για μερικές ώρες, όταν οι συνέπειές της επίθεσης δεν είχαν αποσαφηνιστεί,  ο ίδιος ο Πρόεδρος Μπους έσπευδε να κρυφτεί, καθώς οι από αέρος επιθέσεις εντείνονταν και επικρατούσε χάος ! Το σίγουρο πάντως είναι ότι η  Αμερική φάνηκε να κλονίζεται, να χάνει τον χαρακτηρισμό της μοναδικής υπερδύναμης που είχε κατακτήσει μετά την αποχώρηση της ΕΣΣΔ από το προσκήνιο, όμως πολύ σύντομα επρόκειτο να  επιχειρήσει  αντεπίθεση στα ορμητήρια του Ισλαμισμού – κυρίως στο Αφγανιστάν.

 Μετά την επίθεση-κατάρρευση των δίδυμων πύργων η ανθρωπότητα επρόκειτο να περάσει σε μια νέα φάση. Το 2011, 10 χρόνια μετά το επεισόδιο, ο  Τ. Τζ. Γκοτεσντίνερ , επικεφαλής της αρχιτεκτονικής ομάδας που επέβλεπε την ανοικοδόμηση, έλεγε πως αυτός και οι συνεργάτες του αισθανόταν λίγο σαν «εθνικός ψυχοθεραπευτής». Το 2013  ολοκληρώθηκε  η κατασκευή  του  « Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίοϋ» ( One World Trade Center ) το οποίο με ύψος 541 μέτρα είναι το ψηλότερο κτίριο της Αμερικανικής ηπείρου. Σήμερα όλα λειτουργούν κανονικά, όμως διαπερνώνται από ένα φόβο για το ενδεχόμενο νέου επεισοδίου.

 

Οι δίδυμοι πύργοι εκπροσωπούσαν την καθ’ ύψος  ανάπτυξη των πόλεων  και την απάντηση στις στενότητες του αστικού χώρου.  Στη διάρκεια του 20ου αιώνα  πολλοί και διάφοροι  αμφισβήτησαν αυτήν  λογική , άλλοτε  αντικρούοντας ριζικά  το μοντέλο της πληθυσμιακής συγκέντρωσης  στις πόλεις και άλλοτε θέτοντας ζητήματα  «οικονομικότητας» των καθ’ύψος κατασκευών -  στην ουσία δηλαδή θέτοντας  το πρόβλημα  του  «βέλτιστου» ύψους  των πολυόροφων κτιρίων συναρτήσει του κόστους της γης, των κατασκευαστικών τεχνικών , των εξόδων  ανέγερσης και συντήρησης κλπ .. Όμως  τα  πολυόροφα κτίρια  και μάλιστα οι υπερυψηλοί πύργοι «τράβηξαν την ανηφόρα»,  ως ένα βαθμό  ανεξάρτητα από την κοστολόγησή τους, γιατί συνιστούσαν  συχνά   κάτι  περισσότερο από μιά χρησιμοθηρική επένδυση …

      

Η ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΥΡΓΩΝ

 

       Το 1993  το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου δέχτηκε την πρώτη τρομοκρατική επίθεση, όταν ένα νοικιασμένο φορτηγό γεμάτο από εκρηκτικά (φιάλες υδρογόνου και περίπου μισό τόνο δυναμίτη) εξερράγη στον υπόγειο χώρο στάθμευσης του συγκροτήματος. Αυτό όμως δεν ήταν το πρώτο συμβάν στην ιστορία των πύργων , που δεν ήταν ποτέ «ελεύθεροι από κινδύνους»  ατυχημάτων και καταστροφών. Το    Empire State Building – των 102 ορόφων και των 380 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της γης -   του οποίου η κατασκευή  ολοκληρώθηκε το 1931 με την  χρήση της παραδοσιακής μεθόδου  των στύλων και των δοκαριών,  υπέστη χωρίς σοβαρές συνέπειες  την   κατά λάθος   πρόσκρουση ενός βομβαρδιστικού Β- 25  το 1945 !!

[ 1   ] .. Ένα άλλο πολυόροφο κτίριο στο  Κάνινγκ Τάουν του Λονδίνου  κατέρρευσε το 1968 ύστερα από την έκρηξη του συστήματος υγραερίου..Το ίδιο,   «σημαδιακό» έτος  γιά την μεταπολεμική ιστορία,  οπότε κορυφώνοταν η πολεμική  κατά του Βιομηχανικού Καπιταλισμού  ενώ παράλληλα ανθούσε η πυρηνική κινδυνολογία  ύστερα από  την κρίση των πυραύλων στη Κούβα  (1962),  ο διάσημος Αμερικανός αρχιτέκτονας   Richard Buckminster Fuller   κατέθετε   την πρόταση  κατασκευής ενός γιγαντιαίου «θόλου» πάνω από ολόκληρο  το Μανχάταν της Νέας Υόρκης  :  Ενός «θόλου»  που θα  έπαιζε  το  ρόλο «γαιοδετικής ασπίδας»  κατά της  μόλυνσης της ατμόσφαιρας, αλλά που θα μπορούσε    επίσης  και να προσφέρει κάποια προστασία  στην περίπτωση    πυρηνικής επίθεσης (2)…

          Το 1968 η υπόθεση της ανέγερσης  των  διδύμων   Πύργων είχε ήδη  ιστορία δύο χρόνων, είχε προκαλέσει αναθεωρήσεις  των προβλεπόμενων δαπανών  και απασχολούσε ένα πολύ μεγάλο εργατικό δυναμικό. Είναι χαρακτηριστικό της έντασης και του μεγέθους των δραστηριοτήτων  της κατασκευής και λειτουργίας των πύργων  το ότι  - σύμφωνα με την  μαρτυρία ενός Έλληνα εργαζόμενου  (3) -  μόνο στη περίοδο 1972 –1975 είχαν σημειωθεί   12 θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα ! Ο  προτεινόμενος από τον Fuller “θόλος” πάνω από το Μανχάταν  αποτελούσε  ένα είδος  πρακτικής εφαρμογής της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής του ιδέας γιά μιά “Dome city” (Θολωτή πόλη) : Πόλη  η οποία θα  εξασφάλιζε  μαζικό, φτηνό και ολοκληρωμένο  κλιματισμό  στους κατοίκους  . Και  η οποία θα μπορούσε , μέσα στις συνθήκες του διαστημικού ανταγωνισμού  που οδήγησε τους Αμερικανούς τον επόμενο χρόνο στο φεγγάρι, να αποτελέσει ένα είδος πιλοτικής κατασκευής  γιά τη διαμόρφωση  αποικιών σε άλλους πλανήτες…

        Οι δίδυμοι πύργοι  κάτω από  ένα πλεξι γκλας προστατευτικό περίβλημα   δεν θα ήταν τόσο ευάλωτοι σε μιά επίθεση εξ ουρανού, που θα γινόταν μάλιστα από αεροπλάνα  κινούμενα με βάση  τις διαδικασίες και δυνατότητες της “εξ όψεως” πτήσης… (4)Από την άλλη πλευρά όμως  ο θόλος πάνω από τους πύργους  θα αποδυνάμωνε    μιά σημαντική  επιδίωξη των εργολάβων και ιδιοκτητών,  που ήταν  η λογική   της  ακραίας  και ορθάνοικτης επίδειξης ,  της “επιδεικτικής κατανάλωσης” υλικών και μέσων -  σύμφωνα με έναν όρο που χρησιμοποίησε ο Θορνστάϊν Βεμπλέν στο “ψυχο-κοινωνιολογικό ” έργο του “η θεωρία της αργόσχολης τάξης” :   Δηλαδή  η  λογική   του ανερχόμενου, ανταγωνιστικού και υπεροπτικού Καπιταλισμού των Ηνωμένων Πολιτειών. ..

 

ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΥΨΟΥΣ

      Ο “Πύργος” του Κάφκα έγινε  σύμβολο  της αποστασιοποίησης  και αλλοτρίωσης του πολίτη από την γραφειοκρατική εξουσία,  ο Πύργος της Βαβέλ   αποτέλεσε διαχρονικό   σύμβολο της αποξένωσης , όμως και οι δυό τους  ήταν  πύργοι της μυθιστορίας και της  μυθοπλασίας.  Όλοι οι πραγματικοί Πύργοι της Ιστορίας , δηλαδή  όλες οι μεγακατασκευές  που υπερείχαν σε ύψος στην εποχή τους, ήταν σύμβολα τόσο της   κοσμικής όσο  και της  μεταφυσικής ισχύος .Η δύναμη  και η Μεταφυσική, η  επί Γης  και η “επουράνια” τάξη,  αρθρώνονταν  και “διαπλέκονταν”  μέσα  σε  δομές  στο χώρο των τριών διαστάσεων , με πύργους όπως οι πυραμίδες των Αιγυπτίων ή των Αζτέκων. Ακόμη και μικρότερες κατασκευές όμως – όπως αυτή μιάς  μητροπολιτικής εκκλησίας -  εξέφραζαν το  “κυνήγι”  του υπέρμετρου και της υπεροχής . Σύμφωνα με μιά μαρτυρία που καταθέτει ο Γκαλσγουόρθυ  το 1922  [5  ] :  “Στις 8 Ιουλίου 1401  ο μητροπολίτης και οι ιεράρχες της Σεβίλης συνάχτηκαν και επίσημα αποφάσισαν : «Να χτίσουμε μιάν εκκλησία τόσο μεγάλη, που όσοι θάρχονται στην πόλη μας να μας περνάνε γιά τρελούς γιά την αποκοτιά μας..Και χρειάστηκαν πέντε γενιές επί 150 χρόνια  γιά να χτίσουν  την εκκλησία”….

 

Στη περίοδο όμως του Βιομηχανικού  Καπιταλισμού η νίκη του κοσμικού πνεύματος επί της  Μεταφυσικής  έκανε  αυτές τις μεγακατασκευές   σε  σημαντικό  βαθμό χρησιμοθηρικές,    δηλαδή όχι μόνο “ δημοσιοσχεσίτικες”   αλλά και  απαραίτητες γιά την ανάπτυξη της οικονομίας. Από το 1885,χρονιά της δημιουργίας του πρώτου ουρανοξύστη στο Σικάγο (6), μέχρι το Empire State Building    -  πρωταθλητή του ύψους πριν από την εμφάνιση των   διδύμων πύργων– έως την «οικολογική μεγαδομή» της  Commerze Bank  στη Φρακφούρτη με τα ανοιγόμενα παράθυρα, τους ανά 4 ορόφους κήπους και το εσωτερικό αίθριο που διατρέχει όλο το κτίριο και χρησιμεύει γιά τον αερισμό(7), οι ουρανοξύστες και τα πολυόροφα κτίρια   άρχισαν να επιτελούν  μιά  σημαντικότατη λειτουργία :  Δηλαδή  να συσπειρώνουν δραστηριότητες , να σχηματίζουν  πόλεις εντός πόλεων  και να παρέχουν  μεγάλη ποικιλία διευκολύνσεων και εξυπηρετήσεων, εξοικονομώντας αποστάσεις και έδαφος.

 

Η ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

        Οι ουρανοξύστες και τα πολυόροφα κτίρια απέτρεψαν   την «οριζόντια» επέκταση των πόλεων   - επέκταση που σε συνδυασμό με την αύξηση  της αυτοκίνησης   θα δημιουργούσε  ένα απέραντο χάος…Υπηρέτησαν την υπερσυγκέντρωση πληθυσμού και δραστηριοτήτων και απομάκρυναν την ανθρωπότητα από τους  «φυσιοκρατικούς»   οραματισμούς του 19ου αιώνα  .Φερειπείν   από την  χωροταξική σύλληψη του Κομμουνιστικού Μανιφέστου  που  ζητούσε τη « βαθμιαία κατάργηση της αντίθεσης πόλης και υπαίθρου, με μιά πιό ισορροπημένη κατανομή  του πληθυσμού στην ύπαιθρο» ,  ή  από τη μεταρυθμιστική  ουτοπία του  Frank Loyd Wright  , την περίφημη “Broadacre city”(1898), που πρότεινε την επίπεδη ανάπτυξη των κατοικιών  και την ανά οικογένεια κατοχή 4 στρεμμάτων γης… Οι μεγακατασκευές  υπερίσχυσαν επίσης της λογικής των Σοβιετικών  «Απολεοδομιστών»  των δεκαετιών του 20 και του 30 – που ήθελαν την διάσπαση και διάχυση των πόλεων στην περιφέρεια (8),  την  ανάπτυξη των κατοικιών και των άλλων δραστηριοτήτων  κατά μήκος των οδικών αξόνων της  αχανούς χώρας.,  σε μεγάλες εκτάσεις  που θα έκαναν περιττή την προσφυγή στα  μεγάλα κτίρια.  Στη συνέχεια  τα  πολυόροφα  κτίρια υιοθετήθηκαν στις Ανατολικές χώρες  παράγοντας  συχνά   ένα  αρχιτεκτονικό ύφος  που ευφυώς ονοματίσθηκε  «Σταλινογοτθικό»(9), όμως η μίμηση αυτή δεν επροκειτο να έχει ιδιαίτερη διάρκεια. Αυτό οφείλονταν άμεσα στις οικονομικές στενότητες της πριν  από το  1989 εποχής,  όπως επίσης  οφείλονταν και    στην ανάπτυξη  ορισμένων  «καινοφανών» απόψεων   στο  χώρο της Σοβιετικής Πολεοδομίας ,  που  αποτελούσαν και ένα είδος περιορισμένης αναβίωσης του «Απολεοδομισμού»  :  Και τέτοια  λόγου χάρη  ήταν η  αναπτυξιακή πρόταση γιά μιά αστικοποιημένη περιφέρεια,   με ελεύθερη μίξη βιομηχανικών,   πολιτιστικών και γεωργικών χρήσεων(10) : 

          Τα πολυόροφα κτίρια και οι ουρανοξύστες  θα μπορούσαν να αποτελούν πεδίο λαμπρό γιά τους νέους θηριώδεις ανταγωνισμούς, όμως  οι νέες τάσεις του πληροφορικού και μεταβιομηχανικού καπιταλισμού περιορίζουν την σημασία τους. Η τηλεεργασία,η τηλεπικοινωνίες και οι άλλες τηλεδιευκολύνσεις στη παραγωγή, περιορίζουν την αξία της χωρικής συγκέντρωσης. Ο νεοφιλελευθερισμός φαίνεται να  απαξιώνει τις πολεοδομικές θεσμίσεις και να ευνοεί μιά άνευ προγράμματος διάχυση   των πόλεων προς την αστική περιφέρεια.  Ακόμη όμως πιό σημαντικό : Η ανάπτυξη μιάς νέας «αμυντικής αρχιτεκτονικής » που στοχεύει στην μεγιστοποίηση της ασφάλειας (11), δημιουργεί δομές  «οιονεί(=περίπου) φεουδαρχικές»  στην αστική περιφέρεια, όπου  κατά τα πρότυπα των Μεσαιωνικών Πύργων της Μάνης ή της Σκωτίας οι νέοι βαρώνοι και κόμητες του καπιταλισμού οχυρώνονται και περιφρουρούν την ζωή  τους …..

 Στο νέο περιβάλλον  του πληροφορικού  και ανασφαλούς  καπιταλισμού, είναι σίγουρο ότι το επεισόδιο της 11ης Σεπτεμβρίου επηρέασε  βαθύτατα τις κατασκευαστικές τεχνικές.. Μια χώρα όπως η Μαλαισία μπορεί να έχει την διεθνή  πρωτιά στην παραγωγή Υψηλών κτιρίων – με τους περίφημους Petronas Towers – όμως η επιθυμία του ύψους διακατέχει όλη την αμερικανική κατασκευαστική κουλτούρα.  Ο Αρμάντ  Ντουπλάντις ,  ο Σουηδός άλτης του επί κοντώ, «πέταξε» πάνω από τον πήχη σε νέο παγκόσμιο ρεκόρ ύψους 6,25μέτρων: Ποιος θα μπορέσει να  φανταστεί ένα νέο ρεκόρ πάνω από τα 6.25, ίσως και πάνω από τα 7 μέτρα; Όμως από τη σκοπιά της κατασκευής υψηλών κτιρίων,  μπορούμε να πούμε : Ουδέν ακατάρριπτο….

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.   Βικιπαίδεια. Ιούλιος 1945 Το αεροσκάφος τύπου B-25 Mitchell οδηγούμενο από τον αντισμήναρχο Ουίλιαμ Φ. Σμιθ Τζούνιορ (William F. Smith Jr.) μέσα σε πυκνή ομίχλη έπεσε πάνω στη βόρεια πλευρά του ουρανοξύστη, μεταξύ 79ου και 80ού ορόφου..

2.   Kenneth  Frampton,  «Μοντέρνα Αρχιτεκτονική»,  Κεφ. 4., εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 1987.

3.   «Ελευθεροτυπία» 17.9.2001

4.   Πτήσεις «Όψεως» (VFR). Πτήσεις που δεν χρησιμοποιούν  όργανα

5.   Ρίτσαρντ Μπούκμινστερ Φούλερ : «Οικουμενική αρχιτεκτονική», από το «Μανιφέστα και Προγράμματα Αρχιτεκτονικής 20^ου αιώνα», εκδόσεις ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, Αθήνα 1977

6.   Andrew Blowers – Chris Hamnett,  «Η μελλοντική αστική κοινωνία», από το συλλογικό έργο «Η πόλη του μέλλοντος»,εκδ. Κουτσουμπός,Αθήνα 1987.

7.   Ιουλία και Ιωσήφ Στεφάνου, «Περιγραφή της εικόνας της πόλης»,  «Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π», Αθήνα 1999.

8.   Απολεοδομιστές : Στη δεκαετία του 20 στη Σοβιετική Ένωση  υποστήριζαν τη διάλυση και διάχυση των πόλεων κατά μήκος των μεγάλων οδικών αξόνων.

9.   Ρόμπερτ Όσμπορν, «Πως σχεδιάζουν οι Ρώσοι τις πόλεις τους»,από το συλλογικό έργο «Η πόλη στο Σοσιαλιστικό σύστημα», εκδ. «Οδυσσέας», Αθήνα 1980.

10.         Anatole Kopp,  «Πόλη και επανάσταση», εκδ. «Νέα Σύνορα»,Αθήνα 1976.

11.        Ζώη Λούβαρη «Πόλεις – φρούρια»,  «Βήμα 1.8.99