Διαχείριση Ιστορικών Κήπων

Της Σταυρούλας Κατσογιάννη

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την προστασία και αποκατάσταση των ιστορικών τοπίων, ιδιαίτερα δε από τη δεκαετία του 1980 υπάρχει έντονη δραστηριοποίηση των ειδικών για την διάσωσή τους. Ιστορικά τοπία μπορεί να χαρακτηριστούν κήποι που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν αρχικά για αυτοκράτορες, βασιλιάδες, ηγεμόνες, αλλά κάποια χρονική στιγμή άνοιξαν τις πόρτες τους για το κοινό, όπως επίσης και  αγροτικοί και βιομηχανικοί χώροι, κοιμητήρια, λατομεία κα.

 

Ένας ιστορικός τόπος σαν ζωντανός οργανισμός, βρίσκεται εκτεθειμένος στα στοιχεία της φύσης αλλά και τις βουλές των ανθρώπων. Μέσα στο πέρασμα των χρόνων δεν είναι εύκολο να διατηρήσει αναλλοίωτο το φυτικό του πλούτο, το πολιτιστικό και ιστορικό του χαρακτήρα. Θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε σαν ένα μίτο της Αριάδνης, σαν μάρτυρα, σαν αναφορά του χθες στο σήμερα. Στην ιστορία έχουν μείνει οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας σαν ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου, ο κήπος της Εδέμ, ο κήπος του Επίκουρου και του Ιπποκράτη. 

Τα στοιχεία που μπορεί να χαρακτηρίσουν ένα ιστορικό τοπίο είναι η τοπογραφία του, το ανάγλυφό του, η βλάστηση του, οι συνθέσεις  από τις οποίες  μπορεί να αντληθούν πολλαπλά στοιχεία, οι διαδρομές μέσα στο χώρο, τα μονοπάτια, το δίκτυο κίνησης, τα υλικά, τα υγρά στοιχεία, συντριβάνια, καταρράκτες, λίμνες, ρυάκια, τα συστήματα άρδευσης , τα κτίρια τα υπόστεγα , οι αποθήκες , τα θερμοκήπια ακόμα και οι τουαλέτες. Σημασία έχει εκτός από την επιλογή των υλικών και  η  τοποθέτησή τους  μέσα στο χώρο για το  χαρακτήρα του τοπίου .Ακόμα και τα  διακοσμητικά ή λειτουργικά στοιχεία  όπως παγκάκια, φώτα, πινακίδες, κρήνες, γλάστρες,  γλυπτά και μνημεία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι και πρέπει να τυγχάνουν της προσοχής των μελετητών ενός τέτοιου χώρου.

[Εν όψει, φωτογραφίες από πρόσφατη ξενάγηση στον Εθνικό Κήπο από την Σταυρούλα Κατσογιάννη]

Ο Asla (σύλλογος των Αμερικάνων αρχιτεκτόνων τοπίου) τονίζει ότι αν δεν κατανοήσουμε τα ιστορικά τοπία και δεν καταστρώσουμε σχέδια για τη διάσωση και αποκατάστασή τους, τότε θέτουμε σε κίνδυνο την ακεραιότητα μιας σημαντικής ιστορικής ιδιοκτησίας και πολιτιστικής κουλτούρας που είναι απαραίτητη για την εκπαίδευση και την αναψυχή των μελλοντικών γενεών.

Πως καταστρώνεται όμως ένα σχέδιο αποκατάστασης και διαχείρισης ενός ιστορικού κήπου; Πρώτα από όλα θα πρέπει να καταγραφεί η υπάρχουσα κατάσταση, να αναζητηθούν τα σημαντικά στοιχεία, να καθοριστούν τυχόν απειλές που μπορεί να φανούν επιζήμιες για τη βιωσιμότητα του. Παράλληλα το σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει τρεις ενότητες:

1.‘Ερευνα σχετικά με την αρχική διαμόρφωση του κήπου, την ιστορική εξέλιξη του, τα ειδικά χαρακτηριστικά του. Θα πρέπει να αναζητηθούν πληροφορίες μέσα από φωτογραφίες, ημερολόγια, πίνακες ζωγραφικής, λογοτεχνία, σχέδια, αρχεία, επιστολές, χάρτες, άρθρα περιοδικών, καταλόγους φυτών κλπ .       Η έρευνα θα πρέπει να επεκταθεί και έξω από το χώρο,  στο ευρύτερο περιβάλλον της εποχής στη πολιτική και κοινωνική σύνθεση του τόπου. 

2.Ανάλυση και Αξιολόγηση  των διαθέσιμων στοιχείων και πηγών. Εδώ θα πρέπει να εκτιμηθούν πέρα από τα οπτικά στοιχεία του τοπίου και τα άυλα, τα  σχήματα , οι ήχοι,  τα επίπεδα,  το βάθος , η κίνηση, οι αντανακλάσεις, οι σκιές.

3. Καθορισμός πολιτικών διαχείρισης   όπου θα μπαίνουν οι γενικές αρχές , θα ορίζεται ο φορέας διαχείρισης,  θα δίνονται στοιχεία για τις απαιτούμενες πρακτικές και εργασίες, θα διαμορφώνεται σχέδιο αποκατάστασης, μητρώο επεμβάσεων, σχέδιο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Οι επεμβάσεις θα πρέπει να αντιμετωπίζονται συνολικά για να μην προσβάλλεται η ενότητα του χώρου. Οποιαδήποτε αλλαγή του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία θέτει σε κίνδυνο την οικολογική ισορροπία, πρέπει να απαγορεύεται. Το σχέδιο αποκατάστασης και διαχείρισης  συντάσσεται και υποβάλλεται από ομάδα ερευνητών γεωτεχνικών, οι οποίοι έχουν επίγνωση της σημαντικότητας του χώρου. Στη χώρα μας δεν υπάρχουν παραδείγματα  κατανόησης της σημασίας που έχουν οι ιστορικοί κήποι για αυτό και πρόσφατα με έκπληξη πληροφορηθήκαμε ότι ο Εθνικός Κήπος της Αθήνας παραδόθηκε, με στόχο να γίνουν αποσπασματικές παρεμβάσεις, ενώ παράλληλα ο χώρος θα διατίθεται για εκθέσεις σύγχρονης γλυπτικής,  που θα αυξήσουν τη επισκεψιμότητά του, λες και αυτό είναι το ζητούμενο για το κήπο. Στο Αγρίνιο, σε έναν ιστορικό χώρο, στο Παπαστράτειο πάρκο, έχει  ξεκινήσει η ανάπλασή του, δίχως κανένα σεβασμό στην ιστορία, τον

πολιτιστικό και φυσικό του πλούτο. Η τριτοκοσμική αυτή  αντιμετώπιση,  δεν αρμόζει σε ιστορικούς δημόσιους τόπους που ανήκουν σε όλους μας και τους θέτει σε σοβαρό κίνδυνο με αμφίβολη αντιστρεψιμότητα. Η επιστημονική κοινότητα μετά τις αντιδράσεις που εξέφρασε χαρακτηρίστηκε από κάποιους οπισθοδρομική, επειδή έπραξε το αυτονόητο. 

Στην Ελλάδα που πλήττεται όχι μόνο οικονομικά, υπάρχουν υποδομές, υπάρχει τεχνογνωσία, υπάρχει επιστημονικό υπόβαθρο για να αντιμετωπιστούν και να διασωθούν οι ιστορικοί τόποι. Οι αληθινοί σωτήρες και ανιδιοτελείς χορηγοί θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την δυναμική τους και την επιστημονική τους γνώση.

ΠΗΓΗ urbanpoints.blogspot.gr