Από τον Άλμπερτ Σβάιτσερ και τον Τομ Ντούλευ στην Ιατρική βάσει ασφαλιστικών εισφορών

Της Μαρίας Αρβανίτη Σωτηροπούλου

«Ο γιατρός έχει εκπαιδευθεί να αντιμετωπίζει την παντοδυναμία του θανάτου με μικρές καθημερινές νίκες της τέχνης του, με μια παράταση του εφήμερου της υγείας .....»

Είναι γεγονός ότι και κατά τον 21^ο αιώνα η πλειοψηφία των κατοίκων της γης στερούνται στοιχειώδους ιατρικής περίθαλψης και ότι σήμερα ΜΚΟ όπως οι «Γιατροί χωρίς σύνορα» και οι «Γιατροί του κόσμου» έχουν αναλάβει αυτή τη δύσκολη αποστολή. Η Ιατρική σε αυτό το πεδίο είναι πρόσφατη κατάκτηση. Μόλις τον 19^ο αιώνα ξεκίνησε η στοιχειώδης περίθαλψη των τραυματιών πολέμου χάρη στις προσπάθειες της Φλόρενς Νάϊτιγκέιλ στον πόλεμο της Κριμαίας και του Ερρίκου Ντυνάν μετά το Σολφερίνο, οδηγώντας στην δημιουργία του Ερυθρού Σταυρού, που απέκτησε κύρος χάρη στην ουδετερότητα και την συμφωνία μη καταγγελίας των φρικαλεοτήτων  των εμπλεκομένων, που περιέχονται στο Καταστατικό του. Οι ιατρικές ΜΚΟ (Medecins du Monde, ΜSF) άλλωστε δημιουργήθηκαν από την ανάγκη των γιατρών, να δημοσιοποιούν όσα βλέπουν και να παίρνουν πολιτική θέση στα κοινωνικά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν εξασκώντας την Ιατρική σε δομές παροχής υγείας όπως ο ΕΣ.

Δυστυχώς συχνά η πολιτική χειραγωγεί την ανθρωπιστική προσφορά και αξιοποιεί τους ανθρώπους που θυσιάζονται για ιδεώδη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα δυο εμβληματικές (αν και όχι ισάξιες) μορφές του 20^ου αιώνα ο Άλμπερτ Σβάιτσερ (1875-1965) και ο Τομ Ντούλευ (1927-1961).

Και αν κάποιοι πουν ότι αγνοούν πλήρως τον Ντούλευ μπορούμε να θυμίσουμε ότι χάρη στο ομώνυμο τραγούδι του Kingston Trio ο Dr America (Thanh Mo America όπως τον έλεγαν στο Λάος), υπήρξε η 7^η παγκόσμια γνωστή προσωπικότητα για το ανθρωπιστικό του έργο στο Βιετνάμ και είχε προκριθεί στο Βατικανό προς αγιοποίησιν.  Η ιστορία έδειξε ότι αυτός ο καθολικός ιρλανδός, αντικουμουνιστής ομοφυλόφιλος, με την εξαιρετική ικανότητα αυτοπροβολής, που είχε αποβληθεί από την Ιατρική σχολή, ξεκίνησε τη δράση του σαν ιατρικός ακόλουθος της στρατιωτικής αποστολής της CIA στη Σαϊγκόν για την προώθηση της «προληπτικής Ιατρικής» για να εξελιχθεί (παρέχοντας ιατρική φροντίδα στους χιλιάδες πρόσφυγες) σαν εκπρόσωπος της φιλελεύθερης πολυπολιτιστικής πολιτικής του Κένεντι στο Βιετνάμ, ιδρύοντας και συντηρώντας με την προώθηση του έργου του νοσοκομεία στη μεθόριο Ν. Βιετνάμ -Λάος. Δεν θα ήταν η πρώτη αλλά ούτε η στερνή φορά, που ο ανθρωπισμός χρησιμεύει σαν όχημα πολιτικών ή και στρατιωτικών σκοπών.

Ο Σβάιτσερ αντίθετα λουθηριανός μεγαλωμένος στο θρησκευτικά ανεκτικό περιβάλλον της Αλσατίας, πρώτα χαρισματικός μουσικός και μετασκευαστής οργάνων, αργότερα θεολόγος και φιλόσοφος, μετά τα 30 του σπούδασε γιατρός για να ενσαρκώσει τα πιστεύω του προσφέροντας με ανιδιοτέλεια και οικονομική στήριξη κυρίως από τις δικές του συναυλίες, ιατρική φροντίδα στους κατοίκους της Αφρικής. Η φιλοσοφία του, που ενσαρκώθηκε στο νοσοκομείο στο Λαμπερενέ απέδωσαν το Νομπέλ Ειρήνης το 1952 και μια από τις καλύτερες ομιλίες «το πρόβλημα της ειρήνης» στην ιστορία του θεσμού. Ήδη από το 1952 είχε ενταχθεί με τους Αλμπερτ Αινστάιν, Μπέρναλτ Ράσσελ και Όττο Χαν στο Αντιπυρηνικό κίνημα με πολλές ομιλίες του κυρίως στο ραδιόφωνο.

Θεωρήθηκε σαν αποικιοκράτης και ρατσιστής, επειδή έκρινε ότι οι αφρικανοί δεν ήταν ώριμοι για ανεξαρτησία, αλλά τους θεωρούσε σαν «μικρότερους αδελφούς» του, ενώ κατηγορήθηκε ότι λειτουργούσε πατερναλιστικά και δεν εκπαίδευε τους ντόπιους στην νοσηλεία και μαιευτική, όπως είχε ήδη κάνει με επιτυχία ο Sir Albert Cook (1870-1951) στην Ουγκάντα.

Τόσο ο Σβάιτσερ όσο και ο Ντούλευ χαρακτηρίζονται σαν εγωκεντρικές προσωπικότητες, που μέσα από θρησκευτικές «ενοχές» προσφέρουν με βασικό κίνητρο την αυτοδικαίωση.

Βασικά η αυτοθυσία δεν είναι λογική απόφαση και κανείς άνθρωπος δεν είναι αλτρουιστής από ραφιναρισμένη ανιδιοτέλεια. Η φιλοδοξία δεν είναι ευτελής σκοπός και η ικανότητα για επιτυχημένη προβολή των επιτευγμάτων σου, αν μάλιστα είναι ηρωικά και αξιοπρόσεκτα, δεν είναι επονείδιστη ιδιότητα.

Προφανώς, εκ του μακρόθεν και εκ των υστέρων πολλά μπορεί να ειπωθούν και να καταγραφούν για τα κίνητρα και τα λάθη οποιουδήποτε, ειδικά αν έχει τοποθετηθεί κάτω από τους ανελέητους προβολείς της δημοσιότητας. Άλλωστε η απραξία είναι ο μόνος τρόπος να μη γίνουν λάθη.

Και οι δυο κατηγορούνται ότι προωθούν μιαν ιδιότυπη αποικιοκρατική φιλανθρωπία στα δυτικά πρότυπα και ότι περισσότερο ασχολήθηκαν με την διαφήμιση της δράσης παρά με την επιτόπια προσφορά. Αυτή η κριτική διαχέεται και στη δράση των επιγόνων ΜΚΟ διαγράφοντας τους πραγματικούς κινδύνους που αυτοί οι πρωτοπόροι αντιμετώπισαν και τον ηρωισμό που έπρεπε να επιδείξουν αντιπαλεύοντας τόσο τις ντόπιες συνθήκες όσο και τις κάθε είδους αντιδράσεις του «πολιτισμένου» κόσμου. Χρειάζονται πολιτικές ικανότητες για ν’ αναλάβεις αυτό το έργο, αφού πρέπει να περάσεις από τις συμπληγάδες των θρησκευτικών και πολιτισμικών αντιθέσεων του δυτικού κόσμου, στις φυλετικές αντιπαραθέσεις των ντόπιων και τους πραγματικούς κινδύνους των ενδημούντων τροπικών ασθενειών και των ενόπλων συρράξεων από εμπολέμους ή ληστές σε περιοχές χωρίς αστυνόμευση.

Ακόμη και αν χρησιμοποιήθηκαν από κάποιους ή αν τα κίνητρα των ιδίων ήταν συμπλέγματα ενοχής ή φιλοδοξία, το γεγονός ότι πολλές ανθρώπινες ζωές σώθηκαν χάρη στις ενέργειές τους και ότι η σύγχρονη Ιατρική παραδόθηκε σε τόπους χωρίς στοιχειώδεις γνώσεις υγιεινής, δεν μπορεί ν’ αμφισβητηθεί. Θα μπορούσε ίσως να είναι καλύτερα τα πράγματα σήμερα στις συνθήκες περίθαλψης στο Βιετνάμ ή την Αφρική, αλλά γιαυτό δεν είναι υπεύθυνοι εκείνοι που τη θεμελίωσαν κάτω από τόσο δύσκολες συνθήκες, αλλά όσοι δεν βελτίωσαν στη συνέχεια τις δομές και τις παροχές.

Σήμερα παρατηρούμε μια αυτοδιάλυση των δομών υγείας σε όλο το δυτικό κόσμο και μια άνευ όρων παράδοση της Ιατρικής στους κανόνες της αγοράς. Μπορούμε σήμερα να συζητάμε ακόμη για την ποιότητα περίθαλψης στον 3^ο κόσμο, όταν δεν τηρούνται στοιχειώδεις κανόνες ιατρικής κάλυψης στον υποτίθεται πολιτισμένο κόσμο μας; Είναι δυνατόν να επιτρέψουμε να συνεχίζεται για πολύ η κατασπατάληση πόρων για αισθητικές επεμβάσεις, όταν δεν καλύπτεται δωρεάν ούτε η Ασπιρίνη; Δυστυχώς όπως αποδείχθηκε στις ΗΠΑ με το Healthcare, σήμερα ο μέσος άνθρωπος νιώθει άνετα τοποθετώντας την Υγεία στο Χρηματιστήριο και πιστεύοντας ότι μόνο όσοι πληρώνουν εισφορές έχουν δικαίωμα στην στοιχειώδη περίθαλψη.

Στόχος της Ιατρικής από την γέννησή της σύμφωνα με τα Ιπποκρατικά ιδεώδη είναι η περίθαλψη των πασχόντων και η προστασία των ασθενών με κάθε τίμημα. Σήμερα βιώνουμε τον παραλογισμό να καλείται ο γιατρός να παρέχει ιατρική φροντίδα ανάλογη με την ασφαλιστική κάλυψη και όχι με τις ανάγκες υγείας του κάθε ασθενούς. Ο γιατρός έχει εκπαιδευθεί να αντιμετωπίζει την παντοδυναμία του θανάτου με μικρές καθημερινές νίκες της τέχνης του, με μια παράταση του εφήμερου της υγείας απέναντι στην αέναη επιδρομή των ασθενειών. Κάθε ζωή που κερδίζεται είναι για την Ιατρική πολύτιμη. Κάθε ζωή, από το νεογέννητο μέχρι τον αιωνόβιο, από την Αφρική και το Βιετνάμ μέχρι την Ευρώπη και τις ΗΠΑ έχει την ίδια αξία.

Οι ηρωικές προσπάθειες ανθρώπων που καταφέρνουν να σώσουν ζωές ή ν’ απαλύνουν τον πόνο, όταν προβάλλονται, δε μπορεί να ζυγίζονται ίσα με τα καμώματα των σταρ. Ακόμη και αν ήταν έγκλημα η αυτοπροβολή δε διαγράφονται τ’ αποτελέσματα των πραγματικών αγώνων. Άλλωστε η Unisef πάγια πια αξιοποιεί τη λάμψη των σταρ για να ενισχύσει το έργο της σώζοντας κάποια παιδιά με τηλεοπτικούς μαραθώνιους.

Όμως ακόμη και αν πραγματικά χρησιμοποιούνται άθελα από τρίτους για άλλους στρατηγικούς στόχους, οι προσπάθειες για να κερδηθούν κάποιες ανθρώπινες ζωές δεν πρέπει να σταματήσουν.

Επειδή πολλά ακούστηκαν πρόσφατα για τη διαφθορά κάποιων ΜΚΟ, θα ήταν έγκλημα να μηδενισθεί η αυτοθυσία και η προσφορά όλων όσων εμπλέκονται σε τέτοιες κινήσεις. Ο μόνος τρόπος προστασίας είναι η ενεργός συμμετοχή και η διαφάνεια σε κάθε ΜΚΟ, ειδικά αν είναι πολυεθνική. Με στόχο πάντα την ανακούφιση του αδύναμου συνανθρώπου, την αλληλεγγύη χωρίς φραγμούς. Γιατί η Ιστορία ποτέ δεν τελειώνει, οι επιτήδειοι πάντα θα καραδοκούν και οι προκλήσεις δε σταματούν. Το μέλλον θα μας δείξει καθαρότερα το σωστό και το λάθος στην κάθε πράξη μας. Δε μπορούμε να προβλέψουμε τα πάντα γιατί είμαστε άνθρωποι και κανείς δεν είναι παντογνώστης. Αρκεί να δρούμε και να μη καθόμαστε στην ασφάλεια του καναπέ μας. Και άμποτε και Σβάιτσερ και Ντούλευ να ξαναγεννηθούν για να εμπνεύσουν κι άλλες γενιές, στα χνάρια του Ιπποκράτη. Κι ας κατηγορηθούν αργότερα απ’ τους αργόσχολους γραφιάδες.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου