Η Ιστορία της Πρωταπριλιάς

Στη τρίτομη πραγματεία του « Περί του ψεύδους και της αληθείας» (Παρίσι ,1760) ο Φρειδερίκος -Γουλιέλμος Έγελος, θείος του γνωστού ιδρυτή της σύγχρονης διαλεκτικής , επιχειρεί  μια φιλοσοφική "επιτομή" της ιστορίας, χαρακτηρίζοντάς την ως ένα διηνεκή αγώνα εναντίον του ψεύδους ! Και ενώ κατά τη γνώμη του αυτό αποτελεί κύριο μοτίβο της πολιτιστικής «ανέλιξης», δευτερευόντως υποστηρίζει ότι η «υπερχορήγηση» αλήθειας δημιουργεί ψυχο-κοινωνικές δυσλειτουργίες : Γι αυτό κάποιες «νησίδες χρόνου» γίνονται πεδία «αποσυμπίεσης» από την αλήθεια..

  

Πρόκειται για ημέρες όπως η δική μας πρωταπριλιά , αλλά μερικές φορές και για 48ωρα,κάποτε ακόμη και για ένα ολόκληρο μήνα ! Έτσι λόγου χάρη ο Νόαμ Τσόμσκυ, στα πλαίσια των γλωσσολογικών μελετών του για τους Τσερόκι της Νότιας Αμερικής, αναφέρεται σε ένα είδος « πρωταπριλιάς» των ιθαγενών, που σε αντίθεση με τη δική μας έχει διήμερη διάρκεια.. Την ίδια επισήμανση κάνει και ο Λεβύ Στρως στους «Χαρούμενους Τροπικούς», αναφερόμενος στα έθιμα της πρωτόγονων Γιαχαμούριων. Ο Μαρσέλ Προυστ χαρακτηρίζει ως πηγή της έμπνευσής του κάποια αφρικανική φυλή, που επί μια ολόκληρη εβδομάδα «αναζητούσε τον ψευδή χρόνο» μέσα από μια θεσμοποιημένη πρακτική ψευδών εκφράσεων – όπου ακόμη και οι προσφωνήσεις του τύπου «καλή μέρα» ή «καλή νύχτα» είχαν αντικατασταθεί από τα αντίστοιχα «κακή μέρα» και «κακή νύχτα» !

Και το εντυπωσιακότερο όλων : Σε πρόσφατη έρευνα του Εθνογραφικού Τμήματος της Ακαδημίας Αθηνών, διαπιστώθηκε ότι σε περιοχές των Αβοριγίνων της Αυστραλίας, ένας από τους ανοιξιάτικους μήνες κηρύσσεται ως μήνας διαρκούς ψεύδους – ως ένα είδος «Υπερπρωταπριλιάς» !

Το ατομικό ψέμα ως υπόβαθρο του θεσμισμένου, μαζικού, θεραπευτικού ψέματος, ήταν προπομπός της συλλογικής παραμυθο-πλασίας. Τα διασημότερα ψέματα ήταν τα εκφερόμενα «καλλιτεχνική αδεία». Ο Σαλβαντόρ Νταλί ήταν κατά δήλωσίν του «ιδεολόγος ψεύτης» ! Ο Σίγκμουντ Φρόϋντ προέβαινε σε χαρακτηρολογική ανάλυση του Βαρώνου Μυγχάουζεν για να τεκμηριώσει τη θεωρία του περί διαλεκτικής σύγκρουσης μεταξύ «συνειδητού» και «προσυνειδήτου», όπου το δεύτερο λειτουργούσε ως κομιστής αποκλίσεων από την «αρχή της πραγματικότητας». Ακόμη και ένας πατέρας της εκκλησίας όπως ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, υποστήριζε («Ελληνικόν Δευτερονόμιον, τόμος ΙΑ&2») ότι οι ανώτατοι αξιωματούχοι είχαν δικαίωμα να ψεύδονται επί ερωτικών ή χρηματικών θεμάτων, εάν σε ορισμένες περιστάσεις αυτό επιβάλλει το συμφέρον της εκκλησίας......

Στην λογοτεχνία του 20ου αιώνα το «θεραπευτικό» ψέμα ήταν πάντοτε παρόν . Αξιομνημόνευτοι είναι οι στίχοι του Μπωντλέρ,

 «Λατρευτό μου ψέμα-

για ένα ερωτικό σου βλέμμα-

 έπεσα πάνω σου, ω γκαντέμα –

και από τότε, ανάθεμα!»

 (από τη συλλογή «Τα άνθη του καλού»).

 Ο Έλλιοτ στην «Ανθισμένη χώρα» εγκωμίαζε τη προσφυγή στη «ψευδή πραγματικότητα»[απ’ όπου και οι όροι «ει(οι)κονική πραγματικότητα» κλπ], ενώ ο Γιώργος Σεφέρης στη ποιητική του σύνθεση «Πυροφάνεια 1937» μίλαγε για την άκρατη παράδοση στο φανταστικό.

Και μια προσωπική ανακάλυψη : Ο ποέτας και πολιτικός Τηλέμαχος Χυτήρης, είχεν συγγράψει ως μαθητής τους στίχους

«Το ψέμα δεν το λογαριάζω –

την εξουσία σαν κοιτάζω –

θέλω εξουσία σαν κι αυτή –

ας είναι κι αηδιαστική»…

Το ποίημα στη συνέχεια άλλαξε : όπου «εξουσία» μπήκαν τα «δυο σου μάτια» κλπ. Και τραγουδήθηκε επιτυχώς από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση…..

 Φυσικά η ιστόρηση του εθιμικού μαζικού ψέματος – της Πρωταπριλιάς παρ’ ημίν ή της «Πρωτονοεμβριάς» των Λαπώνων- θα απαιτούσε ολόκληρες εγκυκλοπαίδειες . Σε μια «εξπρές» αναφορά όπως η παρούσα, αξιομνημόνευτη είναι η (ημερήσια ;) «γυναικοκρατία» σε κάποιες περιοχές της βόρειας Ελλάδας, που συνιστά είδος “φυλο-κεντρικής” πρωταπριλιάς. Εννοείται βέβαια ότι εσχάτως η πρωταπριλιά , η υπό των Παλαιοημερολογιτών καλουμένη «Δεκαεξαπριλιά»( ως εκ της διαφοράς των 16 ημερών μεταξύ νέου και παλαιού Ημερολογίου, οι παλαιοημερολογίτες έχουν θεσμίσει την 16η Απριλίου) - συνεγείρει τον προβληματισμό περί της αληθινότητας των θεσμισμένων «Ημερών» : που αφιερώνονται κατά περίπτωση στους  επιπλοποιούς, στη δασοπονία, στους τυφλούς, στους πάσχοντες από ποδάγρα κλπ . ....