του Στέφανου Σταμέλλου
Ένα
πολύ ενδιαφέρον ερώτημα που αγγίζει τις μετασχηματίσεις της κλασικής
μαρξιστικής ανάλυσης στη σύγχρονη εποχή, ειδικά σε σχέση με την
οικολογική κρίση, είναι το ποια μπορεί σήμερα να θεωρείται η βασική αντίθεση στην κοινωνία.
Κατά τον Μαρξ, η βασική αντίθεση είναι ανάμεσα στο κεφάλαιο και την
εργασία, καθώς η εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης από το κεφάλαιο
παράγει υπεραξία και διαιωνίζει τις ταξικές ανισότητες. Αυτή η ανάλυση
βασίζεται στην παραδοχή ότι βρισκόμαστε σε έναν κόσμο όπου η διαρκής
ανάπτυξη και η συσσώρευση είναι οι κυρίαρχες δυνάμεις.
Σήμερα, λόγω και της κλιματικής κρίσης και της περιβαλλοντικής καταστροφής, παρατηρούμε μια μετατόπιση των αντιθέσεων. Το ερώτημα δεν είναι μόνο "ποιος εκμεταλλεύεται ποιον", αλλά και αν το ίδιο το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης είναι βιώσιμο.
Η αντίθεση που αναδύεται είναι ανάμεσα σε ένα οικονομικό μοντέλο που
βασίζεται στην απεριόριστη ανάπτυξη -και άρα στην συνεχή εκμετάλλευση
και σπατάλη φυσικών και ανθρώπινων πόρων- και σε ένα μοντέλο που
επιδιώκει την ισορροπία με το περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, η
αντίθεση «κεφάλαιο – εργασία» και η αντίθεση «βιωσιμότητα - μη βιωσιμότητα»
δεν είναι ασύνδετες. Το κεφάλαιο εξακολουθεί να είναι ο βασικός
παράγοντας, που αντικειμενικά οδηγεί στη μη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς η
συσσώρευση πλούτου στηρίζεται στη λεηλασία του περιβάλλοντος και της
φύσης.
Αν δούμε τη βιωσιμότητα όχι ως μια τεχνοκρατική αλλαγή, όπως προτείνεται από κυβερνήσεις και πολυεθνικές, αλλά ως μια διαδικασία κοινωνικής δικαιοσύνης, τότε οι στόχοι: προστασία της φύσης, παγκόσμια ειρήνη, κατάργηση συνόρων, κατοικία και δικαιοσύνη για όλους, αποτελούν στοιχεία μιας οικουμενικής απελευθερωτικής προοπτικής. Μια ολιστική και ριζοσπαστική προσέγγιση της έννοιας της βιωσιμότητας, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην οικολογική διάσταση, αλλά περιλαμβάνει κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα και αιτήματα, έχει τη δυνατότητα να συσπειρώσει ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και να αποτελέσει τη βάση για ένα κοινό παγκόσμιο μέτωπο. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι το υπάρχον σύστημα βασίζεται στη διατήρηση ανισοτήτων και συγκρούσεων∙ και έτσι η σύγκρουση μαζί του είναι αναπόφευκτη.
Για να δημιουργηθεί ένα πραγματικά ενωμένο μέτωπο, χρειάζονται διαταξικές και διεθνιστικές συμμαχίες: Η σύνδεση εργατικών, οικολογικών, φεμινιστικών, και μεταναστευτικών κινημάτων. Χρειάζεται ένα κοινό όραμα που να υπερβαίνει τα έθνη-κράτη: Οι αγώνες πρέπει να είναι παγκόσμιοι και όχι περιορισμένοι σε εθνικά συμφέροντα. Χρειάζεται μια νέα πολιτική αφήγηση: Η βιωσιμότητα να μη θεωρείται μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά μια συνολική πρόταση για έναν νέο κόσμο. Παρόλο που τα αιτήματα αυτά είναι ριζοσπαστικά και δίκαια, το νεοφιλελεύθερο σύστημα έχει δείξει ιστορικά ότι είναι ικανό να αφομοιώνει και να διαστρεβλώνει τέτοιες ιδέες, όπως έκανε με την «πράσινη ανάπτυξη». Είναι ικανό να χρησιμοποιεί την καταστολή για να αποτρέπει λαϊκά κινήματα. Να διασπά τους αγώνες μέσω εθνικών, πολιτισμικών και κοινωνικών διαιρέσεων.
Ένα βασικό ερώτημα είναι αν η "πράσινη ανάπτυξη" αποτελεί πραγματική λύση ή απλώς μια νέα μορφή καπιταλιστικής συσσώρευσης. Πολλοί επικριτές υποστηρίζουν ότι το κεφάλαιο δεν αλλάζει τη φύση του, αλλά βρίσκει νέους τρόπους εκμετάλλευσης, επενδύοντας σε "πράσινες" τεχνολογίες και μετατρέποντας τη βιωσιμότητα σε εμπόρευμα.
Οπότε, αν η αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία ήταν η κεντρική κινητήρια δύναμη των επαναστάσεων του 19ου και 20ού αιώνα, η νέα αντίθεση ανάμεσα στη βιωσιμότητα και τη μη βιωσιμότητα μπορεί να αποτελέσει τη βάση νέων κοινωνικών κινημάτων. Ωστόσο, αν δεν ενταχθεί σε μια κριτική του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος, κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε επιφανειακές μεταρρυθμίσεις χωρίς ουσιαστική αλλαγή.Με λίγα λόγια, η περιβαλλοντική κρίση δεν αντικαθιστά την ταξική πάλη, αλλά την επεκτείνει.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο να επιλέξουμε ανάμεσα σε ένα "πράσινο" ή "μη
πράσινο" μέλλον, αλλά να αναρωτηθούμε αν ένα σύστημα που βασίζεται στην
εκμετάλλευση ανθρώπου και φύσης μπορεί ποτέ να είναι πραγματικά βιώσιμο.
Λαμία, 19.3.2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου