ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΔΕΝ ΠΑΙΖΟΥΝ

 

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 27.2.25

 

Σουσάκι :  Μοιάζει με γιαπωνέζικη τοπωνυμία ή παγωτό, κι όμως δεν είναι ! Είναι ένα  ηφαίστειο , το μοναδικό της Αττικής, πολύ κοντά στον ισθμό της Κορίνθου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 180-200 μέτρων και είναι ανενεργό εδώ και 2,5 ή 2,7 εκατομμύρια χρόνια .  Που  συνεχίζει όμως την υπόγεια ζωή του, εκλύοντας  μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα και το ιδιαίτερα ρυπαρό υδρόθειο – καλύτερα να μην αποκαλύψουμε  με τι μοιάζει η οσμή του… Επισκεφθήκαμε το χώρο του ηφαιστείου  με μια φυσιολατρική παρέα , υπό βροχή, είδαμε  τα πρώτα μέρη  στο ηφαίστειο έτοιμα να πέσουν, είδαμε  το ηφαίστειο από την απόσταση της εθνικής οδού να στερείται βλάστησης και να είναι ανοιχτόχρωμο. Είδαμε μια συσκευή που έχει εγκατασταθεί  εκεί τα τελευταία χρόνια  σε ένα τετράγωνο τσιμεντένιο  περίβλημα για να μετράει τη δραστηριότητά του- με ορατά τα σημεία του βανδαλισμού. Το Σουσάκι βέβαια δεν έχει κρατήρα όπως έχουν τα άλλα ηφαίστεια – πχ των Μεθάνων – έχει σπήλαια και βράχους,  και  είναι ιδιαίτερα προκλητικό για περιπατητές που θέλουν να ρισκάρουν και να  διαβούν το υπόλοιπο φαράγγι του, με τέτοιο καιρό- δηλαδή βροχερό.

 

Τα ηφαίστεια της Νότιας Ελλάδας σχηματίζουν ένα τόξο και είναι προφανώς πολύ ενδιαφέροντα και κατάλληλα στο να επιδοθούν κάποιοι σε ένα νέο τύπο τουρισμού !

Μέχρι τώρα μόνο η Νίσυρος με τον τεράστιο κρατήρα της (300 μέτρα!) έχει την χάρη της υποδοχής κοινών θνητών αλλά και επιστημόνων . Το τόξο περιλαμβάνει, εκτός από το Σουσάκι και τα Μέθανα, τη Μήλο, την Σαντορίνη και τη Νίσυρο,  στην Ελλάδα  που έχουμε συνολικά  39 ηφαίστεια. Υπ’ όψιν ότι η Νίσυρος δεν απέχει και πολύ από την  τουρκική Αττάλεια, που βρίσκεται  κοντά στον μεγάλο σεισμό  του 2023 με τους  30 χιλιάδες νεκρούς. Ο Τούρκος καθηγητής της Σεισμολογίας Οβγκιούν Αχμέτ Ερζάνσε είπε στο Twitter ότι ο σεισμός  του 2023  – που είχε μέγεθος 7,8 ρίχτερ και σεισμική ακολουθία 7,5 ρίχτερ -  είχε ισχύ όσο 130 ατομικές βόμβες και διάρκεια 43 δευτερολέπτων, και δεν παρέλειψε να κάνει μαύρο χιούμορ: Η καταστροφή είναι τεράστια και έπληξε τους κατοίκους μια κρύα νύχτα του χειμώνα… Πάντως οι κάτοικοι της περιοχής, οι σεισμόπληκτοι γενικώς,  ελάχιστα βοηθήθηκαν από το τουρκικό κράτος  και παρέμειναν μέσα στα μεταλλικά κλουβιά τους, από τότε μέχρι τώρα…

ΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΉ ΑΝΑΛΥΣΗ

Με βάση μια  «εκπαιδευτική ανάλυση» που έκαναν οι γεωλόγοι Ε.Θεοδοσίου, Γ.Φερμέλη και Α. Κουτσουβέλη, που πήρε το όνομα «Η γεωλογική μας κληρονομιά»(Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο), η περιοχή - σύμφωνα  με επιστημονικές μελέτες πολλών δεκαετιών -  αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές πηγές ανανεώσιμης ενέργειας της χώρας μας. Εκεί έχουν γίνει έξη γεωτρήσεις από τις οποίες οι δυο είναι πολύ μεγάλου βάθους, και έχει βρεθεί ότι υπάρχουν δυο γεωθερμικοί ταμιευτήρες :Ο ένας είναι ανώτερος και βρίσκεται σε βάθος 80-150 μέτρων και ο άλλος κατώτερος, σε βάθος 590-900 μέτρων. Η ανανεώσιμη ενέργεια που παρέχουν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην τηλεθέρμανση, καθώς επίσης σε θερμοκήπια, ιχθυοκαλλιέργειες και αφαλάτωση νερού. Η ηφαιστειακή ενέργεια που δεν καταλήγει σε επιθετικές χρήσεις – κοινώς έκλυση λάβας (!) -  προκαλεί την άνοδο της θερμοκρασίας και χρησιμεύει για τη θεραπεία ρευματισμών, αρθριτικών, γυναικολογικών και νευρολογικών παθήσεων – όπως μας γνωρίζει ο οδηγός  για τα «Μέθανα» του Σταύρου Αθανασίου. Στη Μήλο, που είναι ο τρίτος σημαντικός  σταθμός του ηφαιστειακού τόξου του Αιγαίου, η γεωθερμική ισχύς  του τοπικού ηφαιστείου έχει  ικανό μέγεθος για την διεκπεραίωση γεωτρήσεων και την εμπορική εκμετάλλευση – όμως η τοπική κοινωνία αντέδρασε και  ματαίωσε το σχέδιο  αξιοποίησης της γεωθερμίας στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

 

ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Σύμφωνα με τον καθηγητή Γεωλογίας Ευθύμιο Λέκκα, κάθε χρόνο παρουσιάζουν εκρηκτική δραστηριότητα 50 περίπου ηφαίστεια, ενώ τα συνολικά  ενεργά ηφαίστεια σε όλο τον πλανήτη ανέρχονται σε 500 – κατ’ άλλους όμως 1500. Κατά τον ίδιο αναλυτή, η Αίτνα  της Σικελίας  σχηματίζει τον μεγαλύτερο ηφαιστειακό κώνο στην Ευρώπη, φθάνοντας προς το παρόν τα 3.340 μέτρα.

Η νέα έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας το 2024 δημιούργησε ένα «σιντριβάνι λάβας» στις χιονισμένες πλαγιές, ενώ πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο Μεξικό, στην κορυφή του βουνού Ποποκατέπετλ, το ομώνυμο ηφαίστειο, ένα από τα πιο ενεργά στον κόσμο, εξερράγη, σημαίνοντας «κίτρινο» συναγερμό στην περιοχή.

 

Ο  ηφαιστειακός τουρισμός είναι σε έξαρση σε χώρες όπως η Ισλανδία , καθώς υπάρχουν πολλοί  που προτιμούν το  vivere pericolosamente (ζην επικινδύνως)από την άνεση των συμβατικών διακοπών. Μια  δημοφιλής δραστηριότητα είναι η πεζοπορία στο ηφαίστειο – ιδιαίτερα της μόδας  στην Ισλανδία, αλλά και  στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Μάλιστα, στις Άνδεις, υπάρχουν πολλά ηφαίστεια υψηλότερα από 5.000  μέτρα , τα οποία είναι δημοφιλή ανάμεσα στους ταξιδιώτες.  Η δημοτικότητα των ηφαιστείων ως τουριστικών  αξιοθέατων  αυξάνεται συνεχώς, γιατί   προσφέρουν στους ταξιδιώτες μια ασύγκριτη φυσική εμπειρία, αν και  μπορούν να αποτελέσουν ένα θέαμα απειλητικό για τη ζωή.. Ο τουρισμός «παίζει» εκεί όπου δεν πρέπει, παρά το γεγονός ότι ιστορικά έχουμε  την ενεργοποίηση ηφαιστείων και παράλληλα τους θανάτους ανθρώπων από λάβα : Αν και  πολλά ξένα γραφεία επισημαίνουν τους ηφαιστειακούς κινδύνους στις πληροφορίες ταξιδιού και ασφάλειας για τις αντίστοιχες χώρες. Η πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου Kilauea στη Χαβάη – μία από τις πιο δραστήριες στον κόσμο – προκάλεσε ρεύματα λάβας στο μεγάλο νησί, εκτός από ανθρώπινες απώλειες.

 Το παράδειγμα της Πομπηϊας , πόλης που βρίσκονταν 22 χιλιόμετρα δυτικά της  Νάπολης και  εξαφανίστηκε από προσώπου γης το 79μΧ εξ αιτίας του ηφαιστείου του Βεζούβιου,  είναι χαρακτηριστικό. Μαζί με την Πομπηϊα , στην οποία βρέθηκαν κατάλοιπα ανθρώπων σε κίνηση φυγής, καταστράφηκαν οι πόλεις  Ηράκλεια και Οπλοντίδα. Οι ανασκαφές στην Πομπηϊα άρχισαν για πρώτη φορά από το Βασίλειο της Νάπολης  στα μέσα του 18^ου αιώνα και συνεχίστηκαν κανονικά  μέχρι την εποχή μας.

 

 

Τα ηφαίστεια και οι σεισμοί είναι προβλεπτά, αλλά ο ακριβής χρόνος της πρόβλεψής τους είναι το  μέγα πρόβλημα. Γράφει ο Ευθύμιος Λέκκας : «(Η επιστήμη) έχει  αναπτύξει μεθόδους παρακολούθησης και πρόγνωσης των ηφαιστειακών εκρήξεων, έτσι ώστε με τις έγκαιρες προειδοποιήσεις να εκκενώνονται, όταν πραγματικά συντρέχει λόγος, οι περιοχές γύρω από τα ηφαίστεια». Όσον αφορά τη  σεισμική δραστηριότητα, η πιο ασφαλής μέθοδος πρόληψης είναι οι … προσομοιωτές, που χρησιμοποιήθηκαν από το ΕΜΠ  για να διαπιστωθεί η αντοχή των κτηρίων : Πέρα από αυτή την εγγύηση, που συνίσταται στην ενίσχυση ή αντικατάσταση των κτηρίων από άλλα ανθεκτικά, πολύ λίγα μπορεί να ειπωθούν.

  

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ

 Τα υλικά που φέρνουν στην επιφάνεια τα διάφορα ηφαίστεια δημιουργούν προβλήματα στην αεροπορία: Εξ ου και η ματαίωση πολλών ή και όλων των πτήσεων, για τις ημέρες που το φαινόμενο είναι ισχυρό.

Κατά την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, που έγινε το 1613 ή κατ’ άλλους το 1615 πΧ, εκτοξεύθηκαν στην ατμόσφαιρα 60 εκατομμύρια κυβικά μέτρα μάγματος σε μορφή καυτής ελαφρόπετρας. Η ηφαιστειακή στάχτη εξαπλώθηκε σε όλη την Ανατολική  Μεσόγειο και δημιούργησε ένα φαινόμενο που κορυφώθηκε σύντομα με τσουνάμι – που αποδείχθηκε καταστρεπτικό για την Μινωϊκή Βόρεια Κρήτη.. Για τη σημερινή Σαντορίνη των πολλών χιλιάδων σεισμών, ένας καθηγητής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών βεβαιώνει (δηλώνοντας σιγουριά 99% !) ότι είναι βέβαιη η πορεία προς την ηφαιστειακή έκρηξη, αφού έχουμε φτάσει στα τρία εκ των πέντε σταδίων που απαιτούνται….

Στην εποχή μας το ηφαίστειο Πινατούμπο του 1991 θεωρείται  από πολλούς ότι αντιμετώπισε προσωρινά το πρόβλημα του …θερμοκηπίου (!), δεδομένου ότι με την έκλυση λάβας και αερίων στην ατμόσφαιρα «αναχαίτισε» το φως του ήλιου και προκάλεσε μείωση της  παγκόσμιας θερμοκρασίας. Ουδέν κακόν αμιγές  καλού – που έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι…