Η Πηνελόπη Σ. Δέλτα, εμβληματική προσωπικότητα, γεννήθηκε πριν από 150 χρόνια, το 1874, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, και έφυγε με τον τρόπο που εκείνη επέλεξε στις 27 Απριλίου 1941, την ημέρα που οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα. Μεγάλωσε σε ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον ιδιαίτερης οικονομικής άνεσης και πνευματικής καλλιέργειας. Κόρη του Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη, ανατράφηκε συντηρητικά με παραμάνες και δασκάλες στο σπίτι και με υπερβολική γονεϊκή αυστηρότητα. Το οικογενειακό της περιβάλλον υπήρξε καταλυτικός παράγοντας τόσο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της όσο και στις πνευματικές, ιστορικές, παιδαγωγικές και πολιτισμικές της αναζητήσεις. Άμεσα συναρτημένη με αυτό, καθώς και με τον πνευματικό κύκλο του συζύγου της Στέφανου Δέλτα, που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επαφή της με γνωστούς δημοτικιστές και γενικότερα πνευματικούς ανθρώπους, ήταν η γνωριμία της με εξέχοντα πολιτικά πρόσωπα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ίωνας Δραγούμης κυρίως καθόρισαν τη στάση της απέναντι στην ιστορία και στην πολιτική, επηρεάζοντας όχι μόνο την προσωπικότητά της, αλλά και το έργο της.
Οι παραπάνω συνθήκες, καθώς και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, συνέβαλαν στη συγγραφή έργων που απευθύνονται σε παιδιά, όπως ιστορικά μυθιστορήματα και οικογενειακές ιστορίες, αλλά και θεωρητικά κείμενα για την ανατροφή των παιδιών, κείμενα για τη δημοτική γλώσσα και αυτοβιογραφικά κείμενα που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό της και που αποκαλύπτει πλευρές του εσωτερικού της κόσμου, καλά κρυμμένες ή μισοκρυμμένες στο υπόλοιπο έργο της.
Κύριος στόχος των λογοτεχνικών έργων της είναι η διαπαιδαγώγηση των παιδιών με αξίες και αρχές, όπως η φιλοπατρία, η έννοια του καθήκοντος, η φιλία, η υπακοή, η φιλαλήθεια, η ηθική ακεραιότητα, με τις οποίες και η ίδια μεγάλωσε. Οι σκηνές αγάπης, οικογενειακής ευτυχίας, ανεμελιάς, αναγνώρισης της ατομικότητας των παιδιών, δείγματα μιας προοδευτικής αγωγής, σπανίζουν στα μυθιστορήματά της. Δρουν μεν αντιθετικά προς τις παιδαγωγικά συντηρητικές ιδέες του καιρού της, αλλά δεν κυριαρχούν συνολικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα βιβλία της που απευθύνονται σε μικρούς αναγνώστες να κυριαρχούνται από έντονο διδακτισμό και εθνικοφροσύνη. Η διάθεσή της όμως να συμβάλει σε μια πιο φιλελεύθερη διαπαιδαγώγηση των παιδιών την ώθησε να γράψει το 1911 τους Στοχασμούς περί της ανατροφής των παιδιών μας, είδος παιδαγωγικού δοκιμίου που προορίζεται για γονείς, και το 1921 Τ’ ανεύθυνα (Ψυχές παιδιών), συλλογή διηγημάτων που απευθύνεται σε μεγάλους που ενδιαφέρονται για την αγωγή των παιδιών.
Η πρόθεσή της να γνωρίσουν τα παιδιά την ελληνική ιστορία και μάλιστα γραμμένη στη μητρική τους γλώσσα, δηλαδή στη δημοτική, ώστε η αφήγηση των γεγονότων να είναι πιο ελκυστική, την έστρεψε να γνωρίσει το έργο μεγάλων γλωσσολόγων-δημοτικιστών, όπως ο Τριανταφυλλίδης, λογοτεχνών που αγωνίζονταν για την επικράτηση της δημοτικής, όπως ο Α. Πάλλης, ο Κ. Παλαμάς, ο Α. Εφταλιώτης, ο Π. Βλαστός, ο Φ. Φωτιάδης κ.ά., καθώς και παιδαγωγών, όπως ο Α. Δελμούζος, ο Δ. Γληνός κ.λπ. Η Αλληλογραφία της Π. Σ. Δέλτα 1906-1940 σε επιμ. Ξ. Λευκοπαρίδη (Εστία, 1956) προσφέρει πολύτιμο υλικό που αποδεικνύει την προσωπική της αγωνία για τη γλώσσα των κειμένων της, καθώς και το ουσιαστικό ενδιαφέρον για τη χρήση της «σωστής» δημοτικής γλώσσας, γενικότερα. Η έγνοια της για γλωσσοπαιδαγωγικά θέματα αποκαλύπτεται με τα πολύ ενδιαφέροντα άρθρα της που είχε δημοσιεύσει στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, του οποίου ήταν ενεργό μέλος. Τα κείμενά της αυτά εκφράζουν τις σχετικές της απόψεις.1
Θεματικοί άξονες του έργου της είναι η ιστορία και η οικογενειακή ζωή, ενώ ιδιαίτερο τομέα αποτελούν οι Αναμνήσεις της, που προβάλλουν την εικόνα που η ίδια θέλει να δώσει για τον εαυτό της.2 Οι ιστορικές περίοδοι που την απασχολούν είναι το Βυζάντιο και αργότερα ο Μακεδονικός Αγώνας. Και οι δύο περίοδοι, χρονικά απομακρυσμένες, συνδέονται ως ιστορία που λαμβάνει χώρα στη Μακεδονία, γεγονός που μαρτυρεί ότι το ιστορικό παρελθόν συνδέεται άμεσα με το παρόν.
Η Δέλτα για τη συγγραφή των ιστορικών της μυθιστορημάτων ξεκινά από τη μελέτη έγκυρων πηγών, μελετητών της ιστορίας, επιθυμώντας να παρουσιάσει στα παιδιά την ιστορική αλήθεια βασισμένη σε τεκμηριωμένα στοιχεία. Έτσι, για τα μυθιστορήματά της που αναφέρονται στο Βυζάντιο, Για την πατρίδα (1909) και Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου (1911), βασίζεται σε στοιχεία από το έργο του διάσημου βυζαντινολόγου Gustave Schlumberger L'épopée byzantine à la fin du Xe siècle (v. Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, 1896-1905), με τον οποίο είχε αλληλογραφία επί πολλά χρόνια. Γενικότερα, η ενασχόληση με το Βυζάντιο δεν ήταν ξεκομμένη από ένα ευρύτερο ενδιαφέρον για αυτό ήδη από τη γενιά του ’80. Τότε μελετάται η βυζαντινή ιστορία και ο βυζαντινός πολιτισμός. Εμφαντικό παράδειγμα ο Παλαμάς με τη Φλογέρα του βασιλιά, την οποία έγραψε επηρεασμένος και αυτός, όπως και η Δέλτα, από τον Schlumberger. Με τον τρόπο αυτόν καταξίωσε το Βυζάντιο στην ακμή του και παράλληλα κατέστησε το ταξίδι του Βουλγαροκτόνου στην Αθήνα σύμβολο της ενότητας του αρχαίου με τον βυζαντινό κόσμο και τη νεοελληνική παράδοση. Στο έργο της Δέλτα υπάρχει ακόμη αντιστοιχία του αγώνα του Βουλγαροκτόνου με τον Μακεδονικό Αγώνα εναντίον πάλι των Βουλγάρων. Με αυτόν τον τρόπο, συνδέεται το παρελθόν με το παρόν.
Την ίδια μέθοδο που ακολουθεί για τη συγγραφή των ιστορικών της μυθιστορημάτων χρησιμοποιεί η Δέλτα για να γράψει και τη βιογραφία του Χριστού. Βασισμένη σε πηγές, στα κείμενα των Ευαγγελιστών με συνεχείς παραπομπές σε αυτά, καθώς και σε ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία, εξιστορεί τη Ζωή του Χριστού που εκδίδεται το 1925. Είναι φανερό πάντως ότι η σχέση της με τη θρησκεία ήταν μάλλον επιβεβλημένη από το οικογενειακό περιβάλλον, χωρίς να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή της.3
Στο Βυζάντιο, όχι όμως στον Βασίλειο τον Β΄, αναφέρεται και Το γκρέμισμα (1927), ημιτελές ιστορικό της μυθιστόρημα για μεγάλους, που εκδόθηκε πολύ αργότερα.4 Το ενδιαφέρον εδώ για τη Δέλτα εντοπίζεται στον Διογένη Ρωμανό Δ΄, στη μάχη του Μαντζικέρτ (1071) και στην άνοδο του Αλέξιου Κομνηνού.
Μετά από χρόνια, το 1937, η Δέλτα εκδίδει το ιστορικό μυθιστόρημα για ανήλικους αναγνώστες, Στα μυστικά του βάλτου, που αναφέρεται στα γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα, τα οποία αποτελούν μέρος της ζωής της. Η ιστορία ως παρόν πλέον την απασχολεί με την ίδια, αν όχι και με μεγαλύτερη, ζέση από τη βυζαντινή περίοδο. Αν για το μακρινό Βυζάντιο η Δέλτα προστρέχει σε γραπτές πηγές και σε μελετητές της εποχής, για την απόδοση των γεγονότων του Μακεδονικού Αγώνα μελετά απομνημονεύματα και μαρτυρίες Μακεδονομάχων, αρχεία, φωτογραφικό υλικό, που εμπλουτίζονται με αυτοβιογραφικά της κείμενα και ημερολογιακές καταγραφές της.
Στο σύγχρονό της παρόν, που εκτείνεται από το 1895 με την πτώση του Τρικούπη ως την πτώση του Βενιζέλου το 1920, αναφέρονται και οι Ρωμιοπούλες (1939), μυθιστορηματική τριλογία, σαφώς αυτοβιογραφικού χαρακτήρα. Το εκτεταμένο αυτό μυθιστόρημα εκδόθηκε εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τη συγγραφή του (2014) στη σειρά του Αρχείου Π. Σ. Δέλτα, σε επιμέλεια Αλέκου Π. Ζάννα.
Τα παιδικά ιστορικά της μυθιστορήματα χαρακτηρίζονται από έντονο πατριωτικό συναίσθημα, μονομέρεια στους χαρακτήρες και προβολή σκηνών σκληρότητας και βίας, που ανταποκρίνονται στον ρεαλισμό των γεγονότων αλλά δεν προσιδιάζουν στην παιδική ηλικία στην οποία απευθύνονται. Η έξαρση του ηρωικού χαρακτήρα των Ελλήνων και των Ελληνίδων στα έργα της απηχεί το γενικότερο κλίμα που κυριαρχούσε τότε στην Ελλάδα. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν και περιπτώσεις που η Δέλτα κρίνει αυστηρά και τις βιαιότητες των Ελλήνων στην προσπάθεια της αντικειμενικής μυθοπλαστικής μετάπλασης της ιστορίας.
Πέρα από το παιδικό ιστορικό μυθιστόρημα, με αφόρμηση σύγχρονά της ιστορικά γεγονότα, όπως το Κίνημα στο Γουδί, η Δέλτα γράφει το 1910 ένα από τα πιο δημοφιλή μυθιστορήματά της παραμυθιακού χαρακτήρα: Το παραμύθι χωρίς όνομα. Το «παραμύθι» αυτό διακρίνεται για την προβολή του «καλού» βασιλόπουλου, που εμφορούμενο από αρετές που κυριαρχούν στις αρχές του 20ού αι. μπορεί να σώσει την πατρίδα του. Είναι φανερό, όπως αφήνει η ίδια να φανεί στις Αναμνήσεις της, ότι ο ήρωας δεν είναι άλλος από τον Ίωνα Δραγούμη και όχι ο Ελευθέριος Βενιζέλος, όπως πολλοί τότε νόμιζαν.
Τα συμβολικά ονόματα, οι αυθόρμητοι διάλογοι, η ανάδειξη του αστείου ως υφολογικού στοιχείου, η ρέουσα γλώσσα καθιστούν το βιβλίο αυτό πολύ αγαπητό σε μικρούς και μεγάλους. Η διαχρονικότητα των αξιών και των ιδεών του έδωσαν το έναυσμα το 1959 στον Ιάκωβο Καμπανέλλη να το διασκευάσει σε θεατρικό έργο με μπρεχτικές επιρροές, προσδίδοντάς του εμφανέστερα πολιτικό χαρακτήρα. Είναι ένα μυθιστόρημα που, όπως και ο Τρελαντώνης και ο Μάγκας, έχουν τροφοδοτήσει γενιές παιδιών και συνεχίζουν να αρέσουν και σήμερα.
Ο Τρελαντώνης και ο Μάγκας, τα δύο αυτά μυθιστορήματα που είναι εμπνευσμένα από την οικογενειακή της ζωή, έχουν πρόδηλα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα που επιβεβαιώνεται ακόμη και από ονόματα παιδιών και ενηλίκων, τους τόπους όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα, είτε στην Αίγυπτο είτε στην Ελλάδα, αλλά ακόμη και από το πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον των κυρίαρχων τάξεων, το οποίο αποτυπώνεται σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας.
Τόσο ο Τρελαντώνης όσο και ο Μάγκας κινούνται σε ένα διαφορετικό πλαίσιο από αυτό των ιστορικών μυθιστορημάτων της. Ήδη οι τίτλοι των βιβλίων αποκαλύπτει την πρόθεσή της να αναδείξει την παιδικότητα με πολλά από τα χαρακτηριστικά της (τόλμη, ανυπακοή, ελευθερία δράσεων κ.λπ.). Ο Τρελαντώνης είναι ένα διαχρονικό βιβλίο, στο οποίο το παιδί-ήρωας έχει πολλά αντισυστημικά χαρακτηριστικά. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Μάγκα, τον πρωταγωνιστή σκύλο που είναι ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής των περιπετειών και της ζωής της οικογένειας. Τα μυθιστορήματα που γράφονται το 1932 και το 1935, αντίστοιχα, διακρίνονται για τη δουλεμένη δημοτική τους γλώσσα, τις εύστοχες περιγραφές που αποδίδουν το μεγαλοαστικό περιβάλλον, καθώς και τους ζωντανούς διαλόγους που διαγράφουν με αμεσότητα, με χιούμορ και με φαντασία τους χαρακτήρες μικρών και μεγάλων. Η αφηγηματική της τέχνη με τις εγκιβωτισμένες ιστορίες στον Μάγκα, με τον ανιμισμό, με τις λεπτομερείς και ουσιαστικές περιγραφές φανερώνει το λογοτεχνικό της ταλέντο.
Με τα μυθιστορήματα αυτά η Δέλτα προβάλλει δειλά και τις προσωπικές παιδαγωγικές της θέσεις, πιο φιλελεύθερες από τις παραδοσιακές που κυριαρχούσαν την εποχή εκείνη και στην οικογένειά της. Η σύγκριση των μυθιστορημάτων αυτών με τις Ενθυμήσεις της φανερώνει τόσο το υλικό έμπνευσης όσο και τις αντιδράσεις της στην αυστηρή διαπαιδαγώγηση. Δεν είναι τυχαίο ότι και τα δυο αυτά μυθιστορήματα προσελκύουν μέχρι σήμερα το παιδικό κοινό, έχουν διασκευαστεί σε θεατρικά έργα και προκαλούν το ενδιαφέρον μελετητών και κριτικών του έργου της Δέλτα.
Το έργο της Πηνελόπης Σ. Δέλτα για παιδιά, παρά τα στοιχεία του εθνικισμού και της έξαρσης του ηρωισμού, που και τα ιστορικά γεγονότα και το πολιτικο-ιδεολογικό ρεύμα της εποχής καλλιεργούσαν, υπήρξε πρωτοποριακό για την εποχή του. Η Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε η πρώτη συγγραφέας που με το έργο της απευθύνθηκε συνειδητά στον ανήλικο αναγνώστη, θεωρώντας ως απαραίτητη την καλλιέργεια της εξωσχολικής ανάγνωσης και παιδείας. Η απόφασή της να απευθυνθεί στα παιδιά στη δημοτική γλώσσα αποτελεί μια δεύτερη τομή στα χρόνια κατά τα οποία ο δημοτικισμός προσπαθούσε να κυριαρχήσει. Το ιστορικό της έργο, πέρα από τον χώρο της μυθοπλασίας, ο τρόπος μελέτης της ιστορίας καθώς και η δημοσίευση ημερολογίων, κειμένων, μαρτυριών, αλληλογραφίας της για τον Ελευθέριο Βενιζέλο ή τον Νικόλαο Πλαστήρα δηλώνουν την αγάπη της για τη σύγχρονή της ιστορία.
Πέρα από την τεράστια προσφορά της στη λογοτεχνία για παιδιά, η Πηνελόπη Σ. Δέλτα τόσο μέσα από το λογοτεχνικό της έργο όσο και από τα αυτοβιογραφικά της κείμενα αποκαλύπτει μια προσωπικότητα που αγωνίστηκε για αρχές και αξίες που θεωρούσε αδιαπραγμάτευτες, διατηρώντας πάντα στη «σιωπή» ένα τμήμα του εαυτού της που ίσως ήταν και η αιτία της όλης προσφοράς της στη λογοτεχνία, στη γλώσσα, στην ιστορία, στην παιδαγωγική, στον ελληνικό πολιτισμό.
***
Συμπληρώθηκαν 150 χρόνια από τη γέννηση της Πηνελόπης Δέλτα, κυρίαρχης μορφής στον χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά, ενεργού πνευματικού ανθρώπου, που με το έργο της συνέβαλε σε ποικίλους τομείς των γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού.
Το DIASTIXO τιμά την προσωπικότητά της με ένα μεγάλο ειδικό αφιέρωμα, στο οποίο γράφουν άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης, καθηγητές πανεπιστημίων, ιστορικοί, εκπαιδευτικοί, ειδικοί μελετητές.
Στο αφιέρωμα αυτό διερευνώνται με ενδιαφέροντα και πρωτότυπο τρόπο καίριες πλευρές των κειμένων της Πηνελόπης Δέλτα, όπως: η ιστορία και η μετάπλασή της σε λογοτεχνία με αναφορά και σε συγκεκριμένα μυθιστορήματα, ο αγώνας της για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας, οι παιδαγωγικές της αντιλήψεις και η επίδρασή τους στα λογοτεχνικά και θεωρητικά της κείμενα, ο ρόλος τόσο της ιστορίας όσο και της γλώσσας στην καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης των παιδιών, η τέχνη του αφηγηματικού της λόγου και οι οπτικές αφήγησης, ο ρόλος της μνήμης, η σημασία της αναγνωστικής της ιστορίας, της βιβλιοθήκης της, στη συγγραφική της δημιουργία και στην προσωπικότητά της, η σύγκριση των μυθιστορημάτων της με αυτά σύγχρονων, καθώς και μεταγενέστερών της λογοτεχνών (Ελλήνων και ξένων), ο ρόλος της πολιτικής στην αποδοχή του έργου της, οι νεωτερικές αντιλήψεις της για το παιδικό βιβλίο, η μελέτη των ηρώων και ηρωίδων υπό το πρίσμα σύγχρονων θεωριών της λογοτεχνίας, το αυτοβιογραφικό στοιχείο με έμφαση στα αυτοαναφορικά - μη μυθοπλαστικά κείμενά της, η σχέση της με τον γενέθλιο τόπο, ο ρόλος των διασκευών σε σχέση με τα πρωτότυπα κείμενα, καθώς και η συμβολή τους στη διδασκαλία, η θεατροποίηση μυθιστορημάτων της ή η μετατροπή τους σε άλλο είδος, όπως το graphic novel.
Μια ουσιαστική συνομιλία που αναπτύσσεται ανάμεσα σε κάποια από τα κείμενα αυτά συμβάλλει στην αντικειμενικότερη εκτίμηση της συνολικής συγγραφικής προσφοράς της.
1. Αβραμίδου Νατάσσα, «Η Άλκη Ζέη ξαναδιαβάζει την Πηνελόπη Δέλτα»
Η Νατάσσα Αβραμίδου, με γνώμονα τη διακειμενικότητα και τη σχέση αναγνώστη - κειμένου, διερευνά την επανανάγνωση του μυθιστορήματος Για την πατρίδα της Πηνελόπης Δέλτα από τον ενδοκειμενικό αναγνώστη Πέτρο του «Μεγάλου περίπατου» της Ζέη και τον σύγχρονο εξωκειμενικό αναγνώστη. Η προσέγγιση και ερμηνεία της πραγματικότητας στο έργο της Ζέη δεν γίνεται με βάση τα ιδανικά των προτύπων - ηρώων, αλλά με βάση τη σκληρή πραγματικότητα η οποία καθορίζει τη στάση των μυθοπλαστικών ηρώων.
2. Αγγελάκη Ρόζη-Τριανταφυλλιά, «Πηνελόπη Δέλτα, γλωσσικό ζήτημα και Βυζάντιο»
Η Ρόζη-Τριανταφυλλιά Αγγελάκη στο άρθρο αυτό αναδεικνύει τη χρήση της δημοτικής γλώσσας ως το καταλληλότερο μέσον για την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης των παιδιών και το κέντρισμα του ενδιαφέροντός τους για εθνικά θέματα.
Παράλληλα, θεωρώντας ότι η βυζαντινή περίοδος αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αρχαία και τη νεότερη Ελλάδα και, φυσικά, γλώσσα, έστρεψε το ενδιαφέρον της προς τη βυζαντινή ιστορία, που συνδέεται άμεσα με τη δημοτική γλώσσα, για την οποία έδωσε μαζί με άλλους πρωτοπόρους δημοτικιστές αγώνα για την καθιέρωσή της.
3. Βασιλειάδης Βασίλης, «Η γλώσσα σε κίνηση. Η αναζήτηση της κανονικότητας στις αφηγήσεις της Π. Σ. Δέλτα (1909-1911)»
Στην εργασία του αυτή ο Βασίλης Βασιλειάδης αναδεικνύει τον αγώνα της Δέλτα για κυριαρχία της δημοτικής γλώσσας, αναζητώντας την κανονικοποίησή της. Η Αλληλογραφία της με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη αποτελεί ένα από τα βασικά κείμενα που επιβεβαιώνουν όχι μόνο τον δικό της αγώνα, αλλά και την αγωνία των γλωσσολόγων, λογοτεχνών, εκπαιδευτικών μελών του Εκπαιδευτικού Ομίλου της εποχής για τη μη ρευστοποίηση της δημοτικής γλώσσας.
4. Γεωργιάδου Αγάθη, «Παράμετροι αφηγηματικής συνοχής στις Πρώτες ενθυμήσεις της Πηνελόπης Δέλτα»
Στις Πρώτες ενθυμήσεις η Αγάθη Γεωργιάδου επισημαίνει τη διπλή οπτική γωνία αφήγησης: αυτήν της ωριμότητας και αυτήν της παιδικής ηλικίας που συντελεί στην πολλαπλή νοηματοδότηση των γεγονότων. Η μνήμη διαδραματίζει τον κυρίαρχο ρόλο στην αφήγηση και αποκαλύπτει την «αμφίθυμη ψυχική διάθεση» της Δέλτα απέναντι στους γονείς της. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση εξωτερικεύει τα εσώτερα συναισθήματα της συγγραφέως, τα οποία συγκρούονται μεταξύ τους αλλά αιτιολογούνται από τη διπλή οπτική γωνία.
5. Γεωργίου Χρήστος, «Τα αφηγηματικά χαρακτηριστικά του Τρελαντώνη υπό το φως των αρχών της Νέας Αγωγής»
Τη μετάπλαση της παιδαγωγικής θεωρίας σε λογοτέχνημα για παιδιά εξετάζει ο Χρήστος Γεωργίου στο μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα Ο Τρελαντώνης, όπου είναι ευδιάκριτα τα αξιώματα της Νέας Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Ομίλου στο έργο του οποίου συμμετείχε ενεργά η Δέλτα. Ο μελετητής αναδεικνύει τις νέες αντιλήψεις για την παιδική ηλικία, ξεκινώντας από τον τίτλο του βιβλίου, στη συνέχεια επικεντρώνεται στο θέμα με την εικόνα του μικρού δυναμικού παιδιού, που συγκρούεται με τον κόσμο των ενηλίκων. Τέλος, ολοκληρώνει τη διερεύνηση αρχών της νέας παιδαγωγικής με τον ρόλο της σκηνικής παρουσίασης των συμβάντων και με την αφηγηματική τριτοπρόσωπη αφηγηματική σκοπιά, χωρίς να παραλείπει τον σημαντικό τομέα του παιχνιδιού και του ρόλου του στην καλλιέργεια μιας ανεξάρτητης προσωπικότητας.
6. Γεωργούση Άννα-Μαρία, «Γρηγόριος Ξενόπουλος και Πηνελόπη Δέλτα: συγκλίσεις και αποκλίσεις»
Η Άννα-Μαρία Γεωργούση στο άρθρο της ανευρίσκει τα κοινά σημεία των δύο πρωτοπόρων της παιδικής λογοτεχνίας, ήδη τον 19ο αι., της Πηνελόπης Δέλτα και του Γρηγόριου Ξενόπουλου. Αναδεικνύει στοιχεία της προσωπικής τους ζωής που συνέβαλαν στην προώθηση μέσα από τα κείμενά τους του πατριωτικού φρονήματος, της ηθικής και της εντιμότητας ως κανόνων της ζωής των παιδιών, ενώ παράλληλα τονίζει χαρακτηριστικά παιδικής αφέλειας, ανεμελιάς και εναντίωσης στον κόσμο των ενηλίκων, οι οποίοι εκφράζουν τις κρατούσες συντηρητικές παιδαγωγικές αρχές της εποχής. Παρά τα κοινά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα κείμενά τους, η Γεωργούση επισημαίνει το παράδοξο της μεταξύ τους απόστασης, η οποία δικαιολογείται τόσο από έναν υγιή ανταγωνισμό όσο και από μια διαφοροποιημένη αντιμετώπιση και χρήση της δημοτικής γλώσσας.
7. Γιαννικοπούλου Αγγελική, «Η νοσταλγία μιας ατίθασης παιδικότητας στον Τρελαντώνη της Πηνελόπης Δέλτα»
Η Αγγελική Γιαννικοπούλου ασχολείται με τον Τρελαντώνη και τον προσεγγίζει ως νοσταλγικό κείμενο το οποίο ανασυνθέτει τα παιδικά χρόνια του σκανταλιάρη Αντώνη, που τοποθετείται δίπλα στον Πήτερ Παν και τον μικρό Νικόλα. Στο μυθιστόρημα αυτό η παιδική ηλικία «επανασυγκροτείται σύμφωνα με τις επιθυμίες ενός ενήλικου». Έτσι ερμηνεύεται και η μετατροπή των παιδικών τραυμάτων από τις σκανταλιές σε αστεία περιστατικά. Η νοσταλγική θέαση των γεγονότων ερμηνεύει τη θετική ανταπόκριση και των ενήλικων αναγνωστών, καθώς αυτοί αντιμετωπίζουν τον ατίθασο ήρωα με τα κριτήρια του παιδιού που υπήρξαν κάποτε.
8. Δανιήλ Ανθούλα, «Η Πηνελόπη και οι άλλες, ο Ίων και οι άλλοι Ή είναι καλό να είσαι γόνος μεγάλης οικογένειας;»
Η Ανθούλα Δανιήλ αναφέρεται στην επίδραση της οικογένειας στη ζωή και τον χαρακτήρα της Πηνελόπης Δέλτα. Με επιλογή αυτοβιογραφικών κειμένων της Δέλτα, που αποκαλύπτει την αυστηρότητα των γονιών της, του τυραννικού πατέρα και της αυταρχικής μητέρας, οι οποίοι συνέβαλαν καθοριστικά στη μελαγχολία του χαρακτήρα της, αναδεικνύει τη θέση της ότι η συντηρητική αγωγή, η πειθαρχία, η επιβολή του συζύγου, ο καταπιεσμένος χωρίς διέξοδο έρωτας με τον Ίωνα Δραγούμη συνέβαλαν καίρια στην επιλογή του θανάτου. Η συγγραφέας στο άρθρο της αναφέρεται και σε άλλες δύο γυναίκες: τη Σοφία Λασκαρίδου και τη Ναταλία Μελά, που είχαν παρόμοια πορεία ζωής. Με τους πρωτότυπους αυτούς συσχετισμούς της επισημαίνει ότι η αυστηρότητα των ηθών στους κόλπους οικογενειών της υψηλής κοινωνίας δεν προσφέρει ούτε την ευτυχία ούτε την ψυχική γαλήνη, απαραίτητες στη ζωή κάθε ανθρώπου.
9. Δήμου Ευσταθία, «Πηνελόπη Δέλτα, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Μπέρτολντ Μπρεχτ»
Η Ευσταθία Δήμου διερευνά την τολμηρή και πρωτότυπη σχέση ανάμεσα σε τρεις συγγραφείς: την Πηνελόπη Δέλτα, τον Ιάκωβο Καμπανέλλη και τον Μπέρτολντ Μπρεχτ, δίνοντας έμφαση στον κρίκο που μεσολαβεί ανάμεσα στους δύο συγγραφείς, τον Καμπανέλλη, ο οποίος μετέτρεψε το Παραμύθι χωρίς όνομα της Δέλτα σε θεατρικό έργο, με άξονες τις αρχές του Μπρεχτ για το θέατρο, όπως είναι η «διδακτική διάσταση και λειτουργία της τέχνης». Οι διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις και κοσμοθεωρίες (εθνοκεντρισμός - μαρξισμός) που αντιπροσωπεύουν οι δύο συγγραφείς (Δέλτα και Μπρεχτ) εκφράζονται σε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη (παραμύθι - θέατρο), τα οποία όμως υπηρετούν με τον ίδιο τρόπο την άμεση επικοινωνία με τους δέκτες τους και προβάλλουν ο καθένας την κοσμοθεωρία του. Ο Καμπανέλλης, «ως ενδιάμεσος σταθμός» ανάμεσα στους δύο, με το έργο του συνθέτει το παραμύθι με την πραγματικότητα.
10. Ζερβού Αλεξάνδρα, «Πηνελόπη Δέλτα: Πέντε (από τα) χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τέχνης της και πέντε δώρα της στα Ελληνικά Γράμματα και το Παιδικό Βιβλίο»
Η Αλεξάνδρα Ζερβού, έχοντας μελετήσει το έργο της Δέλτα, επιλέγει να αναφερθεί στα κύρια γνωρίσματά του τα οποία σχετίζονται με την αντίληψή της για τη σφαιρική αντιμετώπιση του παιδικού βιβλίου, που τη χαρακτηρίζει νεωτερική για την εποχή, με τις λογοτεχνικές αλληλεπιδράσεις του έργου της (επιρροή ξένων λογοτεχνών σε αυτό, επίδραση του δικού της έργου σε άλλους σύγχρονούς της αλλά και μεταγενέστερους Έλληνες συγγραφείς), καθώς και με τον ρόλο που έπαιξε το πολιτικό βενιζελικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, στη γνώση της μικρής και μεγάλης Ιστορίας, κάνοντας αναφορές κυρίως στο λογοτεχνικό της έργο.
11. Καλογιάννη Αθανασία, «Ανεβάζοντας στη σκηνή τον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα»
Η Αθανασία Καλογιάννη ως θεατρολόγος αναφέρεται ειδικότερα στην οπτική μέσα από την οποία μπορεί να ανεβάσει κανείς στο θέατρο τον Μάγκα. Η πρώτη οπτική είναι να παρασταθεί ως η ενηλικίωση ενός παιδιού με τη μορφή του σκύλου. Η δεύτερη, πιο ριζοσπαστική, την οποία και εφάρμοσε η Καλογιάννη, είναι να τοποθετηθεί ο Μάγκας «στο ενδιάμεσο ανθρώπου και σκύλου». Στόχος, να γίνει αποδεκτή η θεατρική σύμβαση ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα. Άποψη που καθιστά πιο φανερές τις αξίες του βιβλίου.
12. Κανατσούλη Μένη, «Αγόρια και άνδρες στα παιδικά μυθιστορήματα της Πηνελόπης Δέλτα μέσα από τον φακό των Σπουδών Φύλου στη Λογοτεχνία»
Με βάση τις Σπουδές του Φύλου στη Λογοτεχνία, η Μένη Κανατσούλη μελετά την αναπαράσταση του ανδρικού φύλου στο έργο της Δέλτα, θέμα που έχει ελάχιστα ερευνηθεί. Η συγγραφέας επισημαίνει ότι σε σχέση με το ανδρικό φύλο στα μυθιστορήματά της κυριαρχεί η επικρατούσα ιδεολογία της εποχής. Το γεγονός αυτό οφείλεται τόσο στο πατρικό πρότυπο όσο και σε ανδρικές χαρισματικές προσωπικότητες που γνώρισε από κοντά, όπως του Ίωνα Δραγούμη και του Ελευθ. Βενιζέλου. Στη συνέχεια όμως επισημαίνει με αναφορές σε κείμενά της ότι η κυριαρχία του ανδρικού ιδεώδους φιλτράρεται μέσα από τη γυναικεία οπτική, ενώ δεν απουσιάζει και ο χλευασμός της ανδρικής ταυτότητας, που αναδεικνύει την απαλλαγή της Δέλτα από τα στερεότυπα της εποχής της.
13. Κατσέλης Γιώργος, «Η Πηνελόπη Δέλτα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Φιλαναγνωστικές προσεγγίσεις»
Ο Γιώργος Κατσέλης επισημαίνει τις πολλαπλές ανατυπώσεις, διασκευές, κριτικές προσεγγίσεις των μυθιστορημάτων για παιδιά της Πηνελόπης Δέλτα από διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους, που αποκαλύπτει τη διαχρονική αξία των βιβλίων της ως προς τις έννοιες και τις αξίες που αυτά προβάλλουν. Στη συνέχεια προτείνει την «τετραπλή πορεία» των μυθιστορημάτων της και εστιάζει στην εφαρμογή της στον Μάγκα. Η προσέγγιση κατά στάδια –αφόρμηση, κατανόηση της ιστορίας, εμπέδωση και επέκτασή της– αποκαλύπτει την πολλαπλή προσφορά των σταδίων αυτών τόσο στη γνωριμία των παιδιών με ολόκληρο λογοτεχνικό βιβλίο, όσο και στην εξοικείωσή τους με τις έννοιες και την αισθητική του κειμένου, τη συγγραφέα, αλλά και με άλλα ζητήματα που ενδιαφέρουν τα σημερινά παιδιά.
14. Κοντολέων Μάνος, «Το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον στη διαμόρφωση της υστεροφημίας των έργων της Πηνελόπης Δέλτα και των επιγόνων της»
Ο Μάνος Κοντολέων επισημαίνει ότι ισχυροί λόγοι του διάχυτου εθνικισμού στα ιστορικά μυθιστορήματα της Δέλτα είναι οι πολιτικές θέσεις που επικρατούν στο οικογενειακό περιβάλλον, οι οποίες την επηρεάζουν, όπως του Βενιζέλου και αντιθετικά του Ίωνα Δραγούμη. Ο Μάνος Κοντολέων διευρύνει τον ενδιαφέροντα προβληματισμό του για τη συνάρτηση της παιδικής λογοτεχνίας με την επικρατούσα σε κάθε εποχή πολιτική και ιδεολογική κυριαρχία, και τονίζει ότι η Πηνελόπη Δέλτα, απηχώντας τη δεσπόζουσα ιδεολογία, προωθήθηκε στο αναγνωστικό κοινό, όπως αργότερα, από το 1960 και μετά, με την επικράτηση της προοδευτικής πολιτισμικής ιδεολογίας, κατά την οποία κυριάρχησαν συγγραφείς όπως η Ζέη και η Σαρή, των οποίων τα έργα χαρακτηρίζει η προοδευτική-αριστερή σκέψη.
15. Κουράκη Χρύσα, «Η Ελληνική Επανάσταση στον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα»
Η Χρύσα Κουράκη επικεντρώνει την εργασία της στον Μάγκα και, συγκεκριμένα, στα τρία κεφάλαια που αναφέρονται στην Ελληνική Επανάσταση. Επισημαίνει ότι η Δέλτα με το μυθιστόρημα αυτό, που δεν είναι ιστορικό, επιτυγχάνει να ενισχύσει το εθνικό φρόνημα των παιδιών, εξιστορώντας εμβληματικά γεγονότα από την Επανάσταση του ’21. Την προσήλωση των παιδιών αναγνωστών επιτυγχάνει με την αλλαγή του αφηγηματικού προσώπου και τις εγκιβωτισμένες αφηγήσεις με ανάκληση γεγονότων.
16. Λεοντσίνης Γεώργιος, «Ο πατριωτισμός στο ιστορικό μυθιστόρημα Για την πατρίδα της Πηνελόπης Δέλτα»
Ο Γεώργιος Λεοντσίνης στο άρθρο αυτό επισημαίνει τα συναισθήματα πατριωτισμού, φιλοπατρίας, ηρωισμού, αυτοθυσίας που προβάλλονται στο μυθιστόρημα Για την πατρίδα. Θεωρεί σημαντικό τον χρόνο συγγραφής του, το 1909, έτος κλονισμού της σχέσης της Δέλτα με τον Ίωνα Δραγούμη και ενδυνάμωσης των πατριωτικών της αισθημάτων. Προσδιορίζει τον στόχο συγγραφής του μυθιστορήματος, που είναι η «συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας των νέων». Στη συνέχεια προτείνει τρόπους διδασκαλίας του βιβλίου στο Γυμνάσιο, κάνοντας χρήση του συγκριτικού και διαχρονικού στοιχείου ως μεθοδολογικών εργαλείων, συγκρίνοντας το έργο της με αυτό άλλων λογοτεχνών, με στόχο την όξυνση της κριτικής σκέψης και την προώθηση της σχολικής έρευνας.
17. Νικολουδάκη-Σουρή Ελπινίκη, «Πηνελόπης Δέλτα Παραμύθι χωρίς όνομα & Νίκου Καζαντζάκη Στα παλάτια της Κνωσού: οι αντιήρωες στη διοίκηση της πολιτείας»
Η Ελπινίκη Νικολουδάκη-Σουρή στο άρθρο της συγκρίνει δυο βιβλία που απέχουν χρονικά πολύ ως προς τον χρόνο συγγραφής τους. Ανευρίσκει παρά τις διαφορές των κειμένων τα κοινά στοιχεία, επικεντρωνόμενη στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών του βασιλιά Αστόχαστου και του Μίνωα. Η σύγκριση καταλήγει ότι και στα δυο μυθιστορήματα έχουμε τον ίδιο τύπο εξουσίας: τον ισχυρό κυβερνήτη που ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του και αδιαφορεί για τους οικονομικά και κοινωνικά αδύναμους.
18. Παπαβασιλείου Φανή, «Μορφές θανάτου στο λογοτεχνικό έργο της Π. Σ. Δέλτα»
Το θέμα του θανάτου και οι ποικίλες μορφές του είναι αυτό που απασχολεί τη Φανή Παπαβασιλείου στο άρθρο αυτό. Με πολλές αναφορές στα ιστορικά μυθιστορήματα, σε συλλογές διηγημάτων, σε αυτοβιογραφικά κείμενα, αναλύει τις μορφές θανάτου που υπάρχουν σε αυτά, καθώς και την εμμονή της Π. Σ. Δέλτα στην ιδέα της αυτοκτονίας. Ο θάνατος των μυθοπλαστικών της ηρώων και η αυτοκτονία τους συναρτάται με τον αλτρουισμό και το συμφέρον του έθνους και της πατρίδας. Από την άλλη, η επιλογή της αυτοκτονίας σε αυτοβιογραφικά μυθοπλαστικά κείμενα ή σε καθαρά αυτοβιογραφικά αποκαλύπτει την εμμονή της στην αυτοκτονία ως λύτρωση τόσο από την εθνική όσο και από την προσωπική απογοήτευση.
19. Παπαδάτος Γιάννης Σ., «Τρελαντώνης: Αφορμές για κριτική ανάγνωση με διάμεσο εικονογραφημένες διασκευές - Η “αναζήτηση” του πρωτοτύπου»
Ο Γιάννης Παπαδάτος, εστιάζοντας στον Τρελαντώνη, θεωρεί ότι είναι ένα εμβληματικό κείμενο της παιδικής λογοτεχνίας με προωθημένες παιδαγωγικά θέσεις, επιμελημένο λογοτεχνικό ύφος και γλώσσα. Το ενδιαφέρον και η διαχρονικότητα του μυθιστορήματος οδηγεί σε πολλές εικονογραφημένες διασκευές, τρεις από τις οποίες, των Μαρίας Ιωάννου, Μαρίας Δασκαλάκη και Τζέμης Τασάκου, σχολιάζει ο συγγραφέας. Πρόκειται για διασκευές των οποίων αναδεικνύει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συγκρίνοντάς τες με το πρωτότυπο και μεταξύ τους. Με αφορμή τις διασκευές αυτές διατυπώνει και τις απόψεις του για το θέμα των διασκευών γενικότερα.
20. Πικραμένου Μίτση, «Τα διαβάσματα της Πηνελόπης Στ. Δέλτα»
Η Μίτση Πικραμένου, μελετήτρια του έργου της, αναφέρεται σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα: στα «διαβάσματα της Πηνελόπης Σ. Δέλτα». Η σχετική έρευνά της αποκαλύπτει πως ο κατάλογος της βιβλιοθήκης της δεν υπάρχει ή δεν είναι γνωστός και ότι η «Αλληλογραφία» της με σημαντικούς ανθρώπους του πνεύματος και η αποδελτίωσή της είναι αυτή που αποκαλύπτει τα βιβλία που της έχουν κινήσει το ενδιαφέρον και που η ίδια διάβαζε. Ακόμη, τα αυτοβιογραφικά της κείμενα, όπως Οι πρώτες ενθυμήσεις, αναφέρουν τις αναγνωστικές της προτιμήσεις. Οι παραπάνω επισημάνσεις της μας διευκολύνουν να συγκροτήσουμε την αναγνωστική ιστορία της Δέλτα.
21. Πυλαρινός Θεοδόσης, «Ενα άγνωστο γράμμα της Πηνελόπης Δέλτα προς τον Κωστή Παλαμά»
Ο Θεοδόσης Πυλαρινός σχολιάζει ένα ανέκδοτο γράμμα της Πηνελόπης Δέλτα, γραμμένο το 1907 και σταλμένο από τη Φρανκφούρτη όπου ζούσε τότε, προς τον Κωστή Παλαμά. Το γράμμα βρίσκεται στα αρχεία του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά. Μέσα από την επιστολή αυτή αποκαλύπτεται η σχέση της Δέλτα με τον Παλαμά και τον Α. Πάλλη, διαμεσολαβητή στην επικοινωνία αυτή, η εκτίμηση στο έργο του και η γνωστοποίηση ότι είχε διαβάσει όλες τις μέχρι τότε ποιητικές συλλογές του. Γενικότερα τεκμηριώνεται και με την επιστολή αυτή η αγάπη της για τη δημοτική γλώσσα και τη σύγχρονή της νεοελληνική λογοτεχνία.
22. Ράγκος Γιάννης, «Τα “Μυστικά του βάλτου” ως graphic novel: Από τις λέξεις στα καρέ»
Ακολουθώντας τέσσερις προϋποθέσεις μεταφοράς ενός έργου τέχνης σε άλλο μέσο (medium), ο Γιάννης Ράγκος μας περιγράφει την πορεία που ακολούθησαν τόσο ο ίδιος, που δημιούργησε τη σεναριακή διασκευή, όσο και ο Παναγιώτης Πανταζής, που έκανε το σχέδιο για να υλοποιηθεί η διασκευή του έργου Τα μυστικά του βάλτου σε graphic novel. Μας επισημαίνει τις τεχνικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν, καθώς και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Η μελέτη του υλικού που σχετίζεται με τη ζωή της Δέλτα, του αρχείου της και του τρόπου που εκείνη εργάστηκε για τη συγγραφή του βιβλίου ήταν καθοριστική για τη μετάπλαση του μυθιστορήματος σε graphic novel. Τα σχέδια και τα χρώματα απέδωσαν με πιστότητα τοπία και χαρακτήρες, ενώ στα αφηγηματικά μέρη υπάρχουν ατόφια αποσπάσματα από το βιβλίο.
23. Σταυροπούλου Έρη, «Η λειτουργία της μνήμης στο έργο της Πηνελόπης Δέλτα: Αναμνήσεις 1899»
Η Έρη Σταυροπούλου αναφέρεται στα ημερολογιακά κείμενα της Δέλτα και ιδιαίτερα στις Αναμνήσεις 1899, αποκαλύπτοντας τους λόγους συγγραφής τους. Η μνημείωση στοιχείων που θέλει να μείνουν ζωντανά, ερμηνευμένα από την ίδια, συμβάλλει στην εικόνα που επιθυμεί να προβάλει για τον εαυτό της. Ακόμη, οι Αναμνήσεις της αφενός δρουν παιδαγωγικά στις κόρες της, αφετέρου εξασφαλίζουν την αλήθεια γεγονότων ιδιαίτερα τολμηρών για την εποχή. Η συγγραφέας του άρθρου χαρακτηρίζει τα αυτοβιογραφικά της κείμενα ως ένα είδος bildungsroman, που αποκαλύπτει συγχρόνως τις αφηγηματικές της ικανότητες. Τέλος επισημαίνει ότι οι αναμνήσεις της ζωής της, βασανιστικές για την ίδια, θα είναι διδακτικές για τους νεότερους αναγνώστες τους.
24. Τσακνάκη Ντόρα, «Η Πηνελόπη Δέλτα και η Ιστορία: Μια σχέση ζωής»
Η Ντόρα Τσακνάκη, διερευνώντας τη σχέση της Δέλτα με την ιστορία, τη χαρακτηρίζει «σχέση ζωής». Ο βίος της συμπίπτει με συγκλονιστικά για την Ελλάδα ιστορικά γεγονότα από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο ως την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα. Πέρα από τη βιωματική σχέση με την ιστορία, στην οποία μετέχει με τον τρόπο της, η ίδια τη μελετά συστηματικά, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον της κατά την πρώτη περίοδο στο Βυζάντιο και τη δεύτερη στους Βαλκανικούς πολέμους. Σε όλα τα ιστορικά της κείμενα, είτε μυθοπλαστικά είτε αμιγώς ιστορικά, κυριαρχεί ο εθνικισμός ως «χαρακτηριστικό της πολιτικής της σκέψης».
25. Τσελίκα Βαλεντίνη, «Η ιστορία στο έργο της Πηνελόπης Δέλτα»
Η Βαλεντίνη Τσελίκα διερευνά τη σχέση της Δέλτα με την ιστορία και την ιστορική έρευνα. Αναφέρεται στις επιρροές από τον περιβάλλον της για την ανάμειξή της με τον δημοτικισμό, θεωρώντας τη γνώση της ιστορίας και τη χρήση της δημοτικής γλώσσας ως τους πυλώνες του λογοτεχνικού της έργου. Η συγγραφέας κάνει εκτενή λόγο για την ενασχόληση της Δέλτα με το Βυζάντιο, που εκκινεί από το έργο του G. Schlumberger, ενώ τα έργα της για τον Μακεδονικό Αγώνα βασίζονται στις μαρτυρίες και τα Απομνημονεύματα Μακεδονομάχων.
26. Τσιλιμένη Τασούλα, Καραντώνα Γεωργία, «Breaking the fourth wall? Διάδραση ηρώων και αναγνωστών στο graphic novel Στα μυστικά του βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα των Π. Πανταζή και Γ. Ράγκου»
Η Τασούλα Τσιλιμένη και η Γεωργία Καραντώνα ασχολούνται στο άρθρο τους με το σπάσιμο του αόρατου τοίχου, του «τέταρτου τοίχου», τεχνική γνωστή ως «breaking the fourth wall». Στο graphic novel Στα μυστικά του βάλτου των Π. Πανταζή και Γ. Ράγκου ο «τέταρτος τοίχος» είναι η άμεση επικοινωνία, η διάδραση των αναγνωστών με τους χαρακτήρες. Με την τεχνική αυτή, καλλιεργείται στους αναγνώστες η κριτική σκέψη και η ικανότητα να παρατηρούν πολλά στοιχεία για τους χαρακτήρες. Επισημαίνεται ακόμη ότι πέρα από την εικονιστική αυτή επικοινωνία εντοπίζεται η άρση του τέταρτου τοίχου και στο κείμενο, με τη χρήση του α΄ προσώπου, με αποτέλεσμα η εμπλοκή του αναγνώστη ως ισότιμου συμμέτοχου στη νοηματοδότηση του graphic novel να τον μετατρέπει από παθητικό σε ενεργό αναγνώστη.
27. Χριστοδουλίδου Λουίζα, «Ρητές και άδηλες αναφορές του αλεξανδρινού τόπου στον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα»
Η Λουίζα Χριστοδουλίδου διερευνά τον ρόλο της Αλεξάνδρειας, της γενέθλιας πόλης της Δέλτα, στον Μάγκα με παραπομπές και σε άλλα αυτοβιογραφικά κείμενά της. Με το προσωπείο του Μάγκα, του χαριτωμένου σκύλου, και σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, περιγράφει το τοπικό χρώμα της πόλης με τα ανατολιστικά στερεότυπα, εμμένοντας στο ετερόκλητο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της πόλης. Η συγγραφέας επισημαίνει τις αντιθέσεις της, που χαρακτηρίζονται από στοιχεία ακμής και παρακμής, και καταλήγει στη διαπίστωση ότι για τη Δέλτα η Αλεξάνδρεια δεν αποτελεί χώρο οικείο και αγαπητό, καθώς συνδέεται με τα σκληρά παιδικά χρόνια που βίωσε μέσα στην αυστηρότητα της οικογένειάς της και τη ματαίωση των ονείρων της.
Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου
Ομότιμη Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ
[1] Βλ. Δέλτα, Π. Σ., Στοχασμοί περί της ανατροφής των παιδιών μας, 1911 και 41961, Εστία (μαζί με Τ’ ανεύθυνα), Τα Αναγνωστικά μας, «Βιβλιοθήκη Εκπαιδευτικού Ομίλου», αρ. 3, Αθήνα 1913, «Τα καινούργια Αναγνωστικά μας», Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, 1920.
[2] Η έκδοση των αυτοβιογραφικών της κειμένων στη σειρά του Αρχείου Π. Σ. Δέλτα οφείλεται στους Παύλο και Αλέκο Ζάννα, που με τις εκδόσεις αυτές συνέβαλαν στη βαθύτερη γνωριμία με το έργο και την προσωπικότητά της: Αρχείο της Π. Σ. Δέλτα Γ΄: Δέλτα, Π. Σ. (1980). Πρώτες ενθυμήσεις. Επιμ. Π. Α. Ζάννας, Αθήνα: Ερμής· ΣΤ΄: Δέλτα, Π. Σ. (1999). Αναμνήσεις 1899. Μτφρ.από το γαλλικό πρωτότυπο Βούλα Λούβρου, επιμ. Π. Α. Ζάννας, Αλ. Π. Ζάννας. Αθήνα: Ερμής· Ζ΄: Δέλτα, Π. Σ. (1996). Αναμνήσεις 1921. Επιμ. Αλ. Π. Ζάννας. Αθήνα: Ερμής.
[3] Βλ. Πεσμαζόγλου, Τερέζα (2009). Η Ζωή του Χριστού της Π. Σ. Δέλτα και η Ανέκδοτη Αλληλογραφία της με τον Μητροπολίτη Χρύσανθο (1919-1936). Αθήνα: Εστία.
[4] Βλ. Δέλτα, Π. Σ. (1983). Το γκρέμισμα. Επιμ. Μαριάννα Σπανάκη, εισαγωγή Π. Α. Ζάννας, Αρχείο της Π. Σ. Δέλτα Ε΄. Αθήνα: Ερμής.
Επιμέλεια αφιερώματος: Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου | Μάκης Τσίτας
Σχεδιασμός: Γιώργος Φερμελετζής
Διορθώσεις κειμένων: Σωτηρία Αποστολάκη
Θερμές ευχαριστίες:
Στο Κολλέγιο Αθηνών για την παραχώρηση φωτογραφιών από το λεύκωμα Ήταν Κάποτε η Πηνελόπη Δέλτα
(Έκδοση Ελληνοαμερικανικόν Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα, Κολλέγιο Αθηνών - Κολλέγιο Ψυχικού, 2006, Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού)
Στην ιστορικό τέχνης Ίριδα Κρητικού για την αμέριστη βοήθεια
ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ
Διεύθυνση
Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου