Ανανέωση της  κληρονομιάς δέντρων για να γίνει ασφαλής, αποτελεσματική και βιώσιμη

di Francesco Ferrini 

Professore ordinario di Arboricoltura e Coltivazioni Arboree all’Università di Firenze e presidente del Distretto Florovivaistico di Pistoia.

 

 

Η δενδρώδης κληρονομιά των πόλεων, μας τοποθετεί κάποια επιτακτικά προβλήματα διαχείρισης, που δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν, τόσο από τεχνική όσο και από πολιτική άποψη: σκέψου όχι για την «πόλη όπως είναι», αλλά για την «πόλη όπως θα έπρεπε να είναι», αξιολόγηση της διαφοράς μεταξύ των γερασμένων και των δέντρων μνημείων και υιοθετείστε τις κατάλληλες λύσεις διαχείρισης.

       Πριν από μερικά χρόνια δημοσίευσα έναν προβληματισμό για τη διαχείριση των δέντρων σε ένα κοινωνικό δίκτυο. Το ξαναδιάβασα και το βρήκα ακόμα  πιο σχετικό, έχοντας δει από ενδιαφέρον ιδιαίτερα την στιγμή που βιώνουν τα δέντρα,  «τραβηγμένα από το πουκάμισο» και από τις δύο πλευρές που, δυστυχώς, μερικές φορές δεν είναι ακριβώς η «αδιαφορία» ή θεωρείται καπνός στα μάτια, από ορισμένους ανενημέρωτους πολίτες και απρόθυμους να αγαπήσουν τα πλησίον τους και που τα θεωρούν ότι είναι πιθανοί δολοφόνοι. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτή είναι η άποψή μου, αλλά μακάρι να ήταν αυτή εδώ  η βάση για μια υγιή συζήτηση και όχι για τις συνηθισμένες χυδαίες «μάχες» στα social media.                                                                                                                                   

         Τα οφέλη που παρέχουν τα δέντρα είναι γνωστά και επιστημονικά αποδεδειγμένα και υπερτερούν κατά πολύ των κινδύνων που συνδέονται με την παρουσία τους. Το τελευταίο, ωστόσο, είναι απαραίτητο για τη διατήρηση (ή, ει δυνατόν, τη βελτίωση) των ελάχιστων συνθηκών διαβίωσης των αστικών μας περιβαλλόντων, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι προαναφερθέντες κίνδυνοι είναι όσο το δυνατόν μικρότεροι. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι η δενδρώδης κληρονομιά των πόλεων μας, που χαρακτηρίζεται από φυτά που φυτεύτηκαν σε περασμένες εποχές (ορισμένα φυτά χρονολογούνται από το 1800, τα περισσότερα από τη φασιστική ή μεταπολεμική εποχή - Ιταλία) θέτει επιτακτικά προβλήματα διαχείρισης, που δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν, τόσο από τεχνική όσο και από πολιτική άποψη.         

     

Οι αποφάσεις των διοικήσεων μας λαμβάνονται επικεντρωμένες στα περισσότερο από ένα φλέγοντα ζητήματα (στόχους):

1) από την ανάγκη ελαχιστοποίησης του κινδύνου και τη διασφάλιση της ασφάλειας χρήσης.                                                                                                                                    

2) από τη δυσμενή οικονομική κατάσταση, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα μη συμβατές πλέον περικοπές με ελάχιστη διαχείριση της δενδροκομικής κληρονομιάς.                                                                                                                            

3) από την πίεση των πολιτών που, με βάση ότι κανείς δεν γνωρίζει καλά η ότι γνώση έχει, ισχυρίζονται ότι τα δέντρα διαχειρίζονται όπως «θέλουν» και όχι όπως πρέπει                                                                                                                                   

4) από την πίεση ενός οικολογικού εξτρεμισμού, συχνά κοντόφθαλμου και μη ανοιχτού σε διάλογο, ο οποίος σε ορισμένες από τις συνιστώσες του έχει πάρει αδιέξοδο δρόμο, που δεν βοηθά στη βελτίωση του περιβάλλοντος, αλλά έτσι τώρα αντιπροσωπεύει ένα επιπλέον πρόβλημα. Οι πρωτοβουλίες του, που βασίζονται στην έλλειψη γνώσης των ανθρώπων (και επίσης στην επιθυμία να μην ακούν), αντί να συμβάλλουν στην επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων, μερικές φορές αποτελούν εμπόδιο στη λύση τους.

 5) από την ανάγκη προγραμματισμού της επιλογής φυτικού υλικού όχι για «την πόλη όπως είναι», αλλά για την «πόλη όπως θα πρέπει να είναι».                           

    Το τελευταίο είναι μια έννοια που πρέπει να βασίζεται σε βιώσιμες επιλογές, αλλά δεν γίνεται κατανοητό από εκείνους που φαίνεται να ενδιαφέρονται μόνο για το παρόν όταν, αντ’ αυτού, θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, να ενεργήσουμε για το μέλλον.    

      Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις τον τελευταίο χρόνο για τα δέντρα (...). Δυστυχώς, υπήρξαν πολλά επιχειρήματα και λίγος διάλογος, έχει δημιουργηθεί ένα δίαυλος αγεφύρωτος μεταξύ αυτών που εργάζονται εδώ γι’ αυτά και γνωρίζουν για τα  δέντρα  και εκείνους που αντίθετα επιμένουν να μην το θέλουν για λίγο να ακούσουν τη γνώμη των πρώτων.

         Τον τελευταίο χρόνο έχει γίνει πολλή συζήτηση για τα δέντρα και αυτό μπορεί μόνο να ευχαριστήσει, γιατί έχει επιστήσει την προσοχή στη κληρονομιά των δέντρων μας όσο ποτέ άλλοτε. Δυστυχώς έγιναν πολλοί καβγάδες και λίγοι διάλογοι γιατί έχει δημιουργηθεί ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που ασχολούνται με τα δέντρα και τα γνωρίζουν και σε αυτούς που επιμένουν να μην θέλουν τουλάχιστον να ακούσουν τη γνώμη των πρώτων. Ωστόσο, η διαφορά ανάμεσα σε ένα γερασμένο δέντρο και ένα δέντρο μνημείο της φύσης θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη, η οποία, από την άλλη πλευρά, ξεφεύγει από τα πολλά, αλλά είναι ουσιαστική για τον καθορισμό των στρατηγικών παρέμβασης. Είναι απαραίτητο να αντικατασταθεί ένα δέντρο που έχει φτάσει στη φάση της γήρανσης, αντίθετα πρέπει να γίνουν τα πάντα για να διατηρηθεί ένα δέντρο μνημείο της φύσης ιστορικό και τοπικού ενδιαφέροντος. Ένα δέντρο που γερνά δεν είναι απαραίτητα «παλαιό». Ορισμένα μπορεί να οφείλονται απλώς στο ότι έχουν τεθεί σε δυσμενείς συνθήκες ή επειδή δεν έχουν γίνει σωστά η διαχείρισή τους. Άλλα επειδή ο κύκλος ζωής τους είναι σύντομος (π.χ. πολλά του γένους Prunus μετά βίας ξεπερνούν τα 25-30 χρόνια και επομένως έχουν γεράσει ήδη γύρω στα 20).                                                                             

         Στα γερασμένα δέντρα, δυστυχώς, η αναλογία μεταξύ των οφελών που παράγονται και του κόστους που απαιτείται για τη διαχείριση μπορεί να είναι, και συχνά είναι, μικρότερη από 1, δηλαδή ότι μπροστά σε μια οικονομική δέσμευση "Χ" αποκτώ οφέλη "- X " (βλέπε εικόνα).   

Ένα δέντρο που γερνά δεν είναι απαραίτητα «παλαιό», μερικοί μπορούν απλά να πουν επειδή ήταν η τοποθεσία του σε δυσμενείς συνθήκες ή γιατί δεν έχει γίνει επαρκής διαχείριση. Άλλοι επειδή ο κύκλος της ζωής του είναι σύντομος...

      Σημαίνει ότι, για παράδειγμα, ένα δέντρο μπορεί να παράγει άμεσα ή έμμεσα (για τις απαραίτητες διαχειριστικές παρεμβάσεις), ποσότητα CO₂ μεγαλύτερη από αυτή που αποθηκεύεται, γιατί η τελευταία μειώνεται πολύ λόγω των κακών συνθηκών της βλάστησης. Είναι σαφές ότι αυτό είναι ένα ακανθώδες ζήτημα, αλλά ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, πρέπει να αντιμετωπιστεί - με δυστυχώς ασταμάτητο τρόπο -  όχι μόνο τεχνικά, αλλά και δίνοντας προσοχή στην επικοινωνιακή πτυχή, που έχει θεμελιώδη σημασία για τη διαχείριση των προβλημάτων και να ανταποκριθεί στις προσδοκίες και τις απαιτήσεις των πολιτών. Τούτου λεχθέντος, είναι απαραίτητο να υπογραμμιστεί η "ιστορική" και περιβαλλοντική σημασία ορισμένων φυτοατόμων (τα δέντρα δημιουργούν ένα πολύ σκιερό "μεσοπεριβάλλον" που μειώνει σημαντικά τη θερμοκρασία του καλοκαιριού), οπότε η αφαίρεση ολόκληρων σειρών ή ομάδων φυτών και η επακόλουθη αναφύτευσή τους δεν φαίνεται να είναι βιώσιμη λύση για τα δέντρα που χαρακτηρίζουν ένα συγκεκριμένο σημείο της πόλης.                                                                  

     Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να προταθεί μια διαχειριστική λύση μια σταδιακή ανανέωση αυτού του τύπου δέντρου, που εγγυάται την οπτική συνέχεια της δεντρόφυτης λεωφόρου στο πέρασμα του χρόνου. Η έναρξη αντικατάστασης των δέντρων σε πιο κρίσιμες συνθήκες σήμερα, συνεχίζοντας σταδιακά, θα καταστήσει δυνατή την εξασφάλιση συνθηκών μεγαλύτερης ασφάλειας μαζί με τη σταθερή παρουσία μιας δεντρόφυτης λεωφόρου.                                       

     Είναι λοιπόν εύλογο να προβλεφθεί η αντικατάσταση, σε χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει τα 15-20 χρόνια των δέντρων εκείνων που αναδεικνύουν, μετά από οπτική και με  εργαλειακή ανάλυση, σχετικά με τα  προβλήματα, προκειμένου να αντικαθιστά το 3 έως 5% των δέντρων που εξετάζονται ετησίως. Για να δώσουμε ένα πρακτικό παράδειγμα, εάν μια πόλη έχει κληρονομιά-ουσιατικά περιουσία  100.000 δέντρων και από αυτά τα 20.000 έχουν διάφορα προβλήματα, θα πρέπει να αντικαθιστούν 600 έως 1000 δέντρα ετησίως. Πρόκειται για στοιχεία που μπορεί να φαίνονται τεράστια (και είναι για τα ταμεία του δήμου), αλλά τα οποία, αν κάνετε μαθηματικά, αντιπροσωπεύουν από 0,6 έως 1,0% του σύνολο της δενδροκομικής κληρονομιάς της υποθετικής πόλης που εξετάζεται.                                                                                             

    Αυτό θα πρέπει να προγραμματιστεί σε συμφωνία με τους παραγωγούς φυτωρίων, ώστε να μπορούν να προγραμματίσουν την παραγωγή και την προσφορά με έτοιμα φυτά προοδευτικά μεγαλύτερων διαστάσεων ώστε να διασφαλίζεται μια ορισμένη διαστασιακή ομοιομορφία των δέντρων που θα φυτευτεί (καλλιεργητικό συμβόλαιο).                                                                                          

Είμαι πεπεισμένος ότι και η προκαλούμενη οικονομία και απασχόληση για το αστικό και το διακοσμητικό πράσινο δεν θα ήταν δευτερεύον.

Τίτλος πρωτότυπος του άρθρου

Rinnovare il patrimonio arboreo per renderlo sicuro, efficiente e sostenibile                                                                                                                                       di Francesco Ferrini

Απόδοση στα Ελληνικά

Μανώλης Καπάνταης Δασολόγος – Περ/λόγος 

BIOKIPOS