Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, όρθιος, δεύτερος από δεξιά και χαμογελαστός με μουστάκι στο σανατόριο της ΠάρνηθαςΜε αφορμή το χαρακτηρισμό ως διατηρητέο κτήριο του σανατορίου στην Πάρνηθα, το οποίο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του ΄30, και στη συνέχεια άλλαξε χρήση (Ξενία και σχολή τουριστικής εκπαίδευσης), παρουσιάζω την έρευνα που ακολουθεί με θέμα «Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος και η Πάρνηθα». Η έρευνα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο blog του «Δικτύου Πολιτών για την Προστασία της Πάρνηθας» και αναδημοσιεύεται στο KOMMON με την προσθήκη «Ο Γιάννης Ρίτσος ως χορευτής στην Εθνική Λυρική Σκηνή το 1940» (σημείωση 4).
Κώστας Φωτεινάκης
Ο Γιάννης Ρίτσος εκτός από την ποίηση και τη ζωγραφική είχε «αγαπήσει» και την υποκριτική. Το 1936 ως ηθοποιός έλαβε μέρος σε πολλές θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα να κλονίσουν ακόμα περισσότερο την υγεία του και να τον υποχρεώσουν να μεταφερθεί στο σανατόριο της Πάρνηθας. Στο σανατόριο που βρίσκονταν στο χώρο του σημερινού ΞΕΝΙΑ, κοντά στην Αγία Τριάδα, ο Ρίτσος έζησε από τον Οκτώβριο του 1937 έως τον Απρίλιο του 1938.
Ο Γιάννης Ρίτσος είχε πάρει μέρος ως χορευτής μπαλέτου στην πρώτη παράσταση της νεοϊδρυθείσας Λυρικής Σκηνής στο έργο του Γιόχαν Στράους Η ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ (21 Αυγούστου 1940) σε σκηνοθεσία του Ρενάτο Μόρντο4.
Σε δύο τουλάχιστον έργα του που έχουμε υπ΄ όψιν μας (δεν γνωρίζουμε ολοκληρωμένα το μεγάλο έργο του ποιητή) κάνει αναφορά στην Πάρνηθα.
Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο σανατόριο της Πάρνηθας τρία έργα: «Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα» (1937), «Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού» (1938, αφιερωμένο στο Βασίλη Ρώτα), «Εαρινή Συμφωνία» (1938).
Από την «Εαρινή Συμφωνία» επιλέγουμε:
«Θ’ αφήσω/ τη λευκή χιονισμένη κορυφή/ που ζέσταινε μ’ ένα χαμόγελο/ την απέραντη μόνωσή μου. – Θα τινάξω απ’ τους ώμους μου/ τη χρυσή τέφρα των άστρων/ καθώς τα σπουργίτια/ τινάζουν το χιόνι/ απ΄ τα φτερά τους.»
«…/Τις νύχτες/αφουγκραζόμουν τους θρόους της σιγής/κ’ η ανάσα του χαμόγελου δε γνώριζε τη μετάνοια»
«…/ Δε νιώθεις/ την ωχρή παρουσία/ του αιθέρα και του ιωδίου/ την πληγωμένη κραυγή/ της παραφροσύνης/ μια μυρωδιά βροχής που πέφτει/ σε παγωμένα τζάμια εσπερινά/ σανατορίων και ψυχιατρείων1;»
«…/Αγαπούμε τη γη, τους ανθρώπους και τα ζώα/Τα ερπετά, τον ουρανό και τα έντομα/Είμαστε, είμαστε κι εμείς όλα μαζί/Μαζί κι ο ουρανός και η γη2».
«… /Καλοί μου άνθρωποι/ πως μπορείτε/να σκύβετε ακόμη;/ Πως μπορείτε να μη χαμογελάτε; – Ανοίξτε τα παράθυρα. – Νίβομαι στο φως/ βγαίνω στον εξώστη/ γυμνός/ ν΄ αναπνεύσω βαθιά/ τον αιώνιο αγέρα/ με τ΄ αδρά μύρα/ του νοτισμένου δάσους/ με την αλμύρα της απέραντης θάλασσας – Αστράφτει ο κόσμος ακούραστος. Κοιτάχτε.»
Στο πολυσυζητημένο3 μυθιστόρημα «Ίσως να ‘ναι κι έτσι» (1985, ΚΕΔΡΟΣ), ο Γιάννης Ρίτσος μεταξύ των άλλων αναφέρει :
«…οι δύο Άγγελοι που κοιτιούνται στον καθρέφτη βλέπουν το πρόσωπό τους διάστικτο με αφρούς σα να χιονίζει, και πράγματι χιονίζει στο Σανατόριο της Πάρνηθος κι απλώνεται παντού μια ευλογημένη ασπράδα, μια ζεστή όμως ασπράδα, ως πέρα πέρα…»
Στο έργο του Γιάννη Ρίτσο μπορείς να ξεχωρίσεις μια διάχυτη αγάπη για τη φύση, τα σπουργίτια, τα έντομα, τα ζώα, τον ουρανό, τη βροχή, τη θάλασσα, τον ήλιο, τ’ αστέρια, τα στάχυα, τα χαμόμηλα, το παλιό τραγούδι του γρύλου, τη βρυσούλα, τα νεράντζια, τα σύννεφα, τα αμπέλια…
Σημειώσεις:
1. Ο πατέρας του Ρίτσου βρισκόταν στο ψυχιατρείου του Δαφνίου από το 1932, η δε αδελφή του Λούλα θα έχει την ίδια «τύχη», δηλαδή να μεταφερθεί και αυτή στο ψυχιατρείο. Πατέρας και κόρη για μια περίοδο έζησαν στο Δαφνί σε δύο απέναντι θαλάμους. Ο πατέρας πεθαίνει στις 5 Νοεμβρίου 1938, η κόρη βλέπει να μεταφέρουν το νεκρό. Ο Γιάννης Ρίτσος συνθέτει το «Τραγούδι της αδελφής μου» (1937) και αναγνωρίζεται από τον Κωστή Παλαμά «να παραμερίσουμε ποιητή για να περάσεις»
2. Ο στίχος αυτός έχει μελοποιηθεί από το συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο. Εκτιμώ ότι σε αυτό το στίχο ο Ρίτσος συμπυκνώνει μια από τις βασικές αρχές της Οικολογίας, ότι δηλαδή ο άνθρωπος δεν έχει γεννηθεί για να κατακτήσει τη φύση αλλά για να συμβιώσει αρμονικά με τους συνανθρώπους του, τα ζώα, τα έντομα.
3. Από ορισμένους αριστερούς διανοούμενους το έργο αυτό χαρακτηρίστηκε κάτι σαν ανήθικο γιατί ο Ρίτσος χρησιμοποίησε φράσεις με ιδιαίτερα «καυτό» ερωτικό περιεχόμενο.
4. Η ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ (21 Αυγούστου 1940) σε σκηνοθεσία του Ρενάτο Μόρντο.https://bit.ly/3cOkBGS. (προσθήκη 2022 – για το σκηνοθέτη Ρενάτο και κρατούμενο στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου και το έργο του ΧΑΪΔΑΡΙ – 12 ΕΙΚΟΝΕΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ ΚΑΙ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ θα επανέλθω)
1/12/2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου